انتقاد یک استاد دانشگاه و کارشناس مرمت از کنار گذاشتن استادکاران مرمت

ایسنا/ براساس اخبار بدست رسیده، انتقاد یک استاد دانشگاه و کارشناس مرمت از کنار گذاشتن استادکاران مرمت صورت پذیرفت.

در سالهای اخیر نقدهای زیادی به شیوه مرمت بناهای تاریخی ایران وارد شده است. منتقدان کنار گذاشتن متخصصان حوزه مرمت، تغییر کاربری بناهای تاریخی به منظور حفظ و احیای آنها و مرمت های عوام پسندانه با هدف زیباسازی بناهای تاریخی را از جمله عواملی میدانند که به هویت بنای تاریخی آسیب میزند و معتقدند اگر این روند ادامه دار باشد ممکن است خیلی از آثار و بناهای تاریخی ایران به ورطه نابودی کشیده شوند. اسکندر مختاری از جمله کارشناسان و متخصصان مرمت بناهای تاریخی است که در حدود 12 سال گذشته از این حوزه تخصصی دور نگه داشته شده و حالا بیشتر به کار تدریس مشغول است. او که درباره این چالش ها حرف هایی برای گفتن دارد، از اوضاع و احوال مرمت و آنچه بر سر مرمتگران آمد نیز سخن گفت.

مختاری پیرامون انتقاد یک استاد دانشگاه و کارشناس مرمت از کنار گذاشتن استادکاران مرمت گفت: در حال حاضر، مرمت در سطوح مختلف درحال انجام است، این درحالی است که برخی از این مرمت ها اصولی است و برخی دیگر غیراصولی، به این معنا که شخصی چون من نمی تواند آن را تایید کند. اشکال اصلی مرمت های امروز را آنجا میدانم که روش کار تغییر کرده و روش پیمانکاری جایگزین روش امانی شده است. به این صورت که سامانه هایی برای انجام امور مرمت پیش بینی شده اند و پیمانکاران باید در این سامانه ها قیمت های پیشنهادی خود را بدهند. در نتیجه، انتخاب از میان پیمانکارانی صورت میگیرد که توان ضعیف تری دارند و قیمت های پایین تری تعیین کرده اند.

این کارشناس مرمت با اعتقاد بر اینکه سیستم پیمانکاری برای بناهای تاریخی صدمه زننده است، اظهار کرد: به نظر من روش امانی (حضور استادکاران و کارگران ماهر) که در گذشته انجام میشد، بهتر است و دلیل این است که مرمت، علاوه بر اینکه به شناخت و مطالعه قبل از اجرا نیاز دارد، ممکن است دچار مشکلات جدید و پیش بینی نشده شود و تنها با مهارت استادکاران میتوان برای چنین مشکلاتی راه حل پیدا کرد. برای مرمت یک بنای تاریخی فقط اکتفا به نیروی کارشناسی کفایت نمی کند، اما در سیستم پیمانکاری از هر کارگر و کارشناسی استفاده می شود که ممکن است مهارت های لازم استادکاران را نداشته باشند.

او مشکل دیگر این حوزه را نداشتن تجربه کارشناسان دانست و در این باره توضیح داد: تحصیل در رشته مرمت در آکادمی ها، دانشگاه ها و گرفتن مدرک کفایت نمی کند. فعل مرمت نیازمند تجربه است و کارشناسان مرمت که تحصیلات آکادمیک دارند باید با استادکاران همکاری کنند و از تجربیات آنها بهره مند شوند تا به پختگی لازم برسند. در حال حاضر روش استاد و شاگردی منسوخ شده است و این موضوع به امر مرمت لطمه می زند.

مختاری در ادامه بیان کرد: برای سنجش وضعیت مرمت بناهای تاریخی باید مرمت هایی که انجام شده یا در حال انجام است، ارزیابی شود، اما میراث فرهنگی چون در این ماجرا ذی نفع است، نباید این ارزیابی را انجام دهد، بلکه کارشناسان بیطرف باید از پروژه های شاخص بازدید کنند و ببینند چقدر از مرمت این پروژه ها اصولی انجام شده است. نمیتوان همینطوری گفت که تمام پروژه های مرمتی کشور غیراصولی انجام می شود یا برعکس.

این مرمتگر در ادامه با اشاره به اینکه حدود 12 سال از فعالیت های عملی در این زمینه دور بوده و به تدریس مشغول است، مشکل دیگر مرمت در ایران را دور نگه داشتن متخصصان واقعی این حوزه ذکر کرد.

او افزود: اشخاصی که تجربه مرمت دارند از حیطه مرمت دور نگه داشته شده اند و هیچ نظرخواهی از آنها نمی شود. بسیاری از همکاران و دوستان را در این زمینه می شناسم که حاضرند داوطلبانه و به صورت رایگان این کار را انجام دهند و حتی در دوره قبل هم این موضوع را پیشنهاد دادم که به جایی نرسید. من در حال حاضر فقط در دانشگاه ها تدریس می کنم و هیچ آموزش عملی دیگری ندارم و پیشنهادم این است که تا زمانی که ما هستیم از ظرفیت هایمان استفاده کنید. این کار نه هزینه ای دارد و نه دستگاه نظارتی بر آن وجود دارد که مشکلی ایجاد کند. با برگزاری کارگاه های آموزشی میتوان به تجربه بسیاری از مرمتگران تازه کار افزود.

مختاری سپس با طرح این پرسش که کارشناسان میراث فرهنگی در چه مراکزی دوره دیده اند؟ گفت: در سازمان ملی حفاظت آثار باستانی، کارشناسی که بکار گرفته می شد دوره های شش ماهه با استادانی همچون استاد پیرنیا را میگذراند. با این اقدام متوجه مسئولیت خود میشد و بنای تاریخی را فقط یک جسم نمی دید و متوجه میشد که این بنا یک عنصر فرهنگی است. باید بگویم از ابتدا اوضاع اینگونه نبود. ما استادکارانی داشتیم که 30 سال برایمان کار می کردند، در حال حاضر استادکاری نداریم و همه کارمندانی هستند که بیشترشان تخصص ندارند و سفارشی روی کار آمده اند و نمیدانم الان اگر از دانش آموختگان مرمت بخواهیم ملات مرمت یک بنا را بسازند، چند نفرشان می توانند این کار را انجام دهند.

این استادیار دانشگاه با بیان اینکه باید در مرمت بناهای تاریخی نگرش و ساختارها را تغییر دهیم، گفت: در گذشته هر فرد که مرمت انجام میداد به آن عرق داشت و کار جزئی از حیثیت او بود، درحالیکه الان اینطور نیست.

مختاری همچنین تغییر کاربری برخی از بناهای تاریخی را راه نجاتی برای حفظ و احیای این آثار دانست و در ادامه با اشاره به این که باید به موضوع مرمت برخی آثار با چشم باز نگاه و درست قضاوت کرد، افزود: زمانی است که موضوع مرمت آثار شاخصی مانند کاخ گلستان یا بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در میان است که باید با سختگیری بیشتری این مرمت انجام شود، اما یک زمان مرمت آثاری مطرح است که بی نظیر نیستند و همتای آنها وجود دارد، مانند خانه های دوره معاصر. در این صورت، سختگیری کمتری برای مرمت این بناها وجو دارد، بویژه آنکه تغییر کاربری این بناها راه نجات آنها است.

این کارشناس مرمت بیان کرد: بیشتر قضاوت هایی که درباره تغییر کاربری برای احیای بناهای تاریخی می شود، مبنی بر این است که تمام بناهای تاریخی را هم شأن می دانند، در حالی که مرمت یک خانه دهه 40 و بقعه شیخ صفی الدین دو موضوع متفاوت است و باید دید قضاوت ها متوجه کدام آثار است. در این زمینه نباید تندروی کرد. این آثار باید طبقه بندی شوند و باید پدارنه برای آنها تصمیم گرفت. در عین حال بارها تاکید کرده ام مهارت مرمتگر موضوع بسیار مهمی است و برای مرمت آثار مهم و بی نظیر باید از مهارت استادکاران مرمت استفاده شود.

او همچنین با تاکید بر این که یک بنای تاریخی علاوه بر احیا و مرمت به نگهداری نیز نیاز دارد، گفت: زمانی که با کثرت آثاری همچون کاروانسراها و حمام ها که برای اعصار کهن تری هستند، مواجهیم، بهترین کار این است که به عملکرد اولیه خود بازگردند، اما چگونه؟ نگهداری این آثار سخت است، چه کسی می خواهد هزینه آن را بدهد؟ این ساختمانها به نگهداری، حفاظت و مرمت نیاز دارند، اما مسأله این است چه کسی به این کار تمایل دارد؟ حمام نواب در محله عودلاجان را شهرداری خرید و با مرمت به موزه تبدیل کرد، اما الان بسته است و با وجود زحمت زیادی که شهرداری برای مرمت و احیای آن کشید از عهده نگهداری آن برنیامد. این همان مرحله است که باید عقب نشینی کرد و برای حفظ و نگهداری بنا به تغییر کاربری آن از دید اقتصادی نگاه کرد، نه این که این نگاه فقط آرمانی باشد.

مختاری درباره ورود بخش خصوصی برای حفظ و احیای بناهای تاریخی نیز اظهار کرد: در کشوری که بزرگترین دغدغه اش تهیه ارزاق عمومی مردمش است و بوجه ای برای میراث فرهنگی ندارد، چگونه میتوان هزینه های نگهداری و مرمت ساختمانهای تاریخی را توقع داشت؟ باید مکانیزم هایی باشد که مردم هم در امور احیا و نگهداری بناهای تاریخی مشارکت داشته باشند و در همه دنیا اینگونه است و وقتی آثار تاریخی مردمی باشند قابل نگهداری تر هستند. دولت، مردم و معتمدین باتجربه را نباید در این زمینه حذف کند، درحالیکه به نظرم سازمان میراث فرهنگی این کار را انجام می دهد.