آشنایی با تعدادی از مشهورترین شهرهای زیرزمینی همدان

خبرگزاری مهر/ این خبر پیرامون آشنایی با تعدادی از مشهورترین شهرهای زیرزمینی همدان برای شما نگارش شده است.

شهرهای زیرزمینی همیشه جز جذابیت های میراثی و گردشگری هر شهری است. استان همدان در این راستا پیشتاز بوده چون چند شهر زیرزمینی دارد که یکی از دیگری جذاب تر و دیدنی تر است. دستکندهایی که کشف هر کدامشان داستان دارد.

این شهرهای زیرزمینی در واقع مخفیگاهی بوده اند برای زمانی که دشمن به شهری حمله میکرده است. مردم با توانایی هایی که داشته اند زیر خانه خود خانه ای دیگر می ساختند تا بتوانند در مواقع لزوم به آنجا پناه ببرند. در برخی از مواقع این شهرها در جای دیگری ایجاد شده اند تا کسی نتواند به آن دسترسی پیدا کند. کاوش در این شهرها موجب می شود تا بتوان آثار مختلفی را از دوره های تاریخی این شهرها بدست آورد.

ضمن اینکه زندگی در زیر زمین با فشارهای وارده بر آن و امکان ساخت و ساز و کندن زمین آن هم در دوره ای که وسایل و تکنولوژی امروز وجود نداشته برای هر گردشگری جذاب به نظر می رسد بنابراین کشف این شهرها و پس از آن بازگشایی آنها همیشه یکی از جذابیت های مناطق گردشگری بوده است.

از مهمترین این دستکندها میتوان به مجموعه معماری و دستکندهای زیرزمینی ارزانفود در حدود 30 کیلومتری جنوب شهر همدان و دو کیلومتری جنوب روستای ارزانفود اشاره کرد. شهر زیرزمینی بزرگ و زیبایی که هم اکنون گردشگران می توانند از ان بازدید کنند. این شهر در بستری از سنگ شیست به صورت دستکند ایجاد شده و در زیر پشته ای طبیعی در دامنه های کوه الوند قرار گرفته و حدودا بین 4 الی 6 هکتار وسعت دارد.

تاکنون چهار فصل برنامه پژوهشی در هفت کارگاه از مجموعه انجام شده که دستاوردهای بسیار ارزشمندی داشته است. آثار بدست آمده بیش از 70 فضای کوچک و بزرگ را شامل می شود که در عمق های متغیر بین 4 تا 8 متری از سطح زمین قرار گرفته و تقریبا همگی به هم راه دارند. ارتباط فضاهای زیرزمینی با سطح تپه از طریق راه پله های متعدد تراشیده شده از سنگ بستر برقرار می شود.

وجود حلقه یا قلاب هایی با تعداد بسیار زیاد در بدنه و جداره دیوارها نشانگر بستن حیوانات و احشام، بستن و نگهداری لوازم و ظروف بزرگ، بستن و نگهداری مجرمین و زندانیان و کارگاه های صنایع دستی یا یک مجموعه کارگاهی است.

با توجه به بررسی ها و مطالعات باستان شناسی صورت گرفته میتوان چند مرحله استقرار و استفاده از مجموعه در نظر گرفت. اولین کاربری احتمالا آئینی اعتقادی بوده است.

در مراحل بعد براساس شواهد موجود از فضاهای مجموعه برای مواقع اضطرار و به عنوان پناهگاه استفاده شده و این کاربری در تمام دوره اسلامی خصوصا قرون میانی تا متاخر بطور متناوب تداوم داشته است. به دلیل حفظ ساختار و کالبد مجموعه به همان سیمای اولیه و خودداری از ایجاد تغییر و دخل و تصرف در مجموعه در طول دوره تاریخی و دوره های اسلامی روح و احساس اولیه در مواجهه با آثار کاملاً ملموس است و بیننده را به هزاره های تاریخی میبرد.

مجموعه آثار معماری دستکند زیرزمینی سامن در شهر کوچکی به همین نام قرار دارد. سامن از توابع شهرستان ملایر بوده و با مرکز استان 95 کیلومتر فاصله دارد. برای این شهر زیر زمینی پایگاهی نیز ایجاد شده و قرار بود تا توسط مسئولان وزارت میراث فرهنگی در هفته دولت بازگشایی شود اما این اتفاق نیفتاد ولی پس از سالها امکان بازدید گردشگران و مردم شهر سامن از این شهر زیرزمینی فراهم شده است.

این مجموعه در سال 1384 بطور اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی (اجرای فیبر نوری توسط شرکت مخابرات) کشف شد. کاوش های باستان شناسی از سال 1386 آغاز شد و تاکنون شش فصل برنامه پژوهشی در این مجموعه انجام گرفته است.

مجموعه در بستری از سنگ گرانیت به صورت دستکند ایجاد شده و تماما در زیر معابر منازل و ساختمان های اداری واقع است و حدودا بین 3 تا 5 هکتار وسعت دارد. پژوهش های باستان شناسی شامل شناسایی، پاکسازی، کاوش و پی گردی در هشت کارگاه در نقاط مختلف شهر و با فواصل متغیر از هم انجام شده که دستاوردهای بسیار ارزشمندی داشته است. تاکنون بیش از 60 فضای کوچک و بزرگ که با راهروهای متعددی به هم ارتباط دارند شناسایی شده است.

براساس مقاله آشنایی با تعدادی از مشهورترین شهرهای زیرزمینی همدان باید بدانید که فضاها در عمق های متغیر بین 3 الی 6 متری از سطح زمین قرار دارند. اتاق ها و فضاهای مجموعه در هر کارگاه با هم مرتبط بوده و از طریق یک راه پله تراشیده شده از سنگ بستر به بیرون راه دارند.

چندی پیش جمعی از فعالان گردشگری از این مجموعه دستکند که مسئولیت کاوش و سرپرستی آن به عهده خاکسار، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی استان همدان است، انجام گرفت.

یکی از ویژگی های این مجموعه، وجود تدفین ها و بقایای انسانی متعدد موجود در کف فضاها است. در کاوش های فصل دوم در سال 1387 بیش از یکصد اسکلت و بقایای استخوان های انسانی شناسایی شد که مطالعات انسان شناسی مورد نیاز بر روی بقایا در همان سال انجام گرفت و ویژگی های جنسیتی، سنین مرگ و تا حدودی مشخصه های نژادی و علل مرگ شناسایی گردید. تدفین در مجموعه احتمالا به کاربری دور دوم مجموعه بر میگردد.

با توجه به بررسی ها و مطالعات باستان شناسی صورت گرفته میتوان سه مرحله استقرار و استفاده را در مجموعه بیان نمود. اولین مرحله که به فلسفه ایجاد مجموعه بر میگردد بنا به شواهد موجود به نوعی کاربری آئینی اعتقادی بر میگردد. در مرحله دوم که احتمالا مربوط به دوره اشکانی است از مجموعه به عنوان گور دخمه استفاده شده است.

در مراحل بعد از مجموعه به عنوان پناهگاه برای مواقع اضطرار استفاده شده و این کاربری در تمام دوره های اسلامی از اوایل اسلام تا دوره قاجار بطور متناوب تداوم داشته است. البته استفاده از این فضا در دوره های اسلامی، جنبه گذرا و کوتاه مدت داشته و در طی این مدت هیچگونه پاکسازی در این فضا به عنوان تجدید کاربری صورت نگرفته است.

غار قلعه جوق از آثار دوران پیش از اسلام از نقاط دیدنی فامنین و از جمله نادرترین آثار موجود در منطقه است که مشابهتی مثل آن در منطقه وجود ندارد.

فاصله این غار تا مرکز استان 96 کیلومتر و در 38 کیلومتری جنوب شرقی فامنین و در منتهی الیه جنوب غربی روستای قلعه جوق و به فاصله 1610 متری روستا قرار گرفته که قدمت آن به دوران ساسانی بر میگردد.

روستای قلعه جوق دارای طبیعت سرسبز و کوههای زیبا، دارای جاذبه گردشگری است. این روستا دارای بافت با ارزش و دارای برج و زاغه های قدیمی است. غار قلعه جوق یکی از غارهای مهم دستکند شده بشری است که دارای سه در ورودی نزدیک به هم که به فاصله تقریبا 20 متر از سطح زمین بر دیوار صاف صخره حفر شده که تنها وسیله رسیدن به آن نردبان است. این غار بر قسمت دامنه کوههای روستای قلعه جوق ساخته شده که داخل این غار 15 اتاقک به ابعاد 2 در 2 متر احداث شده است. برخی از افراد معتقدند که ابوعلی سینا در این غار دستکند مدتی زندانی شد.