کتاب قباله های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک منتشر شد

خبرگزاری مهر/ براساس اخبار بدست آمده، کتاب قباله های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک منتشر شد.

به نقل از روابط عمومی مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، وقف شده بر آستان قدس رضوی، کتاب قباله های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک (1198 تا 1373 ه. ق.) با بررسی و پژوهش بر 48 سند تاریخی موجود در گنجینه اسناد بزرگترین موقوفه فرهنگی ایران پدید آمده است.

44 فقره از این اسناد، عقدنامه های تاریخی از سال 1198 قمری (واپسین سالهای حکومت زندیه) تا 1319 خورشیدی (اواخر حکومت پهلوی اول) است. بیشتر این سندها اما به دوره قاجاریه باز می گردند. یک سند طلاق نامه به تاریخ 1332 خورشیدی، یک سند اعلامیه ازدواج، یک نسخه استفتا درباره جاری نشدن صیغه عقد و یک سند استخاره نامه نیز در کنار عقدنامه ها در پایان این مجموعه آمده است.

مهتا باصفا، کارشناس نشر و تبلیغ مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک و یکی از محققان و مصححان کتاب درباره پیشینه این پژوهش گفت: آرشیو اسناد تاریخی کتابخانه و موزه ملی ملک، با داشتن هزاران برگ سند شامل اسناد دیوانی و غیر دیوانی چون اسناد شرعی، حقوقی، مالی، اداری، مکاتبات، تلگراف ها و قبوض از دوره صفوی تا عصر قاجار از جایگاهی ویژه برخوردار است.

در میان اسناد شرعی حقوقی این مجموعه، قباله های ازدواج اهمیتی ممتاز دارند و گستره جغرافیایی آنها، شهرها و توابع استان های اصفهان، تهران، فارس، خراسان، مرکزی، لرستان، گیلان، سمنان و کرمان را در بر میگیرد که به شیوه وقف، اهدا یا خرید تهیه شده و همانند دیگر منابع و آثار این مجموعه بسیار نفیس و ارزشمند، اطلاعات ارزنده ای از جوامع شهری و روستایی، طبقات گوناگون اجتماعی و اقشار مختلف مردم اعم از علما و روحانیون، درباریان و دیوانیان، شاهزادگان، بازرگانان، بازاریان و کسبه، کشاورزان و دیگر اصناف جوامع آن روزگار به دست می دهد.

او افزود: بسیاری از این اسناد همچنین بسته به طبقه اجتماعی زوجین، دربرگیرنده سبک نوشتاری، متون ادبی و آرایه های هنری بسیار نفیسی اند و دست مایه های بی بدیل تاریخی، فرهنگی، هنری، اجتماعی، ادبی و اقتصادی به پژوهشگران وا می گذارند. از این رو همواره به عنوان اولویت های پژوهشی، مورد توجه سند پژوهان در مجلات گوناگون بوده اند.

کتاب «قباله های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک» با پیش گفتار، پیشینه پژوهش و درآمد آغاز می شود که قباله ها را از نظر ساختار محتوایی و شکلی بررسی کرده است. شناسنامه سندها در بخش بعد به ترتیب تاریخی آمده است و قباله ها به گونه برگی (طوماری) و دفترچه ای مشخص شده اند. 26 سند از مجموعه 48 سند کتاب، به گونه برگی هستند.

از قدیمی ترین سندهای برگی پژوهش شده در کتاب، عقدنامه ای به تاریخ 22 شعبان 1198 قمری به پیوست وکالت نامه و گواهی نامه طلاق به تاریخ 24 ذی القعده سال 1206 است و سجلات و مهر شیخ الاسلامی میرزا مرتضی، شیخ الاسلام دارالسلطنه اصفهان و جواد آقا، قاضی دارالسلطنه اصفهان را بر خود دارند از دریچه آگاهی های تاریخی ارزشمندند.

سند ازدواج میرزا تقی خان امیرکبیر و ملک نساء خانم معروف به ملک زاده خانم (عزت الدوله)، خواهر تنی ناصرالدین شاه قاجار از دیگر اسناد ارزشمند برگی یا طوماری این مجموعه بشمار می آید که به تاریخ 22 ربیع الاول 1265 باز می گردد. این عقدنامه به اندازه های 93.5 در 131.3 سانتیمتر از نفیس ترین و بزرگترین اسناد برگی این مجموعه است که از نظر محتوایی میتوان سند دیوانی یا حکم حکومتی نیز دانست.

عقدنامه آقامیرزا علیرضا طبیب فرزند میرزا فتحعلی حکیم با بی بی علیه خانم ملقب به بتول فرزند آقا عبدالرحیم ترشیزی در 22 ربیع الاول 1306 از دیگر سندهای جذاب این کتاب است که تذهیب و محتوای قابل توجه ادبی دارد.

بجز سواد عقدنامه ها، عقدنامه های کوچک تک برگ معمولا به اقشار پایین و متوسط جامعه و عقدنامه های طوماری غالبا به اقشار بالای جامعه همچون شاهزادگان، دیوانیان، گروهی از تجار، حکما و علمای سرشناس تعلق دارند.

بهره گیری از عقدنامه های دفترچه ای از میانه های دوره قاجار برای اقشار فرادست جامعه رواج یافت. این گونه عقدنامه ها چند صفحه دارند که بیشتر، برگ نخست از تزئینات و رنگ های زیبا بهره می برد و دیگر برگ ها دارای حاشیه و جدول کشی اند. در میان عقدنامه های آرشیو ملک، 18 سند به گونه دفترچه ای اند که 2 فقره به دوره پهلوی باز می گردند و چاپی اند. قدیمی ترین عقدنامه دفترچه ای در این مجموعه برای آقامیرزا محمدخلیل به سال 1304 قمری بوده است. یک طلاق نامه دفترچه ای چاپی نیز برای سال 1332 خورشیدی بچشم میخورد.

عقدنامه زنده یاد حاج حسین آقا ملک (بنیان گذار و واقف کتابخانه و موزه ملی ملک) فرزند حاج محمدکاظم ملک التجار و نواب قدسیه [سیده زهرا] فرزند حاج سید میرزا عبدالله متولی از عقدنامه های دفترچه ای این مجموعه است که به تاریخ 23 شعبان 1324 قمری باز می گردد و آگاهی هایی ارزشمند در ساختار محتوایی، شکلی و هنری دارد.

ثبت اسناد برای نخستین بار در سال 1290 قمری به دستور ناصرالدین شاه مطرح و قرار شد در اداره ای معین، اسناد به ثبت رسیده و همچون کشورهای پیشرفته به آنها تمبر زده و در دفاتر مخصوص ثبت و ضبط شود. در عقدنامه های قاجاری آرشیو ملک، دو نمونه وجود دارد که دارای شماره ثبت در دفتر شرعیات اند.

قانون ازدواج و طلاق در سال 1310 خورشیدی تصویب و مقرر شد ازدواج و طلاق در یکی از دفاتر مربوطه مطابق نظام نامه به ثبت برسد،. دفاتر ازدواج بنابراین اسناد را در چارچوب دفترچه ای با سرفصل های مشخص و یکسان به گونه خام به زوجین می دادند، سپس نزد سردفتران اسناد رسمی تنظیم میشد. این سندهای عقدنامه ای از این رو شماره ثبت دارند. دو عقدنامه در آرشیو ملک به تاریخ های 12 اسفند 1316 و 27 دی 1319 خورشیدی و یک طلاق نامه به تاریخ 8 بهمن 1332 خورشیدی اینچنین هستند.

پس از فهرست منابع، اطلاعات واژه نامه، فهرست تخصصی واژه ها و اصطلاحات، همچنین نمایه های نامهای شخصیت ها، اماکن، واژه ها و اصطلاحات تخصصی، نمایه آیات، احادیث، دعاها، تسمیه و تحمیدیه ها و نقش مهرها در پایان کتاب آمده است. نمونه تصویرهای سندها به پیوست تصویرهای نقش مهرهای زوجین، شهود و تمبرها نیز به تفکیک آورده در پایان مجموعه بچشم میخورد.

انتشارات کتابخانه و موزه ملی ملک کتاب «قباله های ازدواج در کتابخانه و موزه ملی ملک» (1198 تا 1373 ه. ق.) را منتشر کرده و به چاپ رساند. دوستداران برای خرید این کتاب می توانند به ساختمان کتابخانه و موزه ملی ملک به نشانی تهران، میدان امام خمینی (ره)، سردر باغ ملی، خیابان ملل متحد (میدان مشق) مراجعه کنند.