درباره مجموعه باستانی ارجان شاهد نبود شفافیت اطلاعات هستیم

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای منتشر شده، درباره مجموعه باستانی ارجان شاهد نبود شفافیت اطلاعات هستیم.

پس از فیلمی که از مویه اسماعیل یغمایی، باستان شناس پیشکسوت بر سر ویرانه های مجموعه باستانی «ارجان/ارگان» منتشر شد، شهرام زارع، یکی از باستان شناسانی که در تعیین عرصه و حریم این مجموعه باستانی نقش داشته، گفت: درباره ارجان متأسفانه شاهد نبود شفافیت اطلاعات هستیم. اطلاعات پشت درهای بسته مانده و متخصصان و مردم درباره تصمیم هایی که درباره این مجموعه باستانی گرفته می شود، نامحرم تلقی شده اند.

این باستان شناس پیرامون اینکه درباره مجموعه باستانی ارجان شاهد نبود شفافیت اطلاعات هستیم، اظهار کرد: تا امروز هر آنچه شنیده ام از طریق دوستان یا شایعات بوده است و از خود مراجع بطور مستقیم اطلاعات موثقی درباره مجموعه باستانی ارجان نشنیده و ندیده ام و حتی از ما نظر مشورتی هم خواسته نشده است. در این مدت، در رسانه ها یا رسانه های رسمی مرتبط با وزارت میراث فرهنگی و اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان نیز درباره ارجان اطلاعات روشنی درباره تغییرات جدید بیان نشده است. نقد بر این است که اطلاعات درباره ارجان به انحصار گرفته شده و به نوعی هم در آگاهی رسانی به متخصصان و هم عموم انحصار بوجود آمده و اینها در مجموع به زیان میراث است.

زارع ادامه داد: نکته دیگر این است که افرادی درباره ارجان اظهارنظر می کنند که درباره این موضوع صاحب آگاهی و تخصص نیستند و نباید اظهار نظر کنند. از سوی دیگر، وقتی برای ارجان (ارگان) برنامه پژوهشی اجرا شده، و برای تعیین عرصه و حریم آن پژوهش شده، و بودجه و عمر صرف شده تا این عرصه و حریم معین و مصوب شود، عقل سلیم حکم می کند اگر مشکلی هم وجود دارد برای آنکه راهکاری پیدا شود نظر مشورتی بخواهند و بر مبنای آن اقدام کنند. به عنوان یکی از افراد عضو گروه تعیین عرصه و حریم باستان شناسی مجموعه ارجان تا جایی که اطلاع دارم چنین اتفاقی نیافتاده و تصمیم هایی که بر مبنای نظر متخصصان گرفته نشده باشد را نیز غیرتخصصی و ناآگاهانه میدانم. قضاوت من عجالتاً بر این است، مگر اینکه خلاف آن اثبات شود.

این باستان شناس درباره اظهارنظرهای مرتضی حصاری، رئیس پیشین پژوهشکده باستان شناسی درباره حریم ارجان که آن را «آرمانی» توصیف کرده که نیازمند بازنگری و تعیین «حریم اقماری» بوده، تاکید کرد: تعیین عرصه و حریم ارجان فرآیندی علمی بوده و پس از تعیین حریم نیز سه تا چهار سال مورد بحث و بررسی و بازبینی قرار داشت و نهایتاً تصویب و به استان خوزستان ابلاغ شده است. وقتی چنین فعالیتی صورت گرفته، افرادی که درباره این مورد خاص، آگاهی و تخصص ندارند نباید مبنای تصمیم گیری قرار گیرند.

درباره تعابیر «آرمانی» و «تعیین حریم اقماری» چون روشن نیستند، اظهارنظر نمی کنم. لازم است ابتدا آنهایی که این موضوع را مطرح کرده اند شرح دهند که چه معنایی دارد. گاهی مدیران چون در زمان مناسب و به نحو جامع به مسئولیت خود عمل نمی کنند توانایی دیدن زنجیره رویدادها را از دست می دهند و چون از متخصصان کمک نمیگیرند قادر به فهم موضوعات نیستند و اظهارنظرهای عجیب می کنند.

زارع همچنین بیان کرد: مدیریت فعلی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نباید اجازه دهد میراث منفی که از مدیریت های سابق بجا مانده و معضلات و مشکلاتی که از قبل انباشت شده است، مسیر تصمیم گیری ها را تعیین کند. باید با ذهن شفاف و باز درباره موضوع ارجان و موارد مشابه مواجهه صورت گیرد.

او اضافه کرد: شنیده ام در جلسه ای که با حضور برخی مدیران پیشین میراث فرهنگی برگزار شده و بدون حضور متخصصان درباره عبور خط لوله آب از درون عرصه ارجان تصمیم گیری شده است. اگر این درست باشد اتفاق خوبی نیست. چنین تصمیمی را حاصل مدیریت فعلی میراث فرهنگی نمی دانم، بلکه تداوم اشتباهات مدیریتی پیشین می دانم. پیشنهاد می کنم مدیریت فعلی و معاونت میراث فرهنگی تصمیم بگیرند میراث منفی مدیریتی در این موارد که مربوط به گذشته است، ادامه پیدا نکند. توصیه و پیشنهادم این است که دوغ از دوشاب جدا شود.

این باستان شناس در ادامه یادآور شد: در دهه های گذشته چند مرتبه فعالیت هایی برای شناخت و پژوهش، و نجات و حفاظت از میراث باستان شناختی ارجان انجام شده است؛ یک دوره در سالهای پیش از انقلاب جسته و گریخته کارهایی صورت گرفت. در دهه 60 طی فعالیت های عمرانی و سدسازی و به شکل تصادفی میراث باستان شناختی ارگان آسیب جدی دید و آرامگاهی عیلامی پدیدار شد که از سوی باستان شناسانی چون زنده یادان خلیلیان و کابلی و آقایان توحیدی و یغمایی در شرایط بسیار سختی کاوش شد، اما محوطه به امان خدا رها شد و نهادهایی که مسئول نظارت و حفاظت بودند به وظایف خود عمل نکردند.

اتفاقاً فیلم گریه های غمبار استاد یغمایی در سوگ همان منطقه و محوطه است. در دهه 80 خورشیدی دوباره فعالیت هایی آغاز شد، پایگاه میراث فرهنگی در ارجان ایجاد شد و همزمان، عرصه و حریم این مجموعه از سوی گروهی به سرپرستی دکتر کامیار عبدی معین شد و کل شهرستان بهبهان هم طی چند فصل بررسی باستان شناسی شد. در دهه 90 خورشیدی هم دکتر عباس مقدم کارهای قابل توجهی را در بهبهان انجام دادند و فعالیت های مهم پژوهشی و حفاظتی در محوطه چگاسفلی انجام دادند. در کنار اینها البته فعالیت هایی از سوی کارشناسان استان هم انجام شده بود.

زارع گفت: علی رغم این فعالیت ها، نقطه ضعف این است که هر بار مدیریت های ناپایدار و نابلد چه در اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و چه در ستاد مانع شکل گرفتن برنامه ای جامع، درازمدت و منسجم برای شناخت و حفاظت از میراث غنی این منطقه شده اند. دوستانی که در مدیریت میراث فرهنگی هستند بررسی کنند چه اتفاقی افتاده که چند موج حفاظتی و پژوهشی تاکنون در ارجان و بهبهان شکل گرفته و هر بار قطع شده است و حال کار به اینجا رسیده که فیلم گریه و سوگواری یک باستان شناس پیشکسوت بر سر ویرانه های ارجان منتشر می شود.

تابستان سال گذشته تصاویر ماهواره ای از ارجان منتشر شد که نشان میداد بخشی از این مجموعه باستانی موسوم به مسجد، صاف و تخریب شده است. این تصاویر توسط google earth در سالهای 2020 و 2021 گرفته شده بود، اما مدیر پایگاه میراث ملی ارجان و چگاسفلی در واکنش به آن گفت که «نمی گویم که هیچ تخریبی در منطقه انجام نمی شود، اما در این سطح که در این عکسها به تصویر درآمده، نیست.» همان موقع، بحث بر سر این بود که حریم 400 هکتاری ارجان اصلاح شود، این را رئیس وقت پژوهشکده باستان شناسی گفته بود.

مرتضی حصاری، رئیس پیشین پژوهشکده باستان شناسی ایران گفته بود که تعیین 400 هکتار عرصه و حریم برای ارجان "آرمانی" بوده و چنین عرصه و حریمی برای مناطقی که میتوان مبتنی بر اصول چندگانه تصمیم گیری کرد، شاید عالی باشد، اما واقعیت این است که وقتی این عرصه و حریم تعیین می شد تعرض ها و فعالیت هایی در آن منطقه انجام شده بود. از همین رو، لازم است آثار اطراف کارخانه سیمان بررسی شود و منظر فرهنگی برای آن درنظر گرفته شود و قسمت هایی از این محدوده که دارای میراث فرهنگی است به صورت اقماری بازنگری شود تا کارخانه سیمان هم اجازه تعرض نداشته باشد.

ارجان یکی از غنی ترین محوطه های باستانی ایران است که قدمت آن به دوران عیلامی، ساسانی و اسلامی نسبت داده شده است و بواسطه ویژگی هایی که در معماری دارد، از جمله استفاده از ملات قیر و اندود گچ و همچنین آثاری که از آن کشف شده همچون جام طلایی که سمبل ایران در المپیک توکیو نیز بود و حلقه زرین قدرت، شهرت تاریخی و جهانی دارد.

براساس مدارک و نقشه های موجود، در سال 1387 محدوده ای حدود 1800 هکتار به عنوان عرصه مجموعه تاریخی ارجان تعیین و تصویب شده است. با این وجود مجموعه باستانی ارجان همواره و در طول نیم قرن گذشته از سوی کشاورزان و کارخانه ها مورد تعرض بوده است. علاوه بر کشاورزی و گذر خطوط لوله نفت و حفاری های غیرمجاز در این مجموعه باستانی، سال 1393 نیز با وجود آنکه حریم و عرصه ارجان مشخص شده بود، کارخانه سیمان شهرستان بهبهان بدون اجازه از اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان دیواری درون حریم ارجان کشید و حالا هم مدتی است عبور خط لوله آب از درون عرصه این مجموعه باستانی خبرساز شده است، درحالیکه همزمان، موضوع بازنگری در حریم و عرصه ارجان پیگیری میشده است.