زبان مازندرانی در سراشیبی نابودی قرار گرفته است

ایرنا/ براساس سخنان پژوهشگران زبان مازندرانی و زبان شناسان کشوری، زبان مازندرانی در سراشیبی نابودی قرار گرفته است.

این پژوهشگران در نخستین نشست تخصصی زبان تبری که در دانشکده ادبیات دانشگاه مازندران واقع در بابلسر و با حضور تعدادی از اساتید دانشگاه و دانشجویان، فعالان حوزه فرهنگ و ادبیات برگزار شد، دیدگاهشان را مطرح و به اتفاق بر قرار گرفتن این گنجینه معنوی و تابلوی هویت مازندرانی ها بر تخت احتضار تاکید کردند.

این همایش با همکاری انتشارات «شبره» و دانشگاه مازندران برگزار شد و اساتیدی همچون دکتر فردوس آقا گل زاده، دکتر حبیب برجیان، دکتر حسن بشیرنژاد و تعدادی از پژوهشگران زبان تبری در آن حضور داشتند.

معاون آموزشی دانشگاه مازندران در این همایش پیرامون اینکه زبان مازندرانی در سراشیبی نابودی قرار گرفته است، گفت: از حدود 250 هزار سال قبل که با تحولات گسترده در ابزارسازی بشر همراه بود تکلم شکل گرفت و این امر منجر به تغییراتی در ارتباط انسانها و گسترش آن شد. بنابراین میان زبان و فرهنگ انسان پیوند عضوی و ارگانیک وجود دارد.

رحمت عباس نژاد افزود: به اعتقاد دانشمندان تحولات زبانی بر جهان بینی انسان اثرگذار و تغییر زبانی، امری اجتناب ناپذیر بود. وظیفه ما در این حوزه، مطالعه زبان ها و گویش ها برای حفاظت از زبان و جلوگیری از فراموشی آنهاست.

لزوم تدوین اطلس زبان شناسی بومی

رئیس پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون هم در این همایش گفت: زبان از مولفه های مهم فرهنگی و هویتی ما است که باید از آن حفاظت شود. ما در پژوهشکده سه بخش داریم که زبانهای رایج کوچکترین بخش است. در مرکز اسناد نزدیک به سه هزار ساعت مصاحبه به زبان مازندرانی داریم که گنجینه ای ارزشمند در این حوزه شمرده می شود.

مژگان اسماعیلی افزود: از اوایل دهه 90 در هر آبادی با جمعیت بالای 10 خانوار به کمک پرسشنامه ، واژگان بومی ثبت و آوانگاری می شوند. اگر بتوانیم 31 استان را جمع آوری کنیم میتوان اطلس زبان شناسی را به عنوان منبعی داخلی و بین المللی تدوین کرد. بیشتر نیروهای این حوزه با توجه به صلاحیت و توانمندی افراد بومی انتخاب می شوند.

وی اظهار کرد: مازندران به عنوان استانی مهم در حوزه زبان شناخته می شود و زبان آن، نه تنها مازندران بلکه دیگر استانها مانند گلستان و تهران را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

رئیس پژوهشکده زبان شناسی، کتیبه ها و متون خاطرنشان کرد: در حال حاضر یکی از پروژه های ما ضبط و ثبت زبانهای در خطر است. مهاجرت ها در این امر بسیار اثرگذارند و نسل جدید سخت به زبان مادری گفت وگو می کند. به همین دلیل یونسکو روز زبان مادری را ثبت کرده است.

اسماعیلی گفت: افزون بر برنامه های دولت و وزارتخانه، وظیفه افراد بومی و ساکنان استانها هم هست که در برابر جهانی شدن، برای حفظ میراث زبان بومی و گونه های زبانی نیز تلاش کنند.

وی افزود: دو پروژه اطلس زبانی و ثبت و ضبط زبانهای محلی در حال انجام است و حمایت معنوی و مادی در قالب تامین 50 درصد بودجه لازم از سوی پژوهشکده انجام خواهد شد.

حال زبان مازندرانی خوب نیست

دکتر محمد صالح ذاکری، نویسنده و پژوهشگر زبان مازندرانی نیز در ادامه این همایش با بیان اینکه حال زبان مازندرانی خوب نیست، گفت: بسیاری از ما نمی دانیم که بیماری زبان مازندرانی صعب العلاج است. برخی پژوهشگران عمر باقیمانده آن را نهایتا 50 سال تخمین زده اند. درحال حاضر هم اگر تلاش می کنیم بحثمان بر اندکی بیشتر زنده ماندن این زبان بومی است.

وی اظهار کرد: براساس تخمین کارشناسان یونسکو هر دو هفته یک زبان محلی از بین می رود. قتل عام زبانها به زعم کارشناسان پدیده ای بیرونی است. اما آنچه ما را تهدید می کند خودکشی زبان مازندرانی است. امیدوارم این خبر بد تلنگری باشد برای بیشتر دست و پا زدن در راستای حفاظت از زبانی که امروز حتی در روستاها نیز در خطر فراموشی است.

دکتر فردوس آقاگل زاده، استاد گروه زبان شناسی دانشگاه تربیت مدرس نیز که به دلیل بیماری موفق به حضور در همایش نشد با ارسال ویدئویی ضبط شده به همایش دیدگاه های خود را درباره زبان مازندرانی مطرح کرد.

وی با بیان اینکه زبان مازندرانی در گروه زبانهای در خطر نابودی قرار دارد، گفت: گفت وگو در حوزه زبان ها و گویش های بومی درحقیقت صحبت درباره تقویت دانش بشری است که بخش زیادی از آن را باید از طریق منابع غیرمکتوب مانند خرده زبان ها جست وجو کرد.

آقا گل زاده اظهار کرد: از دست دادن یک زبان به معنای از دست دادن یک فرهنگ بومی، هنر و اثری بی بدیل است. اگر نگوییم همه کلیت فرهنگ زبان است باید اذعان کنیم که بخش اعظم آن در زبان ریشه دارد. زبان مازندرانی نیز ذخیره تقویت کننده زبان ملی و میراث معنا دهنده به انگاره های فرهنگی بویژه در شمال ایران است.

استاد گروه زبان شناسی دانشگاه تربیت مدرس تصریح کرد: اقوام و فرهنگ ها با زبانهایشان زنده اند و با مرگ زبان بومی، شاهد مرگ فرهنگ نیز خواهیم بود. براساس پژوهش های یونسکو زبان تبری از زبانهای اثرگذار در فرهنگ ایران بوده که امروز در معرض اضمحلال قرار دارد.

راهکارهای پیشگیری از نابودی زبان مازندرانی

وی با مطرح کردن الگویی چهار مرحله ای برای حفظ زبان تبری گفت: مرحله نخست، فرآیند جمعی عمودی یا از بالا به پایین یا از کل به جز است که مراکز قدرت و تصمیم گیری را شامل می شود. پس از آن مرحله از پایین به بالا است که از جز یا اجزای تشکیل دهنده فرهنگ مازندران، مانند خانواده ها را در بر میگیرد که باید در حد توان برای حفاظت از زبان بومی خویش فعالیت داشته باشند.

وی افزود: مرحله سوم این الگو، فرآیند ارتباط افقی است که شامل بهره گیری از شبکه های ارتباطی اعم از اینترنت و رسانه های بومی به منظور اثرگذاری بر مخاطب است. مرحله آخر هم فعال شدن کمربند علمی و حمایتی است. در این مرحله افراد علاقمند به حوزه زبان مازندرانی باید تلاش کنند برای سه مرحله پیشین خوراک عالمانه و مخاطب محور فراهم کنند. با این الگو می توانیم امیدوار باشیم نهضت تقویت و حفظ زبان تبری آغاز به کار کند.

پژوهشگر ارشد دانشگاه کلمبیا هم در تماس تصویری درباره معماری تبار مازندرانی گفت: زنجیره زبان کاسپی در آغاز از جنس شمال غربی بوده که در اثر مهاجرت انبوه، با گویش های جنوب غربی درآمیخته است.

دکتر حبیب برجیان افزود: پایگاه نفوذ جنوب غربی در تبرستان ری بود که از جاده های فیروزکوه، هراز و چالوس، آماردها احتمالا در این واگیری نقش داشته اند.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: مهاجرت اسپهبدان خراسان و ری می تواند حامل موج دیگری از انتقال زبان بوده باشد و ویرانی مکرر ری در پی زمین لرزه و سوانح تاریخی، سبب پراکندگی اهالی به سوی تبرستان بوده است.

گذشته، حال و آینده زبان مازندرانی

دکتر حسن بشیرنژاد، زبان شناس و استادیار دانشگاه فرهنگیان نیز در این همایش درباره گذشته، اکنون و آینده زبان مازندرانی گفت: حرکت جمعی ما در دوری از زبان مازندرانی و رفتن به سوی زبان فارسی، نیازمند برنامه ریزی فرهنگی در سطوح بالا است. در گذشته اگر کسی به زبان فارسی در روستایی گفت وگو میکرد برای ما عجیب بود. اما امروز فارسی زبان معیار و امری بدیهی شده است.

وی افزود: در حیطه زبانهای بومی از بحث اجتماعی غافل بودیم و پژوهش ها نشان می دهد که گرایش به گفت وگو به زبان فارسی میان زنان، افراد تحصیلکرده و شهرنشینان با رشد همراه بوده است. پیش از آن که زبان مازندرانی فراموش شود باید کاری انجام دهیم.

بشیرنژاد اظهار کرد: اندک رمق باقیمانده در زبان مازندران از شعر و موسیقی است و می بینیم که نسل جوان ما به خوبی با آن ارتباط برقرار می کنند. زبان مادری گزینه ای قابل انتخاب نیست و محیط یادگیری آن را تحمیل می کند. همان طور که ما از دوره کودکی تاکنون توانستیم هر دو زبان مازندرانی و فارسی را با هم بیاموزیم .

این زبان شناس خاطرنشان کرد: برای تغییر نگرش خانواده ها در آموزش زبان بومی به کودکان، ابتدا باید آگاهی رسانی انجام شود. هیچ مولفه فرهنگی به اندازه زبان سبب پیوند انسانها نمی شود و امروز، فقط همین زبان از فرهنگ مازندران برای ما باقی ماند. هویت گریزی در نسل جدید به وضوح دیده می شود و تغییر نگرش به کمک رسانه و نظام آموزشی امکان پذیر است.