صنایع دستی سیستان و بلوچستان از اصیل ترین صنایع دستی ایران و جهان به شمار می رود

ایرنا/ براساس خبرهای واصله، صنایع دستی سیستان و بلوچستان از اصیل ترین صنایع دستی ایران و جهان به شمار می رود.

صنایع دستی یا کاردستی چیزی است که در آن لوازم تزیینی و کاربردی تنها با استفاده از دست یا ابزار ساده ساخته می شود و چنین چیزهایی اغلب بازتابی از تمدن و فرهنگ مردم آن کشور است.

صنایع دستی ایران نشانه هایی از فرهنگ و هویت مردم این سرزمین است که ریشه در تمدن آن دارد و بسیار با ارزش هستند.

ایران به عنوان یکی از برجسته ترین مناطق صادر کننده آثار هنری و صنایع دستی در جهان بشمار می رود و این صنعت به عنوان یکی از مهمترین بخش های اقتصادی کشور می تواند در ایجاد اشتغال، حمایت از کالای ایرانی و تولید سهم بزرگی ایفا کند.

کشف آثار هنری باستانی ساخته دست انسان در بناهای تاریخی این کشور نشان از ارتباط تنگاتنگ هنر و صنایع دستی با تمدن این سرزمین می دهد.

صنایع دستی ایران به عنوان هنر بومی و سنتی مردمان این سرزمین نقش موثری در تقویت اوضاع اقتصادی مناطق مختلف کشور دارد و هم اینک این صنعت یکی از سه قطب برتر صنایع دستی جهان بشمار می رود.

ایران از گذشته دور تاکنون یکی از بزرگترین و معروف ترین صادر کنندگان هنرهای دستی بشمار می رود و با تمدنی دیرینه و پربار یکی از پایه گذاران تمدن فرهنگی و تاریخی در میان تمام کشورهای دنیا محسوب می شود.

هنرمندان صنایع دستی سیستان و بلوچستان تولیدات ارزنده ای دارند که در جشنواره های ملی و بین المللی به نمایش گذاشته می شود.

بررسی ها نشان می دهد که صنایع دستی با کارآفرینی، نوآوری و ایجاد فرصت های شغلی جدید بر رشد اقتصادی اثر میگذارد به همین دلیل در مناطق روستایی به منظور توسعه فعالیت های اشتغال زا و بنگاه های خرد و متوسط در این حوزه مورد توجه قرار گرفته اند.

صنایع دستی یکی از ظرفیت های بسیار خوب میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان بشمار می رود که می تواند در اقتصاد و گردشگری این استان تاثیر زیادی داشته باشد و تقریبا هر شهر استان دارای صنایع دستی مخصوص به خود است که ریشه در فرهنگ، سنت ها، آیین ها و حتی سبک زندگی کهن مردمان آن دیار دارد.

یکی از مهمترین مزیت ها و در واقع عاملی که در همه هنرها و صنایع دستی سیستان و بلوچستان دیده می شود، استفاده از موادهایی است که تاریخ، ذوق و طبیعت مردمان این منطقه را نشان می دهد و در واقع این سه عنصر، سرچشمه تمام صنایع دستی استان است.

اقتصاد و معیشت مردم سیستان و بلوچستان از دیرباز برپایه اقتصاد کشاورزی و دامداری استوار بوده و به همین سبب مردم اغلب به صورت خودکفا زندگی می کنند.

زنان سیستانی و بلوچ، بانوانی صبور و با ذوقی سرشار و دستانی توانا بیشتر وسایل خانه را خود در زیباترین شکل درست می کنند و از تهیه پارچه، دوخت و تزیین پوشاک آثار زیبایی خلق می کنند که از دوران باستان تاکنون ادامه داشته و همه نشانگر هنر ناشناخته زنان این استان است.

از مهمترین رشته های صنایع دستی رایج در سیستان و بلوچستان میتوان به سوزن دوزی، قالی بافی، گلیم بافی، سفالگری، حصیربافی، پرده بافی، چادربافی، نمدمالی، خراطی، سکه دوزی و آینه دوزی، پریواردوزی، توردوزی، خامه دوزی و سیاه دوزی اشاره کرد.

باستان شناسان با گشودن هر گور در گورستان پنج هزار ساله شهر سوخته و قبرستان هفت هزار ساله اسپیدژ، ظروف زیبای سفالینی را کشف می کنند که ذوق و سلیقه زنان و مردان دوران باستان آنان را به وجد و حیرت وا میدارد و با افتخار به جهانیان نشان می دهند که نیاکانشان این چنین خلاقانه هنر و فرهنگ خویش را ماندگار کرده و در کنار اجساد مردگان شان برای نسل های چندین هزار سال بعد از خود به یادگار گذاشته اند تا پیوندی بین نسل های گذشته و حال ایجاد کنند.

صنایع دستی در این خطه از ایران عزیز که از دوران باستان تاکنون تداوم داشته و همچنان اصالت خود را حفظ کرده از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار است بگونه ای که در هر خانه ای نشانی از این صنعت هنرمندانه همچون سوزن دوزی، قالی بافی، سفالگری، گلدوزی و دهها اثر دیگر یافت می شود و نه تنها زنان بلکه حتی مردان نیز در خلق این آثار زیبا نقش دارند.

مردان این سرزمین پرافتخار با فرهنگی غنی در کنار زنان هنرمند و خلاق خویش به فراخور فرصت های پیش آمده، به تهیه مصالح و ابزار و مواد اولیه صنایع دستی می پردازند تا در این عرصه تولید و هنر شریک باشند.

اگر در کلپورگان نقش بر سفالی زده می شود یا زنی هنرمند در چانف با نخ و سوزن آثار زیبایی خلق می کند جان و دل خویش را بر سفال و پارچه نقش زده است.

کلپورگان سراوان؛ تنها موزه زنده سفال ایران

سفالینه های تاریخی و منحصر بفرد روستای کلپورگان سراوان در جنوب شرق سیستان و بلوچستان به عنوان تنها موزه زنده ایران و شاهکار اندیشه، ذوق، فرهنگ و هنر زنان بلوچ سرزمین نخل و خورشید در طول سال بویژه عید نوروز آماده میزبانی از مسافران و گردشگران است.

سراوان با جاذبه های توریستی و منحصر بفرد از جمله روستای جهانی کلپورگان، سنگ نگاره های دره نگاران، قلعه باستانی سینوکان، قلعه تاریخی بخشان، مسجد جامع دزک، غار مشکوتک کلپورگان، روستای ناهوک و روستای کوهک، قلعه کنت و سایر قابلیت ها و ظرفیت های مناسب تفریحی و فرهنگی همه ساله شاهد حضور زیادی از گردشگران است.

در این میان سفال کلپورگان شاهکار هفت هزار ساله زنان بلوچ دیار نخل و آفتاب «سراوان» با شهرت جهانی در میان سفالینه های تاریخی، علاقمندان فرهنگ و تمدن ایران را به تماشای رقص گل در میان دستان هنرمند زنان بومی فرا میخواند

کلپورگان روستایی در 25 کیلومتری شهر سراوان و 390 کیلومتری جنوب شرق زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان خواستگاه سفالی به همین نام است.

آنچه امروز کلپورگان را از سایر نقاط متمایز کرده، هنر سفالگری آن است؛ سفالی با عمری به درازای تاریخ.

کلپورگان با سفالینه های منحصر بفرد و شهرت جهانی شاهکار اندیشه، ذوق، فرهنگ و هنر زنان بلوچ سرزمین ایران است. زنان بومی منطقه به عنوان یگانه خالقان سفال کلپورگان، این هنر ارزشمند را نسل به نسل و سینه به سینه از مادران به دختران منتقل می کنند و گذشت زمان و حوادث تاریخ نیز نه تنها از اصالت آن کم نکرده بلکه بیش از پیش بر ارزش های هنری آن افزوده است.

استفاده نکردن از چرخ سفالگری در تهیه این آثار سبب توجه جهانیان به سفال کلپورگان شد بگونه ای که تمام سفالینه ها با روش های سنتی ابتدایی، بدیع و به کمک دست تولید می شود.

طرح ها و نقش های سفال کلپورگان کاملا هندسی و تداعی گر نقش های باستانی و تزئینات روی سفالینه ها با نمادهای تجریدی است که از نسلی به نسل دیگر به یادگار مانده و حکایت از راز و رمز و خواهشهای روحی و درونی هنرمند از محیط اطراف و اعتقادات و باورهای او دارد.

اغلب نمادهای روی آثار سفالی کلپورگان شبیه به نقوش سفال های ماقبل تاریخ و آغاز دوره تاریخی است. در این سفالینه ها لعاب بکار نمی رود بلکه برای تزئین و نقاشی از سنگ تیتوک استفاده می شود.

این سنگ در منطقه تپه آچار در کهوران مهرستان یافت می شود و رنگ آن معمولا قهوه ای یا سیاه است. شورای جهانی صنایع دستی سال 96 روستای کلپورگان سراوان را بواسطه سفال هفت هزار ساله اش به عنوان یکی از روستاهای صنایع دستی جهان ثبت کرد.

سوزن دوزی؛ هنری شگفت انگیز در دستان خلاق زنان چانف

یکی از هنرهای بسیار زیبای مردم این سرزمین اسطوره ای سوزن دوزی است که یکی از اصیل ترین و زیباترین صنایع دستی کشور بشمار می آید و به مدد دستان توانا و فکر خلاق زنان هنرمند بلوچ و سیستانی بر عرصه پارچه جاودان می شود بطوریکه مردم دنیا بلوچستان را به هنر سوزن دوزی می شناسند.

این هنر در بلوچستان پیشینه ای دراز دارد و تقریبا تمام دختران و زنان بلوچ از کودکی تا میانسالی و حتی کهنسالی دست اندر کار آن بحساب می آیند و آن را میراث و وصیت پدران و مادران خویش می دانند. هنر سوزن دوزی با نقش گل ها، بوته ها و ترکیب رنگ ها مهمترین زیور لباس زنان بلوچ است.

رومیزی، سجاده، کوسن، روتختی، جانماز، سفره عقد، اشارپ، پشتی و مانند آن از انواع محصولات سوزن دوزی در سیستان و بلوچستان هستند.

اسپکه، بمپور، فنوج، ایرانشهر، پیپ، مته سنگ، چانف نیکشهر، روستاهای ایرندگان و مارندگان خاش، جالق، سوران، گشت، کله گان سراوان و زاهدان عمده ترین مراکز سوزن دوزی سیستان و بلوچستان هستند.

قدمت این هنر و رواج آن در همه مناطق بلوچستان به حدی است که از آن به منزله هویت، موجودیت و شناسنامه فرهنگی این قوم یاد می شود.

شاید نتوان سند دقیقی از تاریخچه هنر سوزن دوزی ارائه کرد اما در خصوص قدمت و معرفی هنر سوزن دوزی زنان بلوچ میتوان به این بسنده کرد که در آثار کشف شده، بر روی سفال های مربوط به هزاره پنجم و ششم قبل از میلاد اشکالی هندسی مشابه نقوش دست زنان بلوچ دیده می شود و همچنین به اعتقاد برخی پژوهشگران و براساس شواهد موجود نقوش سوزن دوزی بلوچ قرابت و نزدیکی خاصی با نقوش سنگ نگاره های پیش از تاریخ دارد که همین قدمت سوزن دوزی باعث شده بر جذابیت و اعتبار این هنر رازآلود اضافه شود

سوزن دوزی بازتاب ذوق، خلاقیت ذهنی و توان جسمی زنان بلوچ است و قدمتی به بلندای تاریخ بلوچستان دارد که از این رو به آن "بلوچی دوزی" هم می گویند. ریشه های حیات این هنر را میتوان در لایه های زیرین تاریخ سیستان و بلوچستان یافت، بی هیچ واسطه هر کجا که ردی از بلوچ یافت شود سوزن دوزی نیز عظمت خویش را به دیده می کشاند. بیشتر زنان و دختران بلوچ به موازات آموزش اصول زندگی، سوزن دوزی را نیز فرا می گیرند و با نقوشی هندسی، انواع گل و طبیعت خیال انگیزی را به نمایش می گذارند. هنرمندان این رشته با ظرافت دست و حرکت سوزن نقش و نگاره های دل انگیزی بر لایه سطحی پارچه می آفرینند و ذوق و روح پرمایه خود را با حرکت سوزن و نخ بر پارچه حک می کنند.

برندسازی صنایع دستی سیستان و بلوچستان

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان پیرامون اینکه صنایع دستی سیستان و بلوچستان از اصیل ترین صنایع دستی ایران و جهان به شمار می رود، اظهار داشت: صنایع دستی این استان بسیار غنی و دارای جاذبه های خاصی است که در تمام دنیا طرفدار دارد و در بیشتر مواقع به صورت چمدانی صادر می شود.

علیرضا جلالزایی گفت: برای صنایع دستی سیستان و بلوچستان در تلاش برای بازاریابی و برندسازی هستیم و خوشبختانه امروزه تجاری سازی خوبی در این زمینه صورت گرفته که امیدواریم از طریق گمرکات جمهوری اسلامی محقق شود.

وی افزود: به دلیل استقبال زیاد از صنایع دستی این استان، در تلاش برای راه اندازی منطقه استراتژیک بین ایران، افغانستان و پاکستان به عنوان بازارچه خرده فروشی هستیم که تاثیرگذاری زیادی خواهد داشت.

مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان ادامه داد: صنایع دستی این استان قابلیت خوبی دارند و در تلاش هستیم در بخش های مختلف روی جهانی شدن این آثار کار کنیم اما این امر نیازمند همکاری های بسیاری است.

وی بیان کرد: 51 درصد جمعیت روستانشین سیستان و بلوچستان موید این نکته است که ظرفیت های بسیاری در بحث صنایع دستی وجود دارد که نهفته است و باید شکوفا شوند و اداره کل میراث فرهنگی این مهم را پیگیری خواهد کرد تا به سرانجام برسد.

جلالزایی گفت: سه اثر از سیستان و بلوچستان سال 97 مهر اصالت یونسکو دریافت کردند که 2 اثر مربوط به سوزن دوزی بلوچستان و یک اثر مربوط به خامه دوزی سیستان بوده است.

وی بیان کرد: ظرفیت های بسیار زیادی در زمینه صنایع دستی سوزن دوزی، خامه دوزی، سکه دوزی، سفال، سنگ های تزئینی و قیمتی و حصیربافی در سیستان و بلوچستان وجود دارد.

دریافت مهر مرغوبیت و اصالت برای 170 صنایع دستی سیستان و بلوچستان

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان گفت: 160 نوع صنایع دستی این استان مهر مرغوبیت کالا و حدود 10 صنایع دستی مهر اصالت بین المللی را دریافت کرده اند.

علیرضا شه بخش اظهار داشت: همچنین 17 هزار صنعتگر شناسنامه دار در سیستان و بلوچستان حضور دارند که این رقم تا 35 هزار نفر امکان ارتقا دارد.

وی افزود: 12 گروه شغلی با 24 رشته نیز در صنایع دستی سیستان و بلوچستان وجود دارد که قابل افزایش است.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان به بیمه صنعتگران اشاره کرد و گفت: هم اینک 350 نفر در استان زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار دارند که مصوب شده حدود یک هزار نفر صنعتگر دیگر که موفق به اخذ مدرک از فنی و حرفه ای و میراث فرهنگی شدند تحت پوشش این بیمه قرار گیرند.

وی اظهار داشت: البته تعداد زیادی از صنعتگران سیستان و بلوچستان تحت پوشش بیمه روستایی قرار دارند.

شه بخش خاطرنشان کرد: به منظور فروش محصولات صنایع دستی، بازارچه تنگ سرحه شهرستان لاشار و خانه خلاق در زاهدان به صورت دائم راه اندازی شده و فن بازار نیز بزودی راه اندازی می شود تا صنعتگران خلاق بتوانند محصولات خود را در این مراکز بفروش برسانند.

وی افزود: در تلاشیم بازارچه های دائمی بیشتری در سیستان و بلوچستان به منظور فروش محصولات صنعتگران راه اندازی کنیم که چند بازارچه نیز در حال آماده سازی است و امیدواریم هرچه سریعتر به بهره برداری برسند.

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: بازارچه های موقت نیز در مناسبت های مختلف مانند نوروز در مناطق مختلف استان راه اندازی می شوند.

وی گفت: فضای مجازی نیز در زمینه فروش محصولات صنعتگران بسیار مهم است که می توانند از این طریق محصولات خود را به تمامی دنیا معرفی و به فروش برسانند.