شهر زیر زمینی ارزانفود

محوطه تاریخی و زیررزمینی ارزانفود یکی از مجموعه معماری های دستکند استان همدان است که در سال 89 به صورت اتفاقی در اثر فعالیتهای عمرانی معدن کاران منطقه شناسایی شد. از همان سال پیگیری های لازم برای کاوش و بررسیهای باستان شناسی از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی شروع شد و در پی آن فعالیت غیرمجاز معدن کاران متوقف ماند ورودی فعلی مجموعه در راس تپه و به صورت چاهکی به عمق تقریبی سه متر قرار دارد و ابعاد ورودی آن حدود 70 در70 سانتیمتر است. ورودی یکی از دریچه ها یا هواکش های مجموعه است که در سقف راهرویی تعبیه شده و توسط حفارگران بازگشایی شده و این ورودی به یکی از اتاق های اصلی مجموعه منتهی می شود. فضاها و اتاق های این مجموعه دارای ابعاد متغیر و احتمالا کاربری های متفاوتی هستند در بدنه بیشتر آنها سکوهای سنگی وجود دارد که شباهت زیادی به آخور احشام دارد. در بالا و مجاورت سکوها و بدنه بیشتر فضاهای مجموعه حلقه با قلاب های تراشیده شده از سنگ بستر به شکل زیبا به چشم می خورد و این قلاب ها نیز کاربردی هستند و نظر قاطعی در خصوص عملکرد آنها وجود ندارد. کاوش های باستان شناسی در پنج کارگاه در نقاط مختلف تپه انجام شده و هر کارگاه متشکل از تعدادی اتاق است که همگی به هم ارتباط دارند و در بعضی قسمت ها تک اتاق هایی دیده می شود که دارای یک ورودی و به صورت مستقل هستند. کشف 80 اتاق حاصل کاوش های هیات باستان شناسی مستقر در روستای دست کند ارزانفود است.در فصل سوم کاوش های باستان شناسی ارزانفود اطلاعات متعددی از استقرار دوره های تاریخی در این مجموعه به دست آمده است. معماری غنی مجموعه دست کند ارزانفود را به دوره ایلخانی میتوان نسبت داد و یین مجموعه شامل فضاهایی ساخته شده با سنگ های قلوه ای رودخانه ای و ملاگل است. همچنین در جای جای سرزمین پهناور ایران آثار زیرزمینی با کاربری های به نسبت مشابهی وجود دارد که در گذر زمان به واسطه موقعیت و شرایط خاص این فضاها مورد استفاده مجدد واقع شده و در کالبد و کاربری آنها تغییرات محسوسی به وجود آمده است. بررسی ها در مجموعه زیرزمینی ارزان نفود و نمونه های مشابه آن مثل سامن و انوج حاکی از آن است که اینها در ابتدا با اهداف و اغراض دیگری ایجاد شده اند چراکه بیشتر زاغه ها و پناهگاه ها در زیر منازل مسکونی و قلعه ها ایجاد شده و به صورت واحدهای منفرد، مجزا و اختصاصی کاربرد داشتند. در آثار زیر زمینی ارزانفود این امر واضح است که آثار به عنوان یک مجموعه طراحی و ساخته شده و کاربری خاصی غیر از پناهگاه داشته است. مجموعه دارای بخش های مختلف با کاربری های خاص متناسب با عملکردهای موردنیاز است و گستردگی و پیچیدگی این مجموعه اظهار نظر قطعی در خصوص قدمت، کاربری بخش ها، نخستین سازندگان مجموعه و دوره های متوالی استقرار و استفاده از آن را مشکل کرده و این امر نیازمند تداوم اقدامات پژوهشی است. گفتنی است روستای ارزانفود در 17کیلومتری جنوب غربی بخش مرکزی همدان واقع است. این روستا بدلیل قرارگرفتن دردامنه کوه های سمت جنوب غربی کوهستان الوند از مناظر بسیار زیبایی برخورداراست که از سمت غرب به کوه های کلاه قاضی وساوج بلاغ(به زبان محلی سرخ بلاغ) و از سمت شرق به روستای ترکمان و کوه قره داغ و از سمت جنوب به روستای تکمه داش ختم می شود.