موزه بندیان درگز یکی از جاذبه های دیدنی خراسان رضوی به شمار می رود

ایرنا/ براساس آخرین گزارشهای منتشر شده، موزه بندیان درگز یکی از جاذبه های دیدنی خراسان رضوی به شمار می رود.

در 2 کیلومتری شهر درگز در شمال خراسان رضوی و در مجاورت رودخانه درونگر سایت موزه ای قرار دارد که به دلیل آب بندی که در این ناحیه قرار داشته، به "بندیان" معروف شده است. در اینجا گنجینه ای نفیس و ارزشمند از نقوش و گچ بری های کهن آرام و محکم در جای خود پرقدرت و پابرجاست.

این مجموعه باستانی در سال 1369 هنگام تسطیح زمین های کشاورزی کشف شده و از زیر خاک بیرون آمد و از سال 1373 تاکنون در دست حفاری و بررسی است و هم اکنون محوطه تاریخی بندیان به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی به نخستین سایت موزه گردشگری ایران تبدیل شده است.

این اثر در 24 بهمن 1375 با شماره 1846 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و باستان شناسان معتقدند تداوم کاوش ها در این منطقه می تواند شگفتی های بیشتری را نمایان سازد.

سایت موزه بندیان درگز سندی مهم و گویا برای هنر و معماری عهد ساسانیان در ایران است و حضور در آن فرصتی برای استشمام بوی تاریخ و هنر اجدادی ما ایرانیان است. این تجربه تاریخی با کسب اطلاعات از هنر ساسانیان و شنیدن داستان های شیرین آداب و رسوم آن زمان می تواند حس آرامش بواسطه داشتن پشتوانه غنی فرهنگی و تاریخی را به هر شهروند ایرانی القا کرده و به او هویت و اعتماد به نفس بدهد.

ساسانیان سازنده شهرهای بسیاری بوده اند و ویرانه های به جای مانده از آنها نمودار شکوه و بزرگی و بلندنظری فراوان در آن دوره است.

هر چند در بسیاری از بناهای ساسانی مصالح کم ارزش مانند سنگهای شالوده یا آجر بکار رفته است ولی روی این مصالح کم ارزش، گچکاری و گچبری قابل توجه و شایان توجهی انجام شده که یکی از ویژگی ها و مزایای معماری آن دوران است که تا ادوار اسلامی نیز تداوم یافته است.

طاق های نیم دایره ای با آجر و پایه های سنگی و ستون هایی که از گچ و سنگ ساخته شده و اغلب متصل به دیوار بوده اند، از ویژگی های معماری و ساخت و سازهای عصر ساسانی است که ویرانه های ایوان مدائن و کاخ فیروزآباد و کاخ سروستان و بناهای بیشاپور کازرون نمونه هایی از این معماری است. پاره ای از بناهای حوزه روم غربی نیز به تقلید از طرح و نقشه ساختمان های ایران عهد ساسانی ساخته شده است.

ورقه ایی از تاریخ عهد ساسانیان

کشفیات محوطه بندیان درگز در محدوده ای به گستره چهار هکتار قرار دارد. از این سطح وسیع تاکنون بخش کوچکی در قالب یک نیایشگاه کوچک از زیر خاک خارج شده است.

این بنا دارای تالاری است که سقف آن بر چهار ستون گچی زیبا قرار گرفته است. در شمال غربی تالار فضایی که عقب نشسته به عنوان محراب کاربرد داشته و در داخل محراب علاوه بر گچبری های بسیار زیبا، پنج کتیبه به خط پهلوی ساسانی بر روی بدنه دیوار گچی نقش بسته است.

مضمون کتیبه ها حکم انتصاب شخصی به نام "یزداد" است که از طرف یک مقام عالی رتبه به نام "ویدشاپور" به دژبانی مرو و دستگرد (درگز) گمارده شده است. همچنین دور تا دور تالار، گچبری هایی با تصویر صحنه های شکار، جنگ پادشاهان ساسانی با هپتالیان، صحنه های پیروزی در جنگ، صحنه ای مذهبی از آناهید یا آناهیتا، الهه فراوانی و آبهای روان و همچنین صحنه های معرفی شخصیت های مهم دوران ساسانی و نیز تاج گذاری و ضیافت را میتوان دید.

در کنار محراب، اتاق هدایا و نذور قرار دارد. از داخل این اتاق تعدادی اثر مهر بر روی گلوله های رسی که حکم لاک و مهرهای امروزی را دارد بدست آمده است. این گلوله های گلی دارای اثر مهرهایی با نقوش اساطیری، حقیقی و نیز دارای خط پهلوی است.

در انتهای تالار دری به راهروی ارتباط پیدا می کند و سپس به محوطه آتشکده ای با ابعاد چهار در چهار متر وارد می شود که آتشدان زیبایی در آن قرار دارد.

نیایش کنندگان در این تالار جمع شده و مراسم موبدان را در کنار آتشدان تماشا می کرده اند. در شمال آتشکده نیز اتاق بزرگی است که در سه طرف آن استودانهای گچی یا همان استخوان دانها قرار دارد و هر یک دارای دریچه ای بوده که به احتمال زیاد با در چوبی بسته میشده اند.

بر روی استودانها نقوش اساطیری گاو، مار، عقرب و صحنه های شکار دیده می شود. در شرق آتشکده هم اتاقی با برج مدور به عنوان برشنومگاه یا محل تطهیر قرار داشته است.

سندی تاریخی بر وقایع دوران بهرام گور

در نخستین فصل کاوش در سال 1373، از تالاری به ابعاد هشت در 10 متر مربع خاکبرداری شد که به احتمال زیاد دارای سقف چوبی و مسطح بوده و بر فراز ستونها قرار داشته و در دور تا دور این تالار گچبری های زیبا و خیره کننده قرار دارد.

ارزش این گچبری ها نه تنها به وسعت آن بلکه به محتوایی است که بخش مهمی از وقایع دوره بهرام گور ساسانی و غلبه وی بر پادشاه هپتالیان، قوم مهاجم شمال خراسان را به تصویر کشیده است.

گچبری های به جا مانده از دوره ساسانی اغلب جنبه تزئینی یا تک چهره دارند، در حالی که آثار نقش شده بر دیوار آتشکده بندیان ورقه ایی از تاریخ آن دوره بشمار می روند. پادشاهان ساسانی در طول دوران حکومت خود با 2 دشمن قدرتمند یعنی رومیان در غرب و قوم مهاجم و غارتگر هپتالیان در شمال شرق مواجه بوده اند.

حفظ مرزهای شمال شرقی برای پادشاهان ساسانی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و به همین دلیل اغلب شاهزادگان نامزد پادشاهی را به عنوان پادشاه محلی به این منطقه گسیل می داشتند.

از آنجا که بندیان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است، تاثیرات متقابل تمدنهای مختلف را میتوان در آن مشاهده کرد و براساس کتیبه های مکشوفه که بر بدنه دیوارهای گچی تالار نقش بسته است، درگز فعلی همان "دستگرد" است که به مرور یک واحد سیاسی را تشکیل داده و مقر یکی از دژبانی های دوره ساسانی بوده است.

از دیگر آثار مکشوفه در این محوطه میتوان به بنای آتشدان و محراب، اتاق مخصوص نامه ها و مرسوله ها و برج خاموشی اشاره کرد که با کشف بنای برج خاموشی، نظر محققان اروپایی در زمینه نحوه تدفین زرتشتیان به کلی تغییر کرد.

ثبت جهانی، شایسته بندیان

معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان اینکه این استان در پهنه وسیع خود هزاران اثر تاریخی، بنا، محوطه و تپه باستانی را جای داده که هر یک متعلق به دورانی از تاریخ است، افزود: هر کدام از این آثار، پیشینه تاریخی عمیق و ارزشمندی را در خود دارند که سایت موزه بندیان درگز یکی از مهمترین آنهاست.

احسان زهره وندی گفت: از میان آثار تاریخی و فرهنگی خراسان رضوی تاکنون 2 اثر شامل قنات قصبه گناباد و دوتار نوازی این استان در فهرست آثار جهانی یونسکو ثبت شده است اما آثار دیگری نیز وجود دارند که به عنوان اولویت ثبت جهانی مطرح هستند و سایت موزه بندیان درگز یکی از این موارد است.

وی با بیان اینکه تاکنون بیش از 2 هزار اثر تاریخی خراسان رضوی در شمار آثار ملی ثبت شده، ادامه داد: این سایت موزه به دلیل منحصر بفرد بودن و جایگاه تاریخی آن بسیار مورد توجه گردشگران خارجی است لذا ثبت جهانی آن می تواند موجب معرفی هرچه بیشتر و بهتر آن شود.

وی اظهار کرد: سایت موزه بندیان درگز و آثار مکشوفه در آن از اهمیت و ارزش بسیاری برخوردار است و به عنوان یکی از آثار ارزشمند و منحصر بفرد کشور محسوب می شود.

زهره وندی بندیان درگز را نخستین سایت موزه ثبت شده در فهرست آثار ملی ایران ذکر و بیان کرد: این سایت موزه تنها سایت موزه ثبتی در منطقه خراسان است.

وی افزود: مجموعه آثار بندیان درگز علاوه بر آتشکده شامل کارگاه صنعتی، سازه ای وسیع با کاربری احتمالی مذهبی و حکومتی و برج خاموشی است.