اشکفت آهو اثری کم نظیر در حوزه خلیج فارس است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، اشکفت آهو اثری کم نظیر در حوزه خلیج فارس است.

اشکفت آهو در ارتفاع حدود 2 هزار متری از سطح دریا، در نزدیکی خط الراس کوه گاوبست و در فاصله حدود 4/5 کیلومتری شمال شهر بستک و روستای مغدان واقع شده است. ارتفاع کوه گاوبست حدود 2165 متر نسبت به سطح دریا است. اشکفت آهویی در یک موقعیت کوهستانی با بستر صخره ای قرار دارد. دسترسی به اشکفت بویژه در فصول گرم سال بسیار دشوار است و از نزدیکترین مسیر آن هشت ساعت کوهپیمایی درشیب نزدیک به 45 درجه نیاز دارد.

کوه گاوبست که دربرگیرنده اشکفت آهو است متشکل از پشته های عظیم صخره ای از جنس سنگ آهک رسوبی و بخشهایی از آن متشکل از بستر فرسایشی رسی سنگلاخی است. دامنه های کم شیب بر اثر فرسایش طبیعی به شکل سنگلاخی و در شیب های تند به شکل بستر کاملاً صخره ای است.

اهمیت تاریخی

یکی از آثار فرهنگی بسیار مهم در حوزه خلیج فارس اشکفت آهو است. اهمیت این اثر در ارتباط با حضور فرهنگ های پیش از تاریخی در منطقه دوچندان به نظر می رسد.

با اتکا به مدارک موجود یکی از عمده ترین مسیرهای مهاجرت جوامع شکارورز از مبدأ آفریقا به سمت شرق و جنوب شرق آسیا کرانه ها و پس کران ها و جزایر خلیج فارس بوده است. ابزارهای سنگی این دوره علاوه بر منطقه میناب از منطقه رودان و جزیره قشم نیز بدست آمده است.

اهمیت آثار فرهنگی اشکفت آهو بویژه از دیدگاه تکمیل کرونولوژی و تسلسل گاهنگاری ادوار فرهنگی جوامع پیش از تاریخی منطقه از اهمیت بسزایی برخوردار است. علاوه بر آن آثار فرهنگی اشکفت آهو از منظر مطالعات و پژوهش های مرتبط با سیر تحولات تاریخ هنر منطقه از دوره پیش از تاریخ و آغاز تاریخی حائز اهمیت فراوان است.

براساس مقاله اشکفت آهو اثری کم نظیر در حوزه خلیج فارس است، باید بدانید که از دیگر شاخصه های اشکفت آهو امکان پژوهش و بررسی روند تحولات فرهنگی شیوه تولید اقتصادی جوامع پیش از تاریخی مستقر در منطقه، باورها، آیین ها و مناسک مرتبط با معیشت و زیست بوم شناسی منطقه در مقاطع پیش از تاریخی است و گونه شناختی حیوانات و گیاهان منطقه در پیش از تاریخ، سیر تحول تکنولوژی ساخت ابزارها و صنایع مرتبط با شیوه تولید اقتصادی نیز در برمی گیرد.

اشکفت به معنای شکاف در دل کوه است و از آنجایی که در این منطقه درگذشته به وفور آهو وجود داشت، مردم محلی آن را اشکفت آهویی نام نهاده اند.

اشکفت آهو، یک پناهگاه صخره ای به حداکثر طول حدود 10 متر، بیشترین ارتفاع حدود 260 سانتیمتر و بیشترین عمق حدود 260 سانتیمتر است. محل ایجاد نقوش، زیر پیش آمدگی صخره ای پناهگاه است که به شکل سقف، پناهگاه را پوشش داده است.

همانطور که عنوان شد، اشکفت آهو در یک بستر صخره ای از جنس سنگ آهک رسوبی و تخریبی شکل گرفته است. عوامل طبیعی ازجمله تأثیر نزولات جوی و وزش باد، بخشهای زیادی از بستر صخره ای سقف اشکفت را مورد فرسایش قرار داده و حفره های متعددی در سطح زیرین سقف اشکفت ایجاد کرده است.

با توجه به اینکه اکثر نقوش اشکفت، در سطوح صاف زیر سقف اشکفت کشیده شده اند، میتوان دریافت که فرسایش و حفره های موجود مربوط به پیش از دوره ایجاد نقوش بوده که مسلماً روند فرسایشی طبیعی همچنان ادامه دارد.

نقوش اشکفت با گل اخری و به رنگ قرمز – اخرایی کشیده شده که عامل گذشت زمان، فرسایش طبیعی و دخل و تصرفات انسانی، بسیاری از نقوش را محو، تخریب و به رنگ مات و قهوه ای کمرنگ تبدیل کرده است.

پیشینه تاریخی

با توجه به مدارک ارائه شده، بویژه بررسی روند تحولات فرهنگی، چنین به نظر می رسد که نقوش شکارگران اشکفت آهو ازنظر بررسی شیوه تولید اقتصادی، معرف فرهنگ و جامعه ای است که در مرحله شکار و گردآوری خوراک به سر می برند.

از دیدگاه روند تحولات سبک های هنری پیش از تاریخی، سبک نقوش اشکفت آهو را میتوان در حدفاصل دوره نوسنگی تا ابتدای عصر برنز قرار دارد لیکن وجود تیر و کمان در دست شکارچیان اشکفت آهو، با اتکا به مدارک و نتایج مطالعات باستان شناختی که بر روی نقوش غارها، اشکفت ها و صخره های مناطق لرستان و همچنین نقوش صخره ای منطقه گوبوستان در قفقاز انجام شده است، این احتمال را که نقوش اشکفت آهو متعلق به حدفاصل دوره کالکولتیک تا آغاز عصر برنز قدیم باشد را قوت می بخشد.

توصیف و طبقه بندی گونه شناختی نقوش اشکفت آهو

با توجه به مطالعات انجام شده و در نظر گرفتن این نکته که بخش مهمی از نقوش اشکفت آهو براثر گذشت زمان، فرسایش طبیعی و دخل و تصرفات انسانی یا بطور کامل محو شده یا به درستی قابل تشخیص نیست. به نظر می رسد در شرایط فعلی یعنی زمان مطالعات هیئت باستان شناختی اشکفت آهو در مجموع حدود 90 نقش قابل رؤیت در اشکفت آهو بر جای مانده است.

نقوش مزبور را میتوان درمجموع در پنج گروه به شرح زیر طبقه بندی کرد:

1– نقوش انسانی (شکارگران) 13 نقش

2– نقش دست انسان: سه نقش

3– نقوش حیوانی (شکار): هشت نقش

4– ابزار و وسایل شکار، تزئینات پوشش و نقوش نمادین: 55 نقش

5– نقوش نامشخص و محو شده: 11 نقش

همانطور که عنوان شد، همه نقوش با گل اخری کشیده شده اند به همین دلیل نقوش تک رنگ و به رنگ قرمز اخرایی است که براثر گذشت زمان و تأثیر عوامل جوی، فرسایش طبیعی (نزولات جوی، وزش باد و…) و تخریب های انسانی، رنگ برخی نقوش مات و به قهوه ای کمرنگ تبدیل و برخی نیز کاملاً محو یا غیرقابل تشخیص شده اند. ابعاد نقش ها متفاوت و از 4 تا 18 سانتیمتر در نوسان است.

با اتکا به مطالعات انجام شده و بررسی نقوش حیوانی اشکفت آهو به نظر می رسد حداقل 5 گونه حیوان در اشکفت آهو ترسیم شده است که عبارتند از:

–آهو که وجه تسمیه اشکفت نیز به آن بازمی گردد و تا چند دهه پیش نیز پراکندگی آن در منطقه و کوه گاوبست گزارش شده لیکن به دلیل شکار بی رویه و غیرقانونی مدتی است در محل مشاهده نشده است.

–کل یا بز کوهی که هنوز هم جز حیوانات بومی منطقه و کوه گاوبست بشمار می آیند و از دوره پیش از تاریخ تاکنون به عنوان یکی از منابع اقتصادی جوامع مستقر در منطقه بخشی از الگوی معیشتی را تأمین میکرده است.

–الاغ وحشی، یکی از حیوانات بومی منطقه بشمار می آمده که نقش آن در اشکفت در چند نقطه، در حال شکار ترسیم شده است.

–شغال که هنوز هم در حیات وحش منطقه و زیست بوم کوه گاوبست به حیات خود ادامه می دهد.

–حیوان گربه سان، احتمالاً پلنگ که در حال حاضر نیز در منطقه مشاهده شده و به حیات خود ادامه می دهد.

یک حیوان ناشناخته با بدن راه راه که در بدو امر به شکل گورخر تداعی می شود لیکن از آنجا که گورخر حیوان بومی منطقه نیست به نظر می رسد نقش مزبور یک نوع آفتاب پرست است که در حال حاضر نیز در اطراف اشکفت به حیات خود ادامه می دهد. حیوان مزبور دارای پوست راه راه است و هنگام احساس خطر با تغییر رنگ و تطابق با محیط و زیست بوم منطقه، منطبق شده و پوست آن با راه راه قهوه ای رنگ، همسان و هم رنگ محیط پیرامون می شود.

از خصوصیات مهم نقش اشکفت آهویی در استان با توجه به اینکه سنگ نگاره هایی در دهتل شهرستان بستک، برنطین و بادافشان شهرستان رودان مشاهده شده که متأسفانه بسیاری از نقوش آنها از بین رفته این است که نقوش اشکفت آهویی مربوط به یک دوره است و به مانند دیگر مناطق استان در دوره های بعدی نیز نقوشی مشاهده نمی شود.

توصیف نقوش شکارچیان اشکفت آهو

نقوش شکارچیان اشکفت آهو دارای شاخصه های تصویری است که با اتکا به مطالعات انجام شده این ویژگی ها به شرح زیر ارائه می شود:

–به نظر می رسد شکارگران اشکفت آهو، عموماً دارای سربند و نقاب و نوعی دیهیم پیچیده دور پیشانی هستند.

–سلاح مورداستفاده در تصاویر شکارگران اشکفت آهو، عمدتاً تیر و کمان است. در یک مورد نیز به نظر می رسد شکارگر از نیزه برای شکار استفاده کرده است.

–تیردان های حاوی تیر، به کمر شکارگران متصل شده است.

–به نظر می رسد شکارگران اشکفت آهو دارای نوعی مچ بند نیز هستند.

–با توجه به نقوش، تردید وجود ندارد که شکارگران اشکفت آهو، دارای نوعی پای پوش بوده اند. این فرضیه را تصویر برخی نقوش شبیه کفش و پای پوش که تحت عنوان ابزار و وسایل شکار و نقوش نمادین طبقه بندی شده اند تائید می کند.

–وجود ابزار شکار، بویژه تیر و کمان، در نقوش شکارگران اشکفت آهو، از دیدگان باستان شناختی و از منظر گاه شناختی، تاریخ گزاری نقوش اشکفت آهو را به اواخر هزاره چهارم و اوایل هزاره سوم پیش از میلاد منسوب و مطرح می کند.

مدارک باستان شناسی مبین آن است که اختراع و کاربرد تیر و کمان، بویژه کمان های قوسی، مربوط به اواخر دوره کالکولتیک و ابتدای عصر برنز قدیم است.

–با توجه به نقوش اشکفت آهو به نظر می رسد سر پیکان های نصب شده بر دنباله تیرها، مثلثی شکل و احتمالاً از جنس سنگ (پوینت ها، میکرولیت های هندسی به شکل برگ و مثلثی شکل) و دنباله تیرها از جنس چوب بوده است.

نتایج مطالعات نشان می دهد که در شرایط فعلی زیست بوم اشکفت آهو امکانات موردنیاز نظیر چوب بسیار مستحکم و درعین حال کاملاً منعطف برای ساخت تیر و کمان و همچنین صمغ و رزین بسیار چسبناک درخت بومی محل یعنی بنه، برای تثبیت سر پیکان های سنگی در دنباله چوبی وجود دارد که مسلماً همین امکانات و مواد محیطی در دوره مورد نظر نیز مورداستفاده جوامع شکار ورز برای تأمین، ساخت و تولید ابزار شکار مورداستفاده قرار میگرفته است.

عواملی که موجب بقای نسبی نقوش تا عصر حاضر شده است عبارتند از:

–محل ایجاد نقوش که زیر سقف اشکفت ایجادشده و به همین دلیل از معرض تابش مستقیم اشعه خورشید بویژه تا زمانی که زیرپوشش رسوب طبیعی قرار داشتند، مصون مانده اند.

–عدم رؤیت نقوش در بدو امر، بدین مفهوم که نقوش روی دیواره های عمودی و جداره های اشکفت نگارگری نشده اند.

–محل اشکفت که در منطقه ای صعب العبور، کوهستانی، مرتفع و دور از دسترس همگانی قرار داشته و به همین دلیل بجز کوهنوردان، عشایر نیمه کوچ رو منطقه، چوپانان و افراد علاقمند عموماً از دسترسی و دست یابی عمومی به دور بوده و سهل الوصول نیست.