دلهره های ناتمام درباره نابودی بازارهای تاریخی شیراز

ایرنا/ این خبر پیرامون دلهره های ناتمام درباره نابودی بازارهای تاریخی شیراز برای شما نوشته شده است.

هر از چندگاهی با انتشار اخبار در خصوص آتش سوزی و رخداد حوادث در بازارهای تاریخی شیراز نگاه ها به سمت ناایمن بودن بسیاری از بخش های این بناهای تاریخی و عدم استحکام این سازه ها به دلیل طول عمر جلب می شود و بر دامنه نگرانی ها درباره بقای این بازارها می افزاید.

بامداد دوشنبه نهم آبان 1401 رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز از آتش سوزی یک باب مغازه در بازار وکیل جنوبی خبر داد، هرچند که این آتش مهار شد اما ابری سیاه بر سقف این بازار جا خوش کرده و مجددا نگرانی ها درباره خطر نابودی بازارهای تاریخی این شهر بالا گرفته است.

فرسودگی این بازارهای تاریخی که میراث فرهنگی این شهر و کشور بشمار می رود از دیگر مشکلات این بناهای قدیمی زیبا است، میراثی که هر ساله پای گردشگران زیادی را به شیراز باز می کند.

امکان وقوع آتش سوزی و سانحه به دلیل فرسودگی تاسیسات و نوسازی نشدن بنای این بازارها بیش از همه ذهن بازاریان و دوستداران میراث فرهنگی را درباره این میراث برجا مانده از کریم خان زند به خود مشغول کرده است.

هر ساله با فرا رسیدن فصل بارندگی این خطرات افزایش می یابد و عملا زمینه رقم خوردن فاجعه ای تاریخی و انسانی فراهم می شود.

طی سالهای گذشته بارها کسبه بازار، فعالین حوزه میراث فرهنگی و تاریخی، مدیران شهری و...درباره احتمال وقوع حادثه در این بازار تاریخی هشدار داده اند.

نیم نگاهی به بازارهای تاریخی شیراز

بازار وکیل با شماره 924 در تیر سال 1351 در فهرست میراث ملی به ثبت رسید، این بازار حدود 250 سال پیش به فرمان کریم خان زند بنا نهاده شد و با سقفی به ارتفاع 11 متر، بلند ترین بازار قدیمی ایران محسوب می شود که البته هم اکنون به دلیل خاکریزی کف این بازار ارتفاع طاق ها به 10 متر تقلیل یافته است.

بازار وکیل یا وکیل الرعایا به فرمان کریم خان زند و در مرکز شهر شیراز در مجاورت بناهای تاریخی مثل مسجد وکیل و حمام وکیل ساخته شد. این بازار از راسته های مختلفی تشکیل شده که از قدیم در این راسته ها صنف های مختلفی از جمله بزازان، کلاهدوزها، بلور فروشان، خیاط ها و غیره مستقر بوده اند.

در دوران قاجاریه در امتداد راسته شمالی بازار وکیل تا دروازه اصفهان بازاری با نام بازار نو ساخته شد که این مجموعه را توسعه داد.

از این رو، بازارهای سنتی شیراز تنها محدود به بازار وکیل نیست و بازارهایی مانند بازار مشیر، بازار مسگرها و بازار نو در شیراز وجود دارد که هر یک از این بازارها از قدمت تاریخی زیادی بهره مند و اغلب نیز به دلیل استفاده از المان های مختلفی از معماری کلاسیک ایرانی از زیبایی منحصر به فردی برخوردارند.

بازار مسگرها از بازارهای سنتی شیراز است که به سبک و سیاق معماری شبیه بازار وکیل شیراز اما کوچکتر از آن طراحی شده است.

همانطور که از اسم این بازار نیز بر می آید، بازار مسگرها مختص فروش اقلام، اجناس، ظروف و زیورآلات مسی بوده و گفته می شود که این بازار در زمان قاجاریه بر اثر وقوع زمین لرزه شدید تخریب اما مجددا در سال 1261 شمسی بازسازی شده است.

سرای مشیر که قدمت آن به دوره قاجار باز می گردد و از آن به عنوان سرای گلشن هم نام برده می شود، جز قدیمی ترین بازارهای سنتی شیراز محسوب و گفته می شود پایه گذار اصلی سرای مشیر شخصی به نام ابوالحسن خان مشیرالملک است که این اثر تاریخی در سال 1345 شمسی به عنوان اثر ملی ثبت شد.

بازار مشیر شیراز بواسطه یک هشتی به بازار نو مشیر متصل می شود.

بازارچه فیل نیز یکی از زیباترین بازارهای سنتی شیراز است که قدمت آن به عصر حکومت زندیه یعنی حدود 260 سال پیش بر می گردد.

سبک معماری استفاده شده در بنای بازارچه فیل نیز برگرفته از سبک بازار قیصریه لار است، این بازارچه نیز به لحاظ موقعیت جغرافیایی در کنار بازار وکیل شیراز و راسته شمشیرگرها قرار دارد.

این بازارچه در قدیم کارکرد کاروانسرایی نیز داشته و مانند اغلب بازارهای سنتی شیراز مربعی شکل احداث شده است.

بازارچه فیل دارای چهار سو و در هر سوی آن هفت حجره و در چهار زاویه آن حدود چهار حجره قرار دارد و از تزئینات آجر کاری نیز در نمای داخلی این بازارچه استفاده شده است.

اردو بازار نام یکی دیگر از بازارهای تاریخی شیراز است که قدمت ساخت این بازار نیز به عصر قاجار باز می گردد.

این بازار قدیمی نیز در حدفاصل بین سرای مشیر شیراز و بازار روح الله که یکی دیگر از بناهای تاریخی شیراز است، قرار دارد.

اردو بازار در سال 1382 به عنوان اثر ملی در فهرست آثار کشورمان به ثبت رسیده است.

بازار روح الله در گذشته به بازار مرغ معروف بوده و از قدیمی ترین بازار های سنتی شهر شیراز است که در هسته مرکزی شیراز قدیم قرار داشت.

در اواخر دوران زندیه مراحل ساخت این بازار به پایان رسید و بعد از دوران زندیه طی یک حادثه آتش سوزی بزرگ در بازار سقف قسمت شمالی و شرقی بازار فرو ریخت که قسمت هایی از آن بازسازی شد.

این مکان قبل از انقلاب اسلامی، مدتی بازار مرغ بود و مدتی نیز به صورت سنتی درآمد و در هر مغازه شغلی جدید ایجاد شد. بدین ترتیب، بازار مرغ از این محل برچیده شد. این بازار در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی نیز به اسم بازار روح الله تغییر نام پیدا کرد.

موریانه به جان بازار افتاده است

یکی از کسبه بازار نو که حجره اش در امتداد بازار وکیل شمالی قرار دارد، گفت: بخش هایی از سازه سقف بازار نو و بازار وکیل شمالی وضعیت بسیار خطرناکی دارد و چوب هایی که این سازه روی آن بنا شده را موریانه نابود کرده و هر لحظه احتمال تخریب آن وجود دارد.

هوشنگ حبیبی پیرامون دلهره های ناتمام درباره نابودی بازارهای تاریخی شیراز بیان کرد: شهرداری شیراز و اداره کل میراث فرهنگی فارس در پاسخ به درخواست کسبه برای بهسازی بازارهای تاریخی دائما کسبه را بین یکدیگر پاس کاری می کنند.

سرای بی سرای گمرک

سرای گمرک یکی از سراهای بازار وکیل است که بازاریان این محل معتقدند: همانگونه که از اسم آن بر می آید این محل در دوران زندیه که شیراز پایتخت ایران بود، گمرک اصلی کشور محسوب میشده است.

به گفته آنها، کالاهایی که به ایران وارد میشد ابتدا به این محل آورده و سپس در سطح کشور پخش میشده است.

کارشناسان میراث فرهنگی اما معتقدند که این محل در گذشته کاروانسرا بوده است.

فارغ از اینکه سرای گمرک کاروانسرا بوده یا محلی برای توزیع بار، اکنون وضعیت مناسبی ندارد، چون تقریبا اغلب حجره های آن بلا استفاده مانده یا به انبار مغازه ها تبدیل یا کاملا رها شده در حال فرسایش و نابودی است.

معماری بی نظیر این محل، کتیبه و سازه آن قابلیت تبدیل شدن به جاذبه ای گردشگری دارد که نیاز است با همکاری مسئولان و کسبه برنامه ریزی درستی در این زمینه صورت گیرد.

یکی دیگر از حجره داران بازار وکیل شمالی که از سال 75 تاکنون در این محل کسب و کاری به راه انداخته، گفت: بازارهای تاریخی شیراز یکی از مهمترین میراث فرهنگی کشوراند که ظرفیت جذب گردشگران خارجی و داخلی بسیاری را دارد.

مرتضی اردبیلی با اشاره به اینکه پشت بام مغازه ها را بازاریان با هزینه شخصی ایزوگام کرده اند، افزود: سرای گمرک واقع در بازار وکیل شمالی وضعیت نامناسبی به دلیل عدم استحکام دارد که ضروری است مسئولان امر در این مورد تدبیری بیندیشند.

وی پیرامون دلهره های ناتمام درباره نابودی بازارهای تاریخی شیراز ادامه داد: کف سازی بازار وکیل شمالی نیز توسط شهرداری شیراز در سالهای اخیر انجام شده است.

در حفاظت از بازار وکیل قصور مطلق صورت گرفته است

حجره داری دیگر در این بازار گفت: به دلیل نوع سازه، بازار وکیل مستحکم ساخته شده و مصالح خوبی در احداث آن بکار رفته اما هر بنایی نیاز به رسیدگی دارد و از این لحاظ درباره بازار وکیل قصور مطلق صورت گرفته است.

جعفر کامیاب در پاسخ به اینکه مسئولان میراث فرهنگی می گویند بازاریان همکاری لازم برای بهسازی بازار وکیل انجام نمی دهند، اظهار داشت: حدود نیمی از فعالان بازار وکیل و نو، از جمله خود من مستاجر هستند و با وضعیت اقتصادی کنونی مشارکتی در بهسازی این محل انجام نمی دهند و مالکان نیز به دلیل اینکه خود در این محل فعالیت و کسب و کاری ندارند، اغلب این کار را انجام نخواهند داد.

بی توجهی ها به چشم و چراغ گردشگری فارس

وی پیرامون دلهره های ناتمام درباره نابودی بازارهای تاریخی شیراز ادامه داد: مجموعه زندیه و بازار وکیل، چشم و چراغ گردشگری فارس و ایران است و باید میراث فرهنگی و سایر متولیان امر به حفاظت از آن توجه ویژه ای داشته باشند در صورتی که اکنون این اهتمام از جانب مدیران دیده نمی شود.

این کاسب بازار وکیل شمالی ادامه داد: نمای داخلی سقف این بازار مهمترین بخشی است که توجه همه گردشگران داخلی و خارجی را به خود جلب می کند و پیشانی بازار وکیل محسوب می شود اما اکنون به دلیل بارندگی های سالیان گذشته و نشتی آب بخش های زیادی از سقف بازار آسیب دیده و نمای بصری منحصر بفرد آن زیبایی خود را از دست داده که لازم است هرچه سریع تر سقف بازار مرمت و بهسازی شود.

وی بیان کرد: زمانی که مرمت و بهسازی بازار وکیل توسط متولیان امر انجام شود مغازه داران این محل نیز نسبت به انجام تعهدات خود و بهسازی داخلی حجره ها ترغیب خواهند شد که نمای داخلی و جداره فروشگاه ها را متناسب با دیگر بخش های بازار بهسازی کنند.

جدا شده های تاریخی خطرناک

نماینده بازاریان وکیل شمالی نیز ارزیابی خود از وضعیت این بازار را اینگونه بیان کرد که اگر در مورد وضعیت این محل به صورت جزئی و دقیق بررسی شود، نقاط حادثه خیز زیادی وجود دارد.

علی اکبر عبداللهی خطاب گفت: به پشت سرت نگاه کن. او با انگشت اشاره، خشتی را نشان داد که دور آن را ملاتی خشک شده مانند سیمان و گچ پوشانده بود به ابعاد حدود 10 در 30 سانتیمتر.

نماینده بازاریان وکیل شمالی از صندلی که روی آن نشسته بود بلند شد و چند قدم برداشت و خشتی را که در یکی از قفسه های فروشگاهش قرار داشت به دست گرفت و صحبت های خود را ادامه داد: این خشت متعلق بخشی از سقف بازار وکیل شمالی در مقابل فروشگاه من است که در حدود 20 روز پیش از جای خود کنده و به پایین پرت شد که خوشبختانه به فرق سر رهگذران و بازاریان برخورد نکرد وگرنه حادثه ای ناگوار را رقم می زد.

او اضافه کرد: هر ساختمانی نیازمند نگهداری و ترمیم مداوم دارد بویژه بازار وکیل شمالی و جنوبی که بیش از 270 سال از زمان ساخت آن در دوره زندیه میگذرد.

عبداللهی اشاره کرد: کف سازی بازار وکیل شمالی توسط شهرداری شیراز انجام شد و در سال 96 بطور کامل به اتمام رسید.

کمیته ایمنی بازار تشکیل شد

رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز گفت: بازارهای تاریخی شیراز اغلب در بافت فرسوده این شهر واقع شده و از نظر ارزش بازارهایی از جمله بازار وکیل یکی از مهمترین از جنبه تاریخی در سطح کشور بشمار می رود.

محمدهادی قانع حفاظت و مراقبت از بازارهای تاریخی شیراز خصوصا بازار وکیل را از درجه اهمیت زیادی برخوردار دانست و افزود: در سالهای گذشته اقداماتی بصورت موازی برای حفاظت از بازار انجام گرفته که در نهایت نیز به نتیجه مطلوبی منجر نشده است.

وی ادامه داد: براساس مصوبه شورای ششم شهر شیراز، کمیته ایمنی بازار از ابتدای سال 1400 با ریاست سازمان آتش نشانی شیراز تشکیل شد که این کمیته از نماینده دادستانی، شهرداری، میراث فرهنگی، دانشگاه، نظام مهندسی و دستگاه های خدمات رسان تشکیل شده است.

رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز هدف تشکیل این کمیته را بررسی و شناسایی مسایل ناایمن بازارهای تاریخی شیراز دانست و گفت: بسته کامل موارد ایمن سازی بازارهای شیراز در حال تهیه است که احتمالا حداکثر تا 2 ماه آینده تکمیل خواهد شد.

وی اضافه کرد: اقدامات زیادی ازجمله ساماندهی وضعیت برق، کانال مشترک تاسیسات و ... در کمیته ایمنی بازار انجام شده است.

قانع با اشاره به بازدید اعضای این کمیته از بازارهای تاریخی تبریز، یزد و تهران افزود: الگوبرداری های خوبی از این بازدیدها انجام شد که در پی آن آموزش کسبه بازارهای تاریخی شیراز انجام گرفت.

وی ادامه داد: خاموش کننده های آتش نشانی نیز توسط شهرداری شیراز تهیه و در نقاط مختلف بازارهای تاریخی این شهر و در فاصله هر 3 متر یک دستگاه قرار داده شد.

رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز اضافه کرد: شیرهای هیدرانت در دل بازارهای تاریخی شیراز تعبیه شد که در مواقع آتش سوزی بتوان در سریعترین زمان ممکن برای مهار آتش اقدام کرد.

وی با بیان اینکه طرح عملیاتی اقداماتی که در زمان حادثه باید انجام شود توسط ایستگاه های آتش نشانی اطراف بازارهای تاریخی شیراز صورت گرفته، اظهار داشت: چندین مرحله مانورهای آتش نشانی در سطح بازارهای تاریخی برای آمادگی بیشتر نیروهای امدادی و کسبه و بازاریان برگزار شده است.

قانع در ادامه به آتش سوزی بامداد روز گذشته نهم آبان 1401 در بازار وکیل شیراز اشاره کرد و گفت: نمونه این رخداد در بازار تبریز موجب آتش سوزی 140 حجره شده بود.

وی ادامه داد: به دلیل عدم رعایت نکات ایمنی در کاربری ناایمن یکی از حجره های بازار وکیل آتش سوزی ایجاد شد و علیرغم گستردگی به دلیل پیش بینی هایی که از قبل انجام شده بود این آتش به مغازه های جانبی سرایت نکرد.

جداسازی حجره ها با ورق آهنی بلای جان بازار

قانع توضیح داد: یکی از مشکلات بازارهای تاریخی شیراز تقسیم یک حجره با روش ناایمن و استفاده از ورق فلزی به دو بخش است که همین مساله موجب آتش سوزی بامداد نهم آبان جاری در بازار وکیل شد به نحویکه مالک با روش جوشکاری اقدام به ساخت قفسه بر جداره فلزی ناایمن کرده که در سمت مقابل نیز پارچه فروشی بوده و به علت انتقال گرما و حرارت حاصل از جوشکاری توسط ورق آهنی جداره آتش به پا کرده است.

وی با بیان اینکه دیواره فلزی قابلیت انتقال گرما و حرارت را دارد، گفت: به تمام بازاریان بازار وکیل شیراز اعلام شده که در هر ساعت شبانه روز که قصد تغییر و تحول، تعمیرات و جوشکاری و...در بازارهای تاریخی شیراز را دارند با آتش نشانی هماهنگ کنند تا ماموران و آتش نشانان برای حفظ ایمنی در محل حاضر باشند.

او عنوان کرد: یکی از مهمترین اقدام های متمایز که برای اولین بار بین بازارهای تاریخی کشور انجام شده ایجاد سیستم اطفاء حریق بازار وکیل شیراز است که اکنون در مرحله انتخاب پیمانکار است که تا پایان ماه جاری کار پیمانکار آغاز خواهد شد و براساس این طرح سیستم های آتش نشانی از کف بازار عبور داده و در هر فاصله سه متری یک جعبه آتش نشانی مجهز خواهد شد که در زمان حادثه به کنترل سریع وضعیت کمک خواهد کرد.

بازارهای تاریخی شیراز مسئول ایمنی ندارد

رئیس سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شیراز در بخش دیگر سخنان خود مهمترین عامل برای ایمن سازی بازارهای تاریخی شیراز را همکاری کسبه و بازاریان دانست و گفت: تعیین مسئول ایمنی در بازارهای تاریخی شیراز امر مهمی است که پیشتر نیز این مساله اعلام شده اما هنوز این اقدام انجام نشده است.

وی ادامه داد: آموزش ایمنی و کنترل آتش برای بازاریان و نگهبانان بازار امری مهم است که باید در دستور کار شورای بازار قرار گیرد.

وی اضافه کرد: ایمن سازی سقف بازارهای تاریخی شیراز نیز امر مهمی است که باید توسط میراث فرهنگی انجام شود.

قانع بیان کرد: تفاهم نامه ای در گذشته بین میراث فرهنگی، شهرداری شیراز و شورای بازار منعقد و بنابر آن مقرر شد که شهرداری شیراز کف سازی بازارهای تاریخی شیراز را انجام دهد که این اقدام تقریبا بطور کامل انجام شده است.

وی ادامه داد: براساس این تفاهم نامه باید سقف بازارهای تاریخی شیراز توسط میراث فرهنگی مرمت شود که تاکنون اقدام خاصی در این زمینه انجام نشده و بدنه بازار نیز باید توسط کسبه بهسازی شود.