معرفی پیشینه ی تاریخی استان سمنان | جزیره لهجه ها

استان سمنان که در متون کهن تاریخی به ایالت کومش یا قومس شهرت داشته از دیرباز چهاردهمین ایالت از تقسیمات شانزده گانه بوده و در اوستا از آن نام ورن یا ورنه یاد شده است. در تمام دوره ی حکومت مادها و هخامنشیان کومینه یا کومشان (قومی پس از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به شمار می رفت. برخی مورخان گاهی این مناطق را جزو ایالت های ماد و گاهی جزو ایالت های پارت به حساب می آوردند. ایالت مذکور که در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده شامل همان شهرهایی بوده که در ایالت ورن متشکل بودند. حد غربی این ایالت خوار (گرمسار فعلی) و حد شرقی آن شاهرود و برخی از مناطق اطراف و حد شمالی آن جزو کوهستان های طبرستان و یا مازندران فعلی بوده است. نام منطقه قومس یا کومش تا اواخر دوران قاجار بر سر زبان ها بوده است. شهرهای استان سمنان زیباترین جاذبه های این استان را درون خود جای داده اند که باید دید. پس با ما در مجله گردشگری همگردی همراه باشید برای سفر به استان سمنان....

جغرافیای استان

استان سمنان در دامنه های جنوبی سلسله جبال البرز از 34 درجه و 17 دقیقه تا 37 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 51 درجه و 58 دقیقه تا 57 درجه و 58 دقیقه طول شرقی واقع گردیده و از جانب شمال به استان مازندران و گلستان از جنوب به استان اصفهان و یزد، از شرق به استان خراسان رضوی و خراسان شمالی و از مغرب به استان های تهران و قم محدود می شود.
ارتفاع استان از شمال به جنوب کاسته و به دشت کویر ختم می گردد. این استان با وسعتی حدود 676/95815 کیلومتر مربع 8/5 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده و از این لحاظ ششمین استان کشور است. مرکز این استان شهر سمنان می باشد و ازمهم ترین شهرهای استان سمنان می توان به سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار و مهدی شهر، میامی و آرادان اشاره نمود.

آب و هوا

همجواری با رشته کوه های البرز و زمین های هموار کویر شرایط اقلیمی متنوعی برای این استان به وجود آورده است، به طوری که آب و هوای آن در قسمت جنوبی گرم و خشک در نواحی مرکزی معتدل، در قسمت شمال شرق سرد و خشک و در قسمت شمالی نسبتا سرد است. این تنوع آب و هوایی پوشش گیاهی متنوعی را نیز در این استان به وجود آورده است. در سفر به استان سمنان می توان چند اقلیم متفاوت را تجربه کرد.

مفاخر فرهنگی استان سمنان

در شهرهای استان سمنان شخصیت ها و مفاخر بزرگ فرهنگی، دینی، عرفانی برجسته ای به دنیا آمده و پرورش یافته اند. مفاخر بزرگی مانند بایزید بسطامی عارف بزرگ قرن دوم، شیخ ابوالحسن خرقانی، شیخ علاالدوله سمنانی، فروغی بسطامی، منوچهری دامغانی، ابن یمین فریومدی، یغمای جندقی، حاج ملاعلی حکیم الهی سمنانی، آیت الله شاهرودی، علامه حائری سمنانی و بسیاری از شعرا و بزرگان علم و ادب که در ایران از شهرت خاصی برخوردارند همه از این دیار برخاسته و در این سامان زیسته اند و در عالم عرفان و علم و ادب می درخشند.

مراکز دیدنی شهرهای استان سمنان

شهرستان سمنان وسعتی حدود 22120 کیلومترمربع داشته و شهر سمنان مرکز شهرستان و استان می باشد. این شهرستان از طرف شمال به شهرستان مهدیشهر و از طرف جنوب به استان اصفهان و از شرق به شهرستان دامغان و از غرب به گرمسار و فیروزکوه محدود می شود. محققان سمنان را جزیره لهجه ها می دانند. در این منطقه تنوع گویشی خاصی وجود دارد و حتی در محله ها نیز در نوع گویش تفاوت هایی مشاهده می شود. اهالی بومی منطقه شهر سمنان را سمن می نامند.
برخی معتقدند این نام برگرفته از (شمن) بوده که به مرور زمان به سِمِن تغییر یافته است. عده ای دیگر نام این منطقه را برگرفته از نام دو مقبره پیامبران در شمال شرقی سمنان به نام سیمّ نبی و لامّ نبی می دانند که به مرور ایام به سِمِن تغییر نام داده است.
از مراکز دیدنی سمنان می توان از مسجد جامع سمنان دوران سلجوقی و تیموری، مسجد امام (سلطانی) (قاجاری)، خانقاه شیخ علاءالدوله سمنانی (ایلخانی)، دروازه ارگ (قاجاری)، کاروانسرای شاه عباسی (صفوی)، حمام حضرت یا موزه پهنه (تیموری صفوی قاجاری)، بازار سمنان و بازار شیخ علاء الدوله (قاجاری ایلخانی)، خانه تدین (قاجاری)، خانه رجبی (قاجاری)، آرامگاه پیر نجم الدین (ایلخانی)، خانه داوودی و قلعه های مجاور آن (قاجاری و پیش از آن)، منطقه دیدنی و زیبای کویر جنوبی شهر و روستاهای کویری آن، چشمه های آبگرم، بقعه پیغمبران، منطقه ی زیبای آهوان و کاروانسراهای آن نام برد.

شهرستان مهدیشهر

این شهرستان از برترین شهرهای استان سمنان در جنوب رشته کوه البرز و شمال و شمال غربی شهر سمنان با فاصله 19 کیلومتری این شهر قرار دارد. مردم این شهرستان گویش باستانی خویش را حفظ کرده و به سنت ها و آداب و رسوم خود پای بند هستند. تبار مردم این سامان عشایرند و در تولید استفاده از شیر و دامپروری در ایران بی نظیرند. تنوع محصولات لبنی این منطقه بیش از 30 نوع محصول بوده و در ایران گوسفند سنگسری بسیار مشهور است.
از مراکز دیدنی مهدیشهر می توان به امامزاده قاسم زیارت (دوره ی ایلخانی)، شیر قلعه (پیش از اسلام)، کافر قلعه (پیش از اسلام، ایل عشایر سنگسر، غار دربند، جنگل های دیدنی شمالی آن، روستاهای کوهستانی اطراف، شهر نمونه گردشگری شهمیرزاد، روستا و جنگل رودبارک، روستای دیدنی و کوهستانی چاشم، روستای زیبای فولاد محله، موزه و... اشاره کرد.

شهرستان شاهرود و میامی

شهرستان شاهرود و میامی با وسعتی حدود 50899 کیلومتر مربع بزرگترین شهر استان از نظر وسعت می باشد. این شهرستان از طرف شمال به ارتفاعات البرز و مرز شهرستان های گنبد کاووس و گرگان، و از شرق به استان خراسان رضوی و شمالی، از جنوب به استان اصفهان و یزد و خراسان جنوبی و از مغرب به شهرستان دامغان محدود می شود.
عده ای معتقدند نام شاهرود را از رود مجاور آن اخذ کرده اند و عده ای دیگر می گویند این نام از شاخره، شخره به معنی استوار و پرتوان گرفته شده است. مراکز دیدنی شاهرود عبارتنداز: موزه شاهرود (دوران پهلوی)، مسجد جامع شاهرود (ایلخانی – قاجاری)، تپه سنگ چخماق (پیش از تاریخ)، مقبره شیخ ابوالحسن خرقانی (قرن 5 ه ق تا 7000 ق م)، مجموعه بایزید بسطامی (سلجوقی و بعد از آن) برج کاشانه (قرن 7 و 8 ه ق)، کاروانسرای قدیمی میاندشت (صفویه)، مسجد جامع فرومد و آرامگاه ابن یمین فرومدی، جنگل اولنگ، جنگل ابر و جنگل قطری و دیگر روستاهای دیدنی و چشم اندازهای بکر و جذاب کویر خارتوران و...

شهرستان دامغان

دامغان با وسعت 12110 کیلومتر مربع از طرف شمل به خط الراس جبال البرز و استان مازندران و از شرق به شهرستان شاهرود و از جنوب به دشت کویر و استان های اصفهان و یزد و از غرب به شهرستان سمنان منتهی می شود.
برخی محققان معتقدند وجه تسمیه این شهرستان چنین است: چهار صد سال قبل از میلاد جمعی از مغان و روحانیان زردشتی در مسیر رودخانه چشمه علی مسکن گزیدند و به علت سکونت مغان این محل نخست به ده مغان و بعدها به مرور زمان به دامغان تغییر نام یافته است.
در سفر به استان سمنان به دامغان هم سری بزنید. از مراکز دیدنی تاریخی دامغان می توان از تپه ی تاریخی حصار واقع در جنوب شهر (پیش از تاریخ)، مقبره ی پیر علمدار (قرن 5 ه ق)، مسجد و مناره ی تاریخانه (قرن 2 و 3 ه ق) و بنای مناره (قرن 5 ه ق) مناره و مسجد جامع دامغان (سلجوقی غزنوی)، امامزاده جعفر (سلجوقی). مقبره چهل دختر (قرن 5 ه ق)، بنای تاریخی چشمه علی (قاجاری)، کاروانسرای دامغان (صفویه)، برج و باروی قدیمی شهر دامغان (قاجاریه)، کاروانسرای سپهسالار امیریه (قاجاریه) و خانه لطفی (قاجاریه) نام برد.

شهرستان های گرمسار و آرادان

شهرستان گرمسار و آرادان غربی ترین شهرستان استان دارای وسعتی حدود 10686 کیلومتر مربع می باشد که از شمال به دماوند از غرب به ورامین و از شرق به سمنان و از جنوب به کویر مرکزی و استان قم و اصفهان محدود می شوند که در سفر به استان سمنان در الویت های برنامه سفر قرار دهید.
نام قدیمی شهر گرمسار خوار بوده است که واژه های کهن و متعلق به دوره قبل از اسلام در ایران باستان می باشد. مهم ترین مفهوم واژه ی خوار آن است که از خورشید و ماه گرفته شده و در این منطقه خشک و بیابانی خورشید درخشندگی بیشتری دارد.
از دیدنی های گرمسار می توان به قصر بهرام (دوران صفوی) کاروانسرای شاه عباسی ایوانکی (صفوی)، مجموعه امامزاده علی اکبر (ایلخانی قاجاری)، خانه ی باقری (اواخر دوره قاجاری)، کاروانسرای شاه عباسی ده نمک (صفوی) پارک ملی کویر اشاره شود.