سرقت مخفیانه شگفت انگیزترین نسخه های خطی اتیوپی بوسیله بریتانیا

نسخه های خطی اتیوپی در سال 1868 غارت شده اند و در کتابخانه بریتانیا نگهداری می شوند. یک کمپین در تلاش است تا آنها را به خانه بازگرداند. در زیرزمین کتابخانه بریتیش، من به یک اتاق کوچک و روشن راهنمایی شدم که نقطه پایانی سفرم را مشخص می کرد، سفری که از ارتفاعات اتیوپی در خانه یک مورخ معروف بریتانیایی در شهر آدیس آبابا (Addis Ababa) شروع کرده بودم. در آن خانه با صرف بیسکویت انگلیسی همراه با قهوه اتیوپیایی، ریچارد پنکهرست (Richard Pankhurst) که عمری را وقف ثبت و نگارش تاریخ اتیوپی کرده بود، جریان نسخه های خطی قدیمی و گم شده در پایان جنگ مگدالا (Maqdala) را برای من تعریف می کند. در سال 1868 نیروهای اعزامی از بریتانیا به اتیوپی در استحکامات نظامی کوه های امپراتوری اتیوپی (امپراتوری تئودور) قرار گرفت، جایی که قبلا نامش حبشه بود. تقسیم دو روزه غنایم جنگی در میان سربازان پیروز، منجر به انتقال بیش از هزاران نسخه خطی مذهبی به بریتانیا شد. 15 فیل و صدها قاطر، آنها را همراه با سایر گنجینه های فرهنگی به ساحل حمل کردند و در نهایت، 350 نسخه خطی از آنها به کتابخانه بریتیش رسید. پنکهرست قبل از مرگش در سال 2017، برای بازگرداندن نسخ خطی به اتیوپی بسیار مبارزه کرد اما موفق نشد. حالا افرادی راه او را ادامه می دهند. آندریاس ایشیته (Andreas Eshete) رئیس سابق دانشگاه آدیس آبابا و یکی از اعضای انجمن بازگرداندن گنجینه های اتیوپی جنگ مگدالا (AFROMET)، می گوید: «درست است که سطح مراقبت و کیفیت در بریتانیا بسیار بهتر از ماست اما اگر شما به موسسه مطالعات اتیوپی بیایید، جایی که ما چند مورد از موارد جریان مگدالا را که قبلا برگردانده شده است را نگهداری می کنیم؛ خواهید دید که چگونه این چیزها به خوبی نگهداری شده و در معرض دید عموم قرار گرفته اند». او که موسسه را اداره می کند افزود: «سرقت نسخه های خطی اتیوپی که از بهترین نسخه ها در جهان و یکی از قدیمی ترین نمونه های خطی بومی در افریقا هستند و نیاز به مطالعه دقیق توسط مورخان در اینجا دارند». پس در ادامه با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای اطلاعات بیشتر از سرقت نسخه های خطی اتیوپی به وسیله بریتانیا...

نسخه های خطی اتیوپی را بیشتر بشناسید

اما کتابخانه بریتیش، قیومیت نسخه های خطی اتیوپی را در جهت تحقیقات بین المللی و موفقیت به همان اندازه ضروری می داند. لوئیزا منگونی (Luisa Mengoni)، رئیس مجموعه آسیا و افریقایی کتابخانه می گوید: « ما خود را به عنوان یک نهاد عمومی و کتابخانه ملی برای فراهم کردن تحقیق، دسترسی و نگهداری مجموعه های تحت مراقبت خود برای افراد و محققان سراسر جهان و همچنین تشویق و ترویج مبادلات فرهنگی بین المللی، مسئول می دانیم».
آنچه که هر دو طرف با آن موافق هستند، منحصربفرد بودن نسخ خطی است. هنگامی که من پنکهرست را دیدم، سلامتی خود را از دست داده بود اما هر زمان که سخن از نسخه های خطی اتیوپی می شد، چشم هایش می درخشید.
پنکهرست که به طور قطع به عنوان دانشمندترین فرد در زمینه مطالعات اتیوپی شناخته شده است، گفت: «کاملا نمی دانیم که چه اتفاقی افتاده است. سربازان توانستند بهترین ها از بهترین چیزهایی که اتیوپی داشته است را با خود ببرند. بیشتر مردم اتیوپی، چنین نسخه های خطی با این کیفیت را هرگز در عمر خود ندیده اند».
در اتاق بازدید کتابخانه بریتانیایی، من هیچ چیزی ندیدم که ذره ای با ستایش های پانکهرست متضاد باشد.
ایلانا تاهان (Ilana Tahan)، سرپرست مطالعات زبان عبری و مسیحی مشرقی در کتابخانه بریتیش، همانطور که صفحات نسخه های خطی را ورق می زد و هنر و مهارت به کار رفته در ساخت آنها را برای من بیان می کرد، گفت: «این ها خیلی باشکوه هستند چون برای پادشاهان ساخته شده بودند».
تئودور کشورش را مجبور کرد که بهترین نسخه های خطی را پیدا کنند و آنها را در مگدالا برای نگهداری در کلیسای بزرگ و کتابخانه ای که تصمیم داشت بسازد، جمع آوری کرد. تئودور در واقع یکی از طرفداران بریتانیا بود! حتی او امیدوار بود که آنها در توسعه و پیشرفت کشورش به او کمک کنند. اما جریاناتی باعث شد که او یک گروه از دیپلمات های بریتانیایی را در اوایل سال 1864 زندانی کند.

سرقت نسخه های خطی اتیوپی به وسیله بریتانیا

کیدان آلمایهو (Kidane Alemayehu)، یکی از بنیانگذاران مرکز صلح و توسعه شاخ افریقا و مدیر اجرایی اتحاد جهانی عدالت، گفت: «ملکه ویکتوریا، موفق به استفاده از ابتکارات دیپلماتیک خود برای افزایش روابط بین بریتانیا و اتیوپی نشد».
تلاش های دیپلماتیک برای رهایی زندانیان به جایی نرسید تا اینکه در سال 1867 صبر دولت بریتانیا به سرآمد و ژنرال رابرت نپیر (Robert Napier) رهبر ماموریت نجات با قوایی 32000 نفره شد.
آنگونه که آلن مورهید (Alan Moorehead) در نیل آبی نوشت: در دوره مدرن، هیچ لشکرکشی استعماری مانند هجوم بریتانیا به اتیوپی در 1896 وجود نداشته است. این تهاجم و سرقت نسخه های خطی اتیوپی به وسیله بریتانیا، از ابتدا تا انتها مانند یک بزم دولت ویکتوریایی با آداب و رسوم سنگین ادامه داشت و در پایان با سخنرانی های درخشان همراه بود. و هنوز یک مراسم تشییع ترسناک به حساب می آید، آن هم در کشوری که صدها سال مورد تجاوز قرار نگرفته بود. طبیعت وحشی آن ناحیه، به تنهایی برای وقوع شکست آنها کافی بود.
دوشنبه 13 آوریل با پیروزی بریتانیا در دره های اطراف قله مگدالا و نزدیک به حمله نهایی، تئودور با یک تپانچه خودکشی کرد.
تئودور به خاطر اعتقادات پایدار خود به توانایی کشورش در اتیوپی مورد احترام است در حالی که ادامه یافتن غارت مگدالا همچنان فعالیت AFROMET و دیگران را در مبارزه با آن تشدید می کند.

نسخه های خطی دیجیتالی اتیوپی

آلولا، پسر ریچارد پنکهرست که خود یک مؤلف و مورخ است، می گوید: «اگرچه ریچارد در مورد نسخ خطی کتابخانه بریتیش ناموفق بود اما تعدادی از صلیب ها، نسخ خطی از مجموعه های خصوصی برگردانده شدند». آلولا یادآور شد که خانواده ژنرال نپیر اخیرا یک گردنبند و یک طومار پوستی را به موسسه مطالعات اتیوپی برگرداندند: «پدرم دلیل می آورد که این ها باید برگردانده شوند زیرا به غارت رفته اند. حالا فناوری وجود دارد که برای تهیه نسخه های کپی (از نسخ خطی) استفاده می شود که از اصل خود قابل تشخیص نیستند و میکروفیلم هایی که کپی ها را حفظ می کنند».
اما وجود چنین فناوری توسط کسانی که در کتابخانه بریتیش هستند به عنوان دلیلی برای نگهداری نسخه های خطی در همانجا ذکر می شوند.
منگونی می گوید: « ما با پیشرفت فرصت و مسئولیت برای استفاده از قدرت دیجیتال برای افزایش دسترسی مردم به میراث فکری که حفظ کرده ایم، روبرو هستیم». در طی دو سال آینده، کتابخانه قصد دارد تا 250 نسخه از مجموعه اتیوپی را به صورت دیجیتالی عرضه کند که شامل 25 نسخه خطی که است که برای اولین بار از طریق وبسایت نسخ خطی دیجیتالی به صورت آنلاین در دسترس قرار می گیرد.
آندریاس می گوید: «آثار هنری وقتی که دیجیتالی می شوند، آسیب می بینند، بعلاوه بسیاری از نسخه های خطی دارای نکاتی در حاشیه خود هستند که توسط نویسنده نوشته شده است. علل بسیاری وجود دارد که محققان باید به نسخه اصلی دسترسی داشته باشند نه نسخه کپی دیجیتالی».

قوانین برگرداندن نسخه های خطی اتیوپی

برای برگرداندن نسخه ها به اتیوپی، باید قوانین جدیدی توسط مجلس بریتانیا تصویب شود. آلولا پنکهرست اشاره می کند که در حال حاضر یک بند قانونی وجود دارد که باید بقایای انسانی بازگردانده شوند، اگرچه به نظر نمی رسد تاثیر زیادی داشته باشد. گیرما ولد گورجیس (Girma Wolde-Giorgis)، رئیس جمهور پیشین اتیوپی، در سال 2007 درخواست رسمی داد برای بازگرداندن بقایای پسر تئودور المایهو (Alemayehu) که در هفت سالگی پس از مرگ پدرش به بریتانیا برده شد، اما در سن 18 سالگی درگذشت و در قلعه ویندزور دفن شده است. آلولا پنکهرست توضیح می دهد که درخواست به دلیل آسیب احتمالی قبرهای اطراف، لغو شد.
آلمایهو می گوید: « موضوع اصلی در بازپرداخت دارایی های اتیوپی، احترام به عزت و حقوق اساسی اتیوپی است. غارت اموال یک کشور و وام دادن آن به همان کشور و مالک قانونی آن، باعث عمیقترین حس شرمساری در هر کشور با عزتی می شود. من خوش بین هستم که دولت بریتانیا اقداماتی قابل تقدیر را با تحویل دادن وسایلی که توسط ارتش بریتانیا از مگدالا برده شده به مردم اتیوپی انجام خواهد داد».
در عین حال، گزینه های معتدل تری نیز به صورت علنی مطرح می شود. تریسترام هانت (Tristram Hunt)، مدیر موزه ویکتوریا و آلبرت در لندن که 20 اثر هنری مگدالا را در صدوپنجاهمین سالگرد جنگ به نمایش گذاشته است، می گوید که با ایده قرض دادن طولانی مدت اشیاء به اتیوپی موافق است. عملی که آلولا پنکهرست آنرا گامی مثبت می داند.
در پایان بازدید من از کتابخانه بریتیش، نسخه های خطی به دقت بسته بندی شده و به زیرزمینی امن بازگردانده می شوند. جایی که در حال حاضر در آنجا باقی خواهند ماند، در حالی که به نظر می رسد، کتابخانه آنها را از طریق نمایشگاه های جدید و ساختن مخزن آنلاین بیشتر در معرض عموم قرار خواهد داد.
الکساندر هرمن (Alexander Herman)، معاون موسسه هنر و قانون (Art and Law) که سازمانی آموزشی متمرکز بر قوانین مربوط به میراث فرهنگی است، می گوید: «با اینکه برخی شکایت می کنند که اکثر موارد بازگردانده نشده است اما دانش موجود و هنر متعالی به دانش پژوهان اتیوپی و حتی جهان به صورت گسترده انتشار خواهد یافت. این مهم با تمایل کتابخانه بریتیش برای سرمایه گذاری در این بخش که نادیده گرفته شده بود، امکان پذیر است».
با این وجود، کیدان المایهو می گوید: «بازگرداندن اموال غارت شده مگدالا یک مبارزه همیشگی برای اتیوپی ها و دیگران با حسی از تاریخ و عدالت است.»