خطر تخریب و ویرانی بناهای تاریخی گیلان را تهدید می کند

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست آمده، خطر تخریب و ویرانی بناهای تاریخی گیلان را تهدید می کند.

ردپای تاریخ در گیلان مهجور مانده است. کسی نیست که نداند، آواز پرندگان حوالی اسپی مزگت، غزلی اندوهبار است که بر این گنجینه ارزشمند می نشیند و نمی شود در ساغریسازان رشت قدم زد و حمام حاجی را دید و برای باقیمانده نقش و نگار نشسته بر کاشی های نصفه و نیمه سردرش آه نکشید. راستی کاشی های رنگین حمام مریان تالش کجاست؟ چه کسی می تواند تنهایی غم انگیز فانوس دریایی انزلی را در محاصره ساختمان های بلند و همچنین گرند هتل رو به فروپاشی این شهر ساحلی را ببیند و غمگین نباشد. راستی چه کسانی صدای نفس های به شماره افتاده همه قلعه ها، پل ها، گورستان های تاریخی و بناهایی که تازیانه گذشت روزگار و طمع و بی مبالاتی انسانها بر آنها فرود آمده را نمی شنوند.

بی تردید گیلان، سرزمین جنگل های باستانی هیرکانی، بر تن سبز خویش رد پایی تماشایی از تاریخ دارد. رد پایی که غریب مانده و به مرور محو می شود. شناسایی بیش از 1500 محوطه باستانی در گیلان و شهرت جهانی بعضی از آثار بجا مانده از پیشینیان در این خطه روایتی روشن از میراثی ارزشمند است اما این گنجینه گرانبها تا چه اندازه پاس داشته می شود؟

ضرورت حفاظت از بناهای تاریخی

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان پیرامون اینکه خطر تخریب و ویرانی بناهای تاریخی گیلان را تهدید می کند، اظهار کرد: استان گیلان به لحاظ بهره مندی از میراث تاریخی گسترده و وجود بافت تاریخی در شش شهرستان و همچنین محوطه های متنوع تاریخی که با برنامه ریزی های معاونت میراث فرهنگی تعداد قریب به اتفاق آنها در فهرست آثار ملی کشور نیز به ثبت رسیده، از ظرفیت قابل توجهی برخوردار است که نیاز است با حمایت های گسترده در حفاظت و ساماندهی آن اقدامات لازم انجام پذیرد.

و البته روز 18 خرداد امسال خبر تشکیل نخستین انجمن میراث فرهنگی کشور به ریاست استاندار گیلان متعاقب ابلاغ دستور وزرای کشور و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انتشار یافت. ولی جهانی در این باره نیز گفت: این انجمن، نهادی ملی- فرهنگی، شبه دولتی و غیرانتفاعی بوده که به استناد اساس نامه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تحت نظارت این وزارتخانه بر حسب ضرورت و به تشخیص در مراکز استان ها، شهرستان ها، شهرها، بخش ها، دهستان ها و روستاهای کشور به نام محل مورد نظر تشکیل می شود.

جهانی پیرامون اینکه خطر تخریب و ویرانی بناهای تاریخی گیلان را تهدید می کند، یادآور شد: این انجمن برای نخستین بار در استان گیلان و با حمایت های استاندار تشکیل شده و در گام های بعدی در شهرستان ها، بخش ها، دهستان ها و روستاها تشکیل خواهد شد.

وی اضافه کرد: از جمله اهداف تشکیل این انجمن ها، آگاهی بخشی و ترغیب جامعه به حفظ ارزش های میراث فرهنگی، جلب مشارکت های عمومی، همکاری با مراجع ذی صلاح برای برخورد با متخلفان، بررسی و ارائه مشاوره فرهنگی و اجتماعی به منظور اجرای مطلوب برنامه ها، پیشنهاد راهکارهای عملی برای جلوگیری از هرگونه اقدام غیرقانونی در زمینه حفاری های غیرمجاز، همکاری با کارشناسان متخصص، ایجاد ارتباط میان دستگاه های اجرایی و انجام سایر امور مرتبط با حوزه های تخصصی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

و اما در این موضوع که متولیان مربوط با حوزه میراث فرهنگی استان همانند کنشگران این عرصه، رسانه ها و علاقمندان به میراث فرهنگی بر اهمیت حفاظت از آثار میراثی تاکید دارند، تردیدی وجود ندارد اما آنچه پیش روی ما قرار دارد حاکی از این است که وضعیت نگهداری و مرمت این آثار تاکنون مناسب نبوده است.

اوضاع اسفبار نگهداری از آثار تاریخی

روناک روشن، معمار و مرمتگر وضعیت نگهداری آثار تاریخی در گیلان را اسفبار و نگران کننده دانست و اظهار کرد: پیش رفتن در مسیر کنونی چشم انداز روشنی در پی ندارد و بدون انجام اقدامی مؤثر، هر چند اندک نمی توان به بهبود اوضاع و احوال آثار تاریخی در گیلان امیدوار بود.

وی اضافه کرد: در واقع نیاز است تا با شناخت کافی، برنامه ریزی منسجم و رویکردی بسیار عمیق تر از آنچه که در حال حاضر با آن مواجه هستیم، پیش برویم.

روشن با تاکید بر این موضوع که نمیتوان نگاهی سطحی به مقوله بسیار وسیع آثار تاریخی در گیلان داشت، افزود: وقتی صحبت از آثار تاریخی به میان می آید به صورت پیش فرض افکار متوجه شهرهایی چون شیراز، اصفهان و تبریز می شود اما در این میان گیلان با داشتن بناهای تاریخی ارزشمند نادیده گرفته می شود.

وی ادامه داد: واقعیت این است اگر در همین مسیر رو به زوال باقی بمانیم زمانی فرا می رسد که تنها تصاویری از باقیمانده آثار موجود برایمان برجا می ماند؛ ولی با همه این احوال باید امیدوار باشیم تا تلاش های مؤثری برای بهبود اوضاع، شکل بگیرد و دست کم گام هایی کوچک در این مسیر به سمت جلو برداشته شود.

روشن در ادامه از وضعیت نابسامان قلعه لیسار در تالش به عنوان نمونه یاد کرد و گفت: تالش یک منطقه تاریخی ارزشمند هم از لحاظ مردم شناسی و فرهنگی و هم از نظر ابنیه تاریخی محسوب می شود.

وی با بیان اینکه درباره قلعه تاریخی لیسار باید گفت مسیری برای دسترسی به این قلعه از سوی اداره میراث ایجاد شده اما وقتی وارد این قلعه چند طبقه می شویم، می بینیم که ورودی آن با آجر و بندکشی روشن و ناهمگون با باقیمانده آجرهای این اثر به بدترین شکل ممکن مرمت شده و مابقی این بنای بسیار ارزشمند نیز به حال خود رها شده و حتی آب انبار آن از زباله انباشته است، ادامه داد: در واقع این سایت تاریخی بدون انجام کاوش و تلاش برای یافتن رگه های تاریخی، بدون نگهبان و محافظ به حال خود رها شده است.

معمار و مرمتگر بناهای تاریخی در ادامه یادآور شد: مشکل اینجا است که معیارهای ارزش مادی را بر اساس نفت و طلا و دلار می سنجیم و از یاد برده ایم که آنچه از گذشتگان برایمان باقی مانده سرمایه ای بسیار ارزشمند است. در واقع بناهای تاریخی، جدا از ارزش معنوی دارای ارزش مادی بسیار هستند که البته ما گویا هیچگونه خلاقیت و هوشی برای نگهداری و بهره مند شدن از آن نداریم.

راهکارها

روشن سخن گفتن و تبیین ارزش های مادی و معنوی آثار و برانگیختن حساسیت متولیان ذی ربط نسبت به اهمیت موضوع را نخست گام در مسیر حفظ آثار تاریخی برشمرد و ادامه داد: لازم به ذکر است که این مبحث در پیوست مطالبه گری جای میگیرد و می تواند جریان را به سمتی هدایت کند که برنامه ریزی مناسب و اختصاص بودجه مطلوب را در پی داشته باشد.

وی اضافه کرد: به عنوان مثال وقتی از مهجور ماندن قلعه لیسار و نابسامانی آن صحبت کنیم و مردم از متولیان مربوطه در این باره سوال بپرسند، دیگر اقدامات به طراحی یک سایت و قرار دادن چند عکس محدود نشده و ممکن است با ایجاد حساسیت بیشتر تیم قوی تر و اعتبار بیشتری به آن تخصیص داده شود.

معمار و مرمتگر آثار تاریخی افزود: لیسار تالش بسیار مورد بی توجهی تاریخدان ها، کاوشگران و متولیان میراث فرهنگی قرار گرفته و البته دامنه این بی توجهی به نمایندگان مجلس، شوراهای اسلامی شهر و روستا و حتی مردم گسترش می یابد.

این کارشناس به اهمیت نقش فضاهای آکادمیک در بهبود اوضاع نگهداری از آثار تاریخی اشاره کرد و گفت: دانشگاهیان می توانند فشار بیشتری روی نهادها و سازمان هایی چون نظام مهندسی، میراث فرهنگی و شهرداری ها داشته باشند تا مطالبه گری موثرتری پدید آید و ضرورت وجود متولی کارآمد احساس شود.

مهجور ماندن بافت های تاریخی

روشن با بیان اینکه وقتی از بافت تاریخی سخن می گوئیم منظور تک بناها نیستند بلکه هدف پیوستگی فرهنگ، مردم و زیست انسانها است، تصریح کرد: این درهم تنیدگی سرمایه ای است که سالها مورد بی لطفی از سوی میراث فرهنگی، سیستم آموزشی، محیطهای دانشگاهی، نظام مهندسی و شهرداری ها قرار گرفته به عنوان مثال در رشت روند تخریب بافت های تاریخی از اواخر دهه هفتاد که چرخه ساخت و سازها سرعت گرفت بیشتر شده است.

وی بناها و بافت های تاریخی جدا از اینکه به نوعی ظرفیت گردشگری محسوب می شوند، یکی از مهمترین سرمایه های شهرها بعنوان کیفیت زندگی و الگو هستند. از یاد نباید برد که خودِ کیفیت زندگی یک نوع سرمایه است و به ایجاد رضایت در مردم شهر می انجامد. اما متأسفانه مشاهدات و آمار به ویژه در 10 تا 15 سال اخیر به ما نشان می دهند که اداره میراث فرهنگی کمترین اقدامات را در قبال آثار تاریخی داشته است.

روشن با اشاره به اینکه شکل گیری رویکرد صحیح از سوی اداره کل میراث فرهنگی منوط به شناخت لازم نسبت به موضوع و دسته بندی اولویت ها است، یادآور شد: برنامه ریزی و سرمایه گذاری، گام های بعدی این روند است.

وی به صحبت های انجام شده در مورد سرمایه گذاری بخش خصوصی اضافه کرد: دولتی یا خصوصی بودن سرمایه گذاری خود موضوعی مجزا است و باید در نظر داشت که در پیوست موارد مذکور تیم مطالعاتی، طراحی، اجرا، کنترل و نظارت نیز باید مد نظر قرار گیرد که متأسفانه کمترین حالت ممکن این توجه ها در گیلان نسبت به آثار تاریخی رخ داده است.

روشن افزود: شاید علت کم توجهی به آثار تاریخی در استان گیلان این باشد که بستر اجتماعی جریان را به سمت و سوی مناسبی هدایت نکرده و یا شناخت و اولویت بندی ها جابجا شده اند.

ضرورت وجود مشارکت جدی

روشن با بیان اینکه امروز بافت های تاریخی شهری ما در کم رنگ ترین حالت ممکن قرار دارد و کم لطفی های بسیار متوجه آن بوده، تاکید کرد: جدایی بین فضاهای معماری آکادمیک، شهرسازی، مرمت و سازمان میراث فرهنگی در گیلان به وضوح مشهود است.

وی با تأکید بر اینکه کم لطفی شهرداری ها نسبت به بافت تاریخی و کم کاری های نظام مهندسی در این عرصه از جمله مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد، ادامه داد: واقعیت این است که در این خصوص شخص یا فرد نمی تواند موجب بهبود اوضاع شود و باید به مجموعه ای از عقبه، نهادها، سازمان ها و ارگان های ذی ربط متوسل شویم.