تاسیسات دفاعی دلالت بر اهمیت قلعه سفید زیبد دارد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های منتشر شده، تاسیسات دفاعی دلالت بر اهمیت قلعه سفید زیبد دارد.

رجبعلی لباف خانیکی، یک پژوهشگر و باستان شناس خراسانی اظهار کرد: روستای زیبد در فاصله 21 کیلومتری جنوب غرب شهر گناباد و حدود 10 کیلومتری غرب کاخک واقع شده و مرکز دهستان زیبد مشتمل بر 25 روستا در منطقه ای خوش آب و هوا معروف به «براکوه» است.

وی اضافه کرد: روستای زیبد یک «مکان رویداد» است. مکان رویدادها در عرصه زندگی به مثابه «حافظه تاریخی» ملت ها و یادآور وقایع و رویدادهای مهم و سرنوشت ساز هستند. زیبد یادآور و نماد دفاع و جان بازی جوانان دلاور ایرانی در مقابل متجاوزان تورانی در «جنگ دوازده رخ» است، جنگی که به پیروزی ایرانیان و استقلال ایران ختم شد. زیبد به لحاظ اقلیمی نیز در «براکوه» جایگاه ویژه ای داشته است.

این پژوهشگر خراسانی عنوان کرد: دره یا «تنگل زیبد» در دل رشته کوه سیاه، دره ای پر آب و گذرگاهی مهم بوده است. گذرگاهی که قلعه های زیبد، جواشیر (شهاب) و سرتخت (ارگ فرود) را به هم ارتباط میداده و در نهایت به تون (فردوس) مهمترین پایگاه شهری اسماعیلیه می رسیده است.

لباف خانیکی اضافه کرد: تنگل زیبد و زو کلات آن قدر اهمیت داشته اند که از روان آبهای آنها علاوه بر چرخش چند آسیاب، طی میلیونها سال آب سفره زیرزمینی قناتهای بیابان گناباد و از جمله قنات قصبه تامین شده، بگونه ای که رشته «دولاب کهنه» آن قنات به سمت تنگل زیبد و رشته «دولاب نو» در امتداد زو کلات کشیده شده است؛ زیرا مهندسان و مقنیان ایران کهن فرضیه مهم علمی را کامل دریافت کرده بودند.

وی خاطرنشان کرد: احتمالا همان وضعیت ممتاز و فراوانی آب و آبادی و گستره بیابان پیش روی زیبد موجب شده است تا در نگاه ژرف فردوسی صحنه جنگ دوازده رخ در بیابان گناباد آراسته شود و زیبد جایگاه سپاه ایران و زیبنده پذیرایی کیخسرو به مدت 7 شبانه روز باشد و در حول و حوش آن پدیده طبیعی «درب صوفه» و «آرامگاه پیران ویسه» تجسم دهنده وقوع رویدادهای اسطوره ای در آن منطقه باشد.

لباف خانیکی گفت: در ابتدای تنگل زیبد و بر فراز تپه ای به بلندای حدود 25 متر در دامنه کوه «تیر ماهی» و مشرف بر روستای زیبد، قلعه نسبتا کوچک مستطیل شکلی در ابعاد تقریبی 30×43 متر وجود دارد که دیوارهای سنگی آن از ناهمواری های سطح تپه تبعیت کرده و در 4 گوشه قلعه 4 برج استوانه ای ساخته شده است. ضخامت حصار قلعه 120 سانتیمتر و ضخامت دیوار برج ها بین 125 تا 173 سانتیمتر متفاوت است.

وی اضافه کرد: دیوارها و برج ها از سنگ لاشه با ملات گل و گچ شکل گرفته و ظاهرا بارها مرمت شده و اکنون در برخی نقاط تا ارتفاع حدود 5 متر باقی مانده است. وجود قطعات پراکنده آجر نشانه آن است که احتمالا طاق ها یا پوشش فضاهای معماری از آجر بوده اند. در سازه های آبی مرتبط با قلعه مثل مخازن ذخیره و کانال آبرسانی به مخازن از ساروج استفاده شده است.

این باستان شناس خراسانی ادامه داد: بقایای معماری و پراکندگی سنگ ها و قطعات آجر در محوطه داخلی قلعه حاکی از این است که تراکم معماری درون قلعه زیاد نبوده است، اما دیوارهای نسبتا ضخیم و بلند و استقرار برج ها در گوشه ها حکایت از این دارند که قلعه از امکانات دفاعی برخوردار بوده است.

لباف خانیکی تصریح کرد: قطعه سفال های معدود فیروزه ای رنگ پراکنده در قلعه انتساب آن را به دوران سلجوقی و اسماعیلیه امکان پذیر می کند.

وی عنوان کرد: قلعه سفید زیبد به بزرگی قلعه های اسماعیلیه نیست و دسترسی به آن هم برخلاف بیشتر قلعه های اسماعیلیه سهل و آسان است، اما ساختار و تاسیسات دفاعی آن دلالت بر اهمیت آن دارد. 2 مخزن بزرگ آب در شمال غرب و شمال شرق قلعه که از آبهای جاری تنگل زیبد پر می شده اند، پدیده های با اهمیت و قابل تاملی در ارتباط با قلعه هستند.

این باستان شناس خراسانی ادامه داد داد: همان گونه که در برخی منابع یادآور شده اند، زمین های آبرفتی و حاصلخیز دهانه تنگل زیبد و آبهای نسبتا فراوان جاری در آن موجب وجود زمین های زراعتی وسیعی در اطراف زیبد شده و این امر باعث شده است تا زبید احتمالا تدارک کننده آذوقه و غلات برای ساکنان و فدائیان قلعه های جواشیر و سرتخت باشد.

لباف خانیکی اضافه کرد: اگر این فرضیه پذیرفته شود قلعه زیبد این قابلیت را داشته است تا مکانی جهت جمع آوری ملزومات خوراکی، دفاعی، رزمی و ارسال آنها به فدائیان باشد. احتمال ضعیف دیگر این است که در گذشته روستای زیبد در داخل دیوارهای قلعه محصور یا قلعه پناهگاهی برای مردم زیبد بوده که با توجه به شواهد اینکه این قلعه آمادگاه باشد بیشتر است؛ چرا که زبید در گذشته پر رونق بوده و در حدود هزار سال پیش این قابلیت را داشته که در نگاه فردوسی پذیرای سپاه پرشمار گودرز، سردار ایرانی باشد.

وی یادآور شد: موضوع هر چه باشد تاکیدی بر اعتبار و قدمت زیبد است، روستایی که در قلمرو اسطوره خاستگاه حماسه و افتخار ایرانیان بوده است. قلعه زیبد در تاریخ یازدهم دی 1380 به شماره 4577 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.