​تخت جمشید مهمترین بایگانی دنیای باستان به شمار می رود

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، ​تخت جمشید مهمترین بایگانی دنیای باستان به شمار می رود.

در بسیاری از سرزمین ها و ازجمله در ایران که میراث مکتوب کاغذی آن در طول تاریخ در اثر تهاجم اقوام مختلف بارها از بین رفته است، میراث مکتوب ماندگارتر در قالب میراث صخره ای و سنگ نبشته ها، آجر نوشته ها و گل نبشته ها و نقش ویژه ای در حفظ فرهنگ و تمدن این سرزمین ایفا کرده است. به عنوان نمونه ماندگاری کتیبه داریوش در بیستون نه تنها در معرفی فرهنگ ایران زمین نقش ویژه ای برعهده داشته بلکه در شناسایی فرهنگ جهانی نیز نقش بسزایی ایفا کرده است.

به همین نسبت میراث جهانی تخت جمشید نیز علاوه بر همه ارزش های معمارانه خود، به منظور بهره مندی از مجموعه ای بی نظیر و متنوع از میراث زبانی از جایگاه ویژه ای در فرهنگ و تاریخ این سرزمین برخوردار است و میتوان سیر تحول و تطور خط را از دوره هخامنشی تا دوره های متأخر اسلامی در کتیبه های اصلی منقوش بر دیواره ها و در یادگار نوشته های پس از ویرانی محوطه تا به امروز ردیابی کرد. تعدد و تنوع این خطوط بر دیواره های محوطه بگونه ای است که کاخ تچر را به تنهایی موزه خط و زبان ایرانی نام نهاده اند.

به مجموعه ارزش های زبان شناسی نقش بسته بر دیواره های تخت جمشید میتوان توصیفات 2500 ساله ای نیز اضافه کرد که هم زمان با دوره هخامنشی توسط مورخان مشهور یونانی یعنی هرودت، کتزیاس و گزنفون آغاز می شود و پس از آن تا به امروز توسط مورخان، سیاحان، مستشرقین، سفرنامه نویسان در منابع مختلف در وصف تخت جمشید مکتوب شده است و در نوع خود کم نظیر است؛ بنابراین با میراثی مواجه هستیم با محتوایی کم نظیر که ارزش های معنوی بیشماری را با خود به همراه دارد؛ یگانه میراث زبانی در میان میراث های جهانی که با شواهدی از دوره هخامنشی تا دوره معاصر و با طیفی از صاحبان این کتیبه ها از پادشاهان گرفته تا مردم عادی رخ نمایی می کند.

با توجه به کشف حدود 30هزار قطعه گل نوشته از باروی شمالی تخت جمشید، میتوان تخت جمشید را یکی از مهمترین بایگانی های دنیای باستان بشمار آورد. به یمن پیدایش این بایگانی که خوانش الواح آنها در 9 دهه گذشته تا به امروز در حال انجام است شناخت ما نسبت به این دوره تاریخی و ارزش های میراث زبانی آن فزونی یافته است. این گنجینه با وجود سادگی در ابعاد و محتوا روزنه ای نوینی را به جهان و جهان بینی عهد هخامنشی میگشاید. باوجود کارزارهای فراوان و کشورگشایی های گسترده در عهد هخامنشی، حضور نظم، قانون و اخلاق حاکم خود تأییدی است بر بی همتایی فرهنگ، هنر و تاریخ این سرزمین و بویژه در پارسه.

با توجه به همه ارزش های میراث زبانی، حفاظت از آن نیز از اهمیتی ویژه برخوردار است. اگرچه در خصوص مواریث فرهنگی میتوان بخش هایی از آن را براساس قراین و شواهد، مورد مرمت و بازسازی شکلی قرارداد اما میراث زبانی در صورت فرسایش و تخریب قابلیت بازسازی نخواهد داشت؛ بنابراین با توجه به ارزش های ویژه این دسته از میراث، ضرورت دارد حفاظت بیشینه را به ویژه در برابر فرسایش های محیطی ناشی از تأثیر عوامل اقلیمی در مورد آن تأمین کرد و بکاربست. تجربه چهل ساله در تخت جمشید در حفاظت مؤثر از پلکان شرقی کاخ آپادانا خود شاخصی در ارائه الگوی موفق حفاظت و بویژه در امکان پذیری تعمیم آن در حفاظت از میراث زبانی این محوطه تکرار ناپذیر هخامنشی است.

به زعم نگارنده با توجه تحقیقات اخیر در زمینه افزایش منابع آلاینده محیطی در منطقه که نشانگر افزایش نرخ فرسایش های محیطی در محوطه است می تواند توجیه کننده تعمیم این راهکار بویژه به بخش های ارزشمند محوطه باشد؛ با تأکید بر این نکته که حفاظت از ارزش های محوطه جز با شناخت میسر نخواهد شد و از سویی شناخت، خود فرآیندی است که تعیین کننده در چگونگی حفاظت و جزئیات فنی آن خواهد بود.

نویسنده: حمید فدایی | مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید