میراث جهانی شهر یزد | نماد زیستن و ماندن

یزد، شهری است در دل ایران و بنا نهاده شده در فلات ایران که همواره تاریخ غیر از یکتاپرستی مردم آن، چیز دیگری به یاد ندارد. شهر یزد به عنوان یکی از کانون های هنر شناخته می شود که ساکنان این شهر خشتی در هنر زیستن مهارت نیز بسیاری داشته و از طریق تعامل و مقابله با محیط خشک و سوزاننده کویری توانسته اند به مهارت های بالایی در جنبه های مختلف زندگی دست یابند. نقش یزد بر قلب کویر حک شده است. آن جا که طبیعت بر مردم سخت می گرفت، آفتاب سوزان بود؛ باد، خروشان و آب، گریزان و حکایت از زندگی مردمانی بود که با نبوغ خود، آب را از دوردست ها به سکونت گاه خویش فراخواندند، با خاک آمیختند و خشت ساختند. خشت ها را چیدند و خانه ها را آراستند و بناها کنار هم نهادند و رنج کویر از شهر راندند. از آن زمان تا به امروز روایت از نرمی طبیعت است و بازی سایه و رقص باد و جریان آب...
بام شهر با گنبدها و مناره ها و بادگیرهایش در آسمان تنیده و هندسه پر و خالی شهر، سهمی از آسمان را به هر بنا ارزانی داشته است. بر زمین شهر نیز نقش آسمان و بوی خاک با هم، هم آوایی می کنند و سخن از سِر درون سر می دهند. در شهر یزد، معماری و زندگی به سانتار و پودی در هم تنیده اند که آن را "شهر تاریخی یزد" نام نهاده اند. دارالعباده یزد شهر اوصاف و اصناف و حِرَف و در یک کلام تجلی مدنیت است. اگر به تاریخ نامه های اختصاصی یزد نگاهی گذرا بیاندازیم، پی می بریم که بنیاد یزد دست کم در هزار سال گذشته بر پایه بنیان های مدنی استوار شده است. و از یزد هر آنچه گوییم، اندک است و ناگفته ها هم چنان بسیار...
هجدهم تیرماه سال 1396 در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در کراکوف لهستان، شهر تاریخی یزد مرزها را در هم شکست و در زمره شهرهای میراث جهانی نشست؛ آن چنان که باغ دولت آباد، قنات زارچ و قنات حسن آباد که از اماکن دیدنی یزد قلمداد می شوند، نیز در سال های گذشته نام یزد را بر تارک میراث جهانی درج نموده بودند. شهر یزد نخستین شهر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی قرار گرفت و با این رویداد مهم، بزرگ و فرخنده، گام بلند دیگری برای حفظ و صیانت از میراث ارزشمند و بی دلیل سرزمین ایران و معرفی بیشتر آن به جهانیان برداشته شد.
به راستی که ثبت یزد در نمایه میراث جهانی، تنها ثبت کالبد تاریخی در پیکره شهر نبود که شاید واژه ها را یارای توصیف حقیقت یزد و ارزش هایش نباشد. یزد را بلندای تاریخ توصیف می کند. یزد را پیوند فن و هنر و عشق معنا می کند. یزد را اندیشیدن برای زیستن و زیستن همراه با اندیشیدن ترجمان می شود. در ادامه با ما در مجله ی گردشگری همگردی همراه باشید برای بازدید از جاذبه های گردشگری شهر یزد...

با 14 مورد از عجایب شهر یزد بیشتر آشنا شوید!

1) بافت تاریخی شهر یزد، بزرگترین بافت خشتی جهان

یزد نخستین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان دارای بافت تاریخی که به مساحت عرصه 743 هکتار و مساحت حریم پنج هزار هکتار است. پویایی این بافت خشتی و کهن با هشتی های زیبا، سه دری ها، گره چینی درهای اتاق ها با شیشه های رنگارنگ، اُرسی ها، تخت های کنار حوض فیروزه ای میان حیاط، ظروف سفالی و درختان توت و تاک و انار و گل های باغچه ها، به خصوص در هتل های سنتی که مرمت شده اند، بیش از پیش حس می شود و از اماکن دیدنی یزد قلمداد می شود.
مسیر یابی: از محله های امام زاده جعفر (ع)، فهادان، امیرچقماق، پیر برج و محله زرتشتی ها بازدید کنید.

2)  آتشکده بهرام، پاسدار آتشی به قدت هزار و پانصد سال

گرچه قدمت آتشکده به دوران پهلوی می رسد و ساخت آن به 80 سال قبل باز می گردد، ولی آتشی که درون آن می سوزد بیش از 1500 سال است که روشن مانده و آن را به یکی از جاذبه های گردشگری شهر یزد تبدیل کرده است. در واقع، این آتش فروزه ای است از آتش آتشکده کاریان در لارستان که به عقدای یزد آورده شد و نزدیک به 700 سال در آن جا روشن نگهه داشته شد؛ سپس در سال 522 از عقدا به اردکان منتقل شد و نزدیک به 300 سال نیز در اردکان یزد روشن بود.
مسیر یابی: خیابان آیت الله کاشانی

3) برج خاموشان، مدفن دیرین زرتشتیان یزد

پیشینیان جهان را متشکل از چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا می دانستند، آن ها مرگ را نه نابودی که سفر به جهانی دیگر تلقی می کردند. زرتشتیان پس از مرگ هر شخص، جسد او را به برج خاموشان یا دخمه برده، تا بدون آلوده کردن عناصر طبیعی، جسم او را به طبیعت باز گردانند. استودان ها در مرکز بنای مدور دخمه به دفن و ضدعفونی استخوان ها اختصاص یافته بود و اجساد مردگان خوراک کرکس ها و سایر پرندگان می شد، این مکان یکی از اماکن دیدنی یزد می باشد.
مسیر یابی: بلوار شهیدان اشرف، میدان ایثار، بلوار مهر، کوه دخمه

4) پیر سبز چک چک، مامن نیکو بانو شاهدخت ایرانی

چَک چَک یا «چکچکو» یکی از زیارتگاه های مهم زرتشتیان و از جاذبه های گردشگری شهر یزد قلمداد می شود. گفته می شود نام «چک چک» یا «چک چکو» از صدای قطره های آبی گرفته شده که از صخره ای می چکد و اکنون به درون یک منبع ذخیره هدایت می شود. بنا به اعتقاد زرتشتیان پس از سقوط مدائن نیک بانو دخترشاه برای حفظ ناموس و پاکدامنی خویش فرار کرد و به سمت اردکان آمده و در میان کوه مخفی و ناپدید شد و این محل به عنوان زیارتگاه زرتشتیان قرار گرفت.
مسیر یابی: 43 کیلومتری شرق اردکان، در میان کوه های انجیر

5) ساعت تاریخی مارکار، بنایی در مرکز جغرافیایی ایران

ساعت فردوسی از سوی فردی به نام «پشوتن جی دوسابایی مارکار» ساخته و به همین دلیل میدان نیز به همین نام نامگذاری شده است. سازنده این ساعت علاوه بر میدان مارکار، دبیرستان مارکار و پرورشگاه مارکار را نیز با هزینه خود در جوار این میدان ساخته است. این ساعت عمومی و بزرگ دقیقا از لحاظ مختصات جغرافیایی در وسط ایران قرار گرفته و به عنوان یک اثر تاریخی و بخشی از مجموعه مارکار در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و از اماکن دیدنی یزد محسوب می شود.
مسیر یابی: میدان مارکار

6) قلعه سریزد، قدیمی ترین صندوق امانات بانکی تاریخ

به گفته مورخان این جا یکی از عجیب ترین، بزرگ ترین و قدیمی ترین مکان های ذخیره سازی و نگهداری اموال در ایران قدیم بوده است و حتی برخی، از آن به عنوان صندوق امانات بانکی نیز نامبرده اند که هم اکنون از اماکن دیدنی یزد قلمداد می شود. از نحوه معماری و سیستم دفاعی آن مشخص است که این مکان محلی بوده تا آذوقه، مواد مهم، طلا، زیور آلات و ... را در آن نگهداری کنند. اگر از نمای بالا به این قلعه نگاهی بیاندازیم خندقی را می بینیم که دور تا دور مجموعه کنده شده؛ عرض این خندق حدود 6 متر و عمق آن به 4 متر می رسد.
مسیر یابی: بزرگراه مهریز انار، جاده مخصوص سریزد

7) قنات زارچ، طولانی ترین قنات ایران و جهان

طول قنات زارچ به 100 کیلومتر می رسد و تعداد چاه های آن 2115 حلقه است. مبدا قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی روستاهایی مانند خویدک، دهنو و اکرمیه وارد شهر یزد شده، از محلات مختلف شهر از جمله میدان امیرچقماق عبور کرده و پس از گذر از مسجد جامع، از شهر یزد خارج و به طرف زارچ حرکت می کند. قدمت این قنات نزدیک به سه هزار سال تخمین زده شده است. تا نیم قرن آب دهی قنات زارچ بیش از 150 لیتر در ثانیه بود. پایاب های این قنات برای بازدید گردشگران آماده سازی شده است و یکی از جاذبه های گردشگری شهر یزد می باشد.
مسیر یابی: پایاب مسجد جامع و محله فهادان آسیاب کوشک نو

8) سرو ابرکوه، کهنسال ترین موجود زنده ایران

برخی از دانشمندان عمر این درخت را 4500 سال تخمین زده اند، اما اخیرا دانشمندانی از ژاپن و روسیه از این درخت دیدن کردند و عمرش را تا هشت هزار سال برآورد کرده اند. در اسطوره های ایرانی کاشت این درخت را به زرتشت نسبت می دهند. در کوهستان های کالیفرنیا درختی به نام "مسوسلاه" با قدمت 4800 سال وجود دارد که به عنوان کهن سال ترین میراث طبیعی دنیا شناخته شده و بعد از آن سرو ابرکوه با 4500 سال سن و سپس درختی 3600 ساله در پارک ملی شیلی به نام "آلرک" است. درخت کهن سال ابرکوه از جاذبه های گردشگری شهر یزد محسوب می شود.
مسیر یابی: ابرکوه، خیابان سرو

9) کوچه های آشتی کنان، کوچه هایی تنگ و باریک برای دوستی

کوچه های آشتی کنان که از اماکن دیدنی یزد به شمار می روند ، کوچه هایی تنگ و باریک هستند که دو نفر به سختی می توانند از آن رد شوند. دلیل ساخت این کوچه های این بوده است که آن قدر آن را تنگ بسازند تا مردمی که رد می شده اند به هم برخورد کنند و این برخورد باعث نزدیکی و صمیمیت بین آن ها شود. یک نمونه این است که دو نفری که با هم قهر بوده اند، خیلی اتفاقی از این کوچه در جهت مخالف هم رد می شوند و وقتی سعی می کنند خودشان را به نحوی از کوچه رد کنند، به هم گیر می کنند و این وضعیت باعث می شود میانشان آشتی به وجود بیاید.
مسیر یابی: محله فهادان

10) نخل چوبی امیر چقماق، قدیمی ترین نخل عزاداری ایران

این نخل به عنوان قدیمی ترین نخل چوبی ایران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوی و به نخل حیدری ها معروف است. نخل، 8 و نیم متر ارتفاع، عرض و طول دارد و هندسه ایجاد و ساخت آن به مانند یک مکعب 8 و نیم متری است. این نخل که از جاذبه های گردشگری شهر یزد قلمداد می شود، با شکل خاصی که گرفته در قامت یک سرو بلند خودنمایی می کند. در مراسم عزاداری اصطلاح نخل را به تابوت واره ای می گویند که آن را بر دوش می کشند.
مسیر یابی: خیابان امام، میدان امیر چقماق

11) باغ دولت آباد، میزبان بلندترین بادگیر جهان

بادگیر باغ دولت آباد با ارتفاع 8/33 عنوان بلندترین بادگیر خشتی جهان را به خود اختصاص داده است. این بادگیر از نوع هشت ضلعی و به شکل منشوری است و یک حوض در زیر آن قرار دارد. این باغ که از اماکن دیدنی یزد می باشد، در مساحتی حدود 70000 متر مربع شامل ساختمان ها، حوض ها و آب نماهای بسیاری بوده که در فضای بین آن ها باغ هایی با درختان انار و انگور و ... با گل های فراوانی زینت بخش محیط هستند. اطراف باغ دولت آباد توسط دیوار بلند خشتی که دارای یک برج دیده بانی می باشد، احاطه شده است.
مسیر یابی: بلوار دولت آباد، خیابان شهید رجایی

12) مدرسه ضیائیه، زندان مخوف و ترسناک اسکندر

این بنا بیش از هفتصد سال پیش محل تدریس بوده و میزبانی مجالس بحث و بررسی بزرگان و علما را برعهده داشته است. اما چرا عنوان زندان اسکندر را بر آن نهاده اند؟
گفته میشود این نام در نتیجه ی آمدن گروهی از تبعیدیان اسکندر مقدونی به یزد به وجود آمد و البته عوامل دیگری هم چون ویژگی های اقلیمی، دور دستی و دور افتادگی یزد از مراکز بزرگ و پر رفت و آمد در گذشته بر شهرت بیشتر این نام افزوده اند. این بنا از اماکن دیدنی یزد به شمار می رود.
مسیر یابی: محله فهادان، خیابان امام

13) نارین قلعه میبد، دژی مستحکم به قدمت تاریخ

یکی از تاریخ نویسان احداث نارین قلعه را به سلیمان نبی نسبت داده است. او با بیان یک افسانه، علت ساخت نارین قلعه ی میبد توسط حضرت سلیمان (ع) را پنهان کردن گنج وی بازگو می کند (این ماجرا تاریخی نبوده و وجه افسانه ای دارد). باستان شناسان، قدمت سکونت در این مجموعه تاریخی را حدود 3 الی 4 هزار سال قبل از میلاد برآورد کرده اند. بعضی ها نارین قلعه را همان دژ سفید شاهنامه می دانند. نارین قلعه بعد از ارگ بم بزرگ ترین شهر قلعه ی خشتی ایران و از اماکن دیدنی یزد است.
مسیر یابی: میبد، میدان شهرداری

14) عقاب کوه تفت، کوهی با ظاهر عقابی خسته

از هر طرف که نگاه کنیم، این کوه به مانند عقابی است که برای استراحت بر خطه خوش آب و هوای کنار روستای اسلامیه تفت نشسته و نظاره گر حضور مسافران است. این کوه همه ایام سال، پذیرای کوه نوردان حرفه ای و علاقه مندان به کوه نوردی است، مسافران باید به این موضوع توجه داشته باشند که برای صعود به قله باید از قسمت غربی روستا، هم چنین دامنه شمال غربی کوه که از شیب کمتری برخوردار است، اقدام کنند. این قله ارتفاعی نزدیک به 140 متر از سطح روستای اسلامیه دارد و از اماکن دیدنی یزد قلمداد می شود.
مسیر یابی: تفت، روستای اسلامیه

مسیرهای پیشنهادی گردشگری شهر یزد

مسیر شماره یک:
1) آتشکده، 2) مسیر پیاده کوچه آشتی کنان، 3) آب انبار رستم گیو، 4) آب انبار گلشن، 5) خانه تاریخی گلشن (هتل لاله)، 6) کوچه شکوهی، آب انبار شش بادگیر، 7) کوچه قصاب ها، خانه علومی، 8)امیر چخماق
مسیر شماره دو:
8) میدان امیر چقماق، تکیه امیر چقماق، بازار حاجی قنبر، زورخانه و آب انبار قدیم یزد، 9) کوچه شیر اسد الله، بقعه سنتی فاطمه، 10) خانه تاریخی دکتر حجت (هتل سنتی والی)، 11) خانه فرخی مقدم، 12) خانه تاریخی موید علایی – بنیاد ایران شناسی، 13) خ امام خمینی، کوچه تلفنخانه، امام زاده شاهزاده فاضل، بازار شاهزاده فاضل، 14) مسجد فرط، کوچه دارالشفاء، 15) بازار دروازه مهریز، مسجد بیاق خان، 16) مسجد باغ بهشت، 17) بقعه ابودردا، 18)بازار چهار سوق، 19) کنیسه ملا آق بابا، 20) چهار سوق و آب انبار شاهی، 21) مدرسه امام خمینی، مسجد جامع یزد
مسیر شماره سه:
8) میدان امیر چقماق، تکیه امیر چقماق، مسجد امیر چقماق، بازار حاجی قنبر، زورخانه و آب انبار قدیم یزد، 22) موزه آب، 23) بازار زرگرها، بازار سنتی، 24) لب خندق، 25) موزه میرزا محمد کاظمینی، 26) امام زاده سید جعفر، 27) کاروان سرای مشیر، 28) خانه هرندی، 29) مسجد ملا اسماعیل، 30) بانک شاهی، 31) بازار حضرت عباسی، حمام خان، بازار کاشی گری، بازار آهنگری، 32) بازار پنجه علی، 33) کاروان سرای علی آقا شیرازی، 34) کاروان سرای سادات، 35) مدرسه خان، بازار قیصریه، میدان خان، 36) مدرسه شفیعیه، بازار مسگرها، بازار ریسمانی، 37) خانه مودت، 38) خانه تاریخی مرتاض (دانشکده هنر و معماری)، خانه تاریخی شفیعی پور (گارگاه مرمت بنا)، 39) خانه تاریخی رسولیان (دانشکده هنر و معماری)، آرامگاه استاد پیرنیا، بیت شهید محراب آیت الله صدوقی، 40) کوچه محمد علی خان، خانه اولیا، 8) میدان امیر چقماق
مسیر شماره چهار:
21) خیابان مسجد جامع، مسجد جامع، 41) بقعه سید رکن الدین، 42) میدان وقت الساعه، 43) خانه امام حسینی، 44) مسجد افشارها، هتل سنتی کهن کاشانه، 45) خانه تاریخی عرب زاده – موزه سکه و مردم شناسی حیدر زاده، 46) کارگاه دارایی بافی ملک، 47) بازارچه یوزداران، آب انبار یوزداران، 48) مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)، 49) بقعه 12 امام، 50)خانه تاریخی نواب، 51) خانه نیکپور، 52) گذر تاریخی محمودی، خانه محمودی، 53) حمام ابوالمعالی، 54) مسجد چهل محراب، 55) خانه ملک زاده، 56) آب انبار شاه ابوالقاسم، حسینیه شاه ابوالقاسم، 57) مدرسه شهاب الدین طراز، 58) خانه تاریخی احرامیان، 59) حمام کمالیه، 21) خیابان مسجد جامع، مسجد جامع
مسیر اتصالی شماره 5:
21) مسجد جامع، 60) کوچه صراف ها، 61) خانه شکوهی (پایگاه میراث فرهنگی)، 62) مسجد و آب انبار وزیر، 63) خانه ملا حسینی، 64) خانه حظیره ای، 65) بوستان شاه ابوالقاسم، 66) خانه رفیعیان – مدرسه ضیائیه
مسیر اتصالی شماره شش:
67) خیابان سید گل سرخ – کوچه کوشک نو – موزه آب انبار کوشک نو، 68) آب انبار کوشک نو، 69) خانه لاری ها – مرکز اسناد ملی
مسیر اتصالی شماره هفت:
70) خیابان فهادان برج و باروی قدیم یزد، 71) بقعه شیخ احمد فهادان

جاذبه های گردشگری بافت تاریخی شهر یزد

1- آتشکده
2- مسیر پیاده کوچه آتشی کنان
3- آب انبار رستم گیو
4- آب انبار گلشن
5- خانه تاریخی گلشن – هتل لاله
6- آب انبار شش بادگیر
7- خانه علومی
8- مجموعه امیر چقماق
9- بقعه سنتی فاطمه
10- خانه دکتر حجت، هتل سنتی والی
11- خانه تاریخی فرخی مقدم
12- موید علایی بنیاد ایران شناسی
13- امام زاده شاهزاده فاضل، بازار
14- مسجد فرط
15- بازار دروازه مهریز،ذ مسجد بیاق خان
16- مسجد باغ بهشت
17- بقعه ابودردا
18- بازار چهارسوق
19- کنیسه ملا آقا
20- چهار سوق و آب انبار شاهی
21- مدرسه امام خمینی، مسجد جامع یزد
22- موزه آب
23- بازار زرگرها، بازار سنتی
24- لب خندق
25- موزه میرزا محمد کاظمینی
26- امام زاده سید جعفر
27- کاروان سرای مشیر
28- خانه هرندی
29- مسجد ملا اسماعیل
30- بانک شاهی
31- بازار حضرت عباسی، حمام خان، بازار کاشیگری، بازار آهنگری
32- بازار پنجه علی
33- کاروان سرای علی آقا شیرازی
34- کاروان سرای سادات
35- مدرسه خان، بازار قیصیریه، میدان خان
36- مدرسه شفیعیه، بازار مسگرها، بازار ریسمانی
37- خانه مودت
38- خانه تاریخی مرتاض (دانشکده هنر و معماری)، خانه تاریخی شفیعی پور (کارگاه مرمت بنا)
39- خانه رسولیان (دانشکده هنر و معماری)
40- خانه اولیا
41- بقعه سید رکن الدین
42- میدان وقت الساعه
43- خانه امام حسینی
44- مسجد افشارها، هتل سنتی کهن کاشانه
45- خانه تاریخی عرب زاده، موزه سکه و مردم شناسی حیدر زاده
46- کارگاه دارایی بافی ملک
47- بازارچه یوزداران، آب انبار یوزداران
48- مدرسه ضیائیه (زندان اسکندر)
49- بقعه 12 امام
50- خانه تاریخی نواب
51- خانه نیک پور
52- خانه محمودی
53- حمام ابوالمعالی
54- مسجد چهل محراب
55- خانه ملک زاده
56- حسینیه شاه ابوالقاسم
57- مدرسه شهاب الدین طراز
58- خانه تاریخی احرامیان
59- حمام کمالیه
60- کوچه صراف ها
61- خانه شکوهی (پایگاه میراث فرهنگی)
62- مسجد و آب انبار وزیر
63- خانه ملا حسینی
64- خانه حظیره ای
65- بوستان شاه ابوالقاسم
66- خانه رفیعیان
67- آسیاب کشکنو
68- خانه لاری ها (مرکز اسناد ملی)
69- آب انبار کشکنو
70- برج و باروی قدیم
71- بقعه شیخ احمد فهادان
72- موزه زرتشتیان ماکار
73- موزه علوم طبیعی یزد
74- مسجد حظیره
75- ارگ حکومتی
76- مسجد شاه طهماسب
77- مدرسه ایرانشهر