آشنایی کوتاه با اجزای تشکیل دهنده پوشاک مردم منطقه مکران هرمزگان

میراث آریا/ این خبر به جهت آشنایی کوتاه با اجزای تشکیل دهنده پوشاک مردم منطقه مکران هرمزگان برای شما نوشته شد.

بررسی پوشش در منطقه مکران به علت واقع شدن شهرستان های میناب، سیریک و جاسک در استان هرمزگان وابسته به شناخت و آشنایی با پوشش در این استان است و گویی شناخت پوشش در استان هرمزگان، نگاهی جامع بر نوع پوشش در منطقه مکران خواهد داشت.

بصورت کلی گرچه در استانهای جنوبی ایران قومیتی خاص مانند آذری و یا کرد وجود ندارد که البسه نشانه های آن قومیت را به خود گرفته باشد، اما لباس های این مناطق به عنوان نشان و نمادی از جنوب شناخته می شوند و شاید بتوان گفت که هرمزگان یکی از مناطقی است که لباس خاص خودش را داراست و با وجود اینکه این استان جمعیت های عرب زبان و بلوچ را درون خود جای داده، اما لباس محلی آن خاص و منحصر بفرد است؛ لباسی که به گفته برخی محققین بی شباهت به لباس های هندی و عربی نیست. گرچه نمیتوان به صورت دقیق این گفته ها را تائید کرد، زیرا آنچه این شباهت را نشان می دهد زری دوزی و مشابهت زیورآلات این منطقه با کشور هندوستان یا طرح لباس بندری با لباس مردم امارات است.

براساس برخی منابع ساحل نشینان جنوب که به بندری ها مشهورند، براثر آمدورفت عمومی از راه دریا و خشکی غالباً دستخوش تبادل سلیقه دائمی ساحلی شده اند و در طی قرون با توجه به انتخاب احسن از دو نوع پوشاک عربی و هندی چیزی کم وبیش چاشنی سلیقه بومی خودکرده اند و در مقام مقایسه باسلیقه برخوردکنندگان، وضعی مخصوص برای خود بوجود آورده اند. ولی این وضع مخصوص و مطلوب، خاص بانوان بندری است، زیرا مردان بندری در نگاهی جامع پوشاک خاصی ندارند. تن پوش آنان اگر شلواری در منظر بلوچی یا قشقایی، نیمه بلوچ و نیمه قشقایی نباشد، قطعاً لنگی است بر میان بسته و در موقع لزوم لنگی دیگر بر دوش افکنده یا پارچه ای به شکل عمامه در هم رهاتر بر سر پیچیده و پاپوشی بافته از گیاه است.

با توجه به قرارگیری بخشی از منطقه مکران در استان هرمزگان، وضعیت پوشش در این منطقه وابستگی کلی به شکل پوشش ساحل نشینان جنوب و به اصطلاح بندری ها دارد، در ضمن آنکه شهرستان های میناب، سیریک و جاسک اندکی در جزئیات و تزئینات تفاوت دیده می شود.

پوشش در شهرستان میناب

براساس مقاله آشنایی کوتاه با اجزای تشکیل دهنده پوشاک مردم منطقه مکران هرمزگان باید بدانید که شکل پوشاک و تنوع آنها در میناب همچون سایر شهرستان ها تابع وضعیت مخصوص منطقه است که مردمش روی حفاظت از گرما و سرما با توجه به اعتدال هوا، وادار به ایجاد آنها می شوند. پوشش مینابی شامل انواع تن پوش، سرپوش، پاپوش (پای افزار)، نوعی ماسک و یا نقاب و زیورآلات است همچنین لباس عروس مینابی شکل خاصی دارد. به این ترتیب انواع پوشش مینابی عبارتند از:

شلوار زنانه (تنبان): یک نوع از آن از پایین تا بالای مچ پا تنگ است و با زیپ یا دکمه و بندینک بسته می شود و روی قسمت تنگ، انواع تزئینات از قبیل خوس دوزی، ودویی، گلدوزی با چرخ خیاطی و گلابتون دوزی دارد.

از انواع دیگر شلواری است که پایین آن تنگ نیست و حاشیه ای نام دارد و مانند شلوارهای راحتی معمولی دوخته می شود و پایین یا حاشیه آن تور و گلدوزی دارد و معمولاً افراد مسن از آن استفاده می کنند و عموماً از جنس نخی یا ابریشمی و با رنگ های روشن و شاد است و نقش های روی شلوار از ذهن بیننده فضای سبز و آبادانی را تداعی می کند.

روپوش (برقع): زنان میناب همچون زنان سایر نواحی ساحلی خلیج فارس و استان هرمزگان برای پوشاندن چهره خود از بیگانه از نقابی به نام برقع استفاده می کنند. برقع به معنای روبند، نقاب و تکه پارچه ای است که زنان با آن چهره خود را می پوشانند.

انواع سرپوش زنانه: انواع سرپوش های زنانه در شهرستان میناب شامل چادر، اُرنی، لَچَک، جلویل و لیسی است.

انواع تن پوش زنانه: دامن پیراهن زنان مینابی تا نزدیک زانو می رسد و لبه هایش حاشیه دوزی و قیطان دوزی شده است. این پیراهن ها بسته به سبک دوختشان، گَوَن و یا دُراعه نامیده می شوند.

زنان بندری در زیر لباس های خود، شلواری گشاد که در محل قوزک پا تنگ می شود به پا می کنند. دمپای این شلوارها به سمت داخل چاک دارد و حاشیه آن نواردوزی و زردوزی شده است. بصورت کلی انواع تن پوش و یا پیراهن مینابی زنانه شامل کندوره، گون و جمه است.

انواع پاپوش زنانه: انواع پای افزار و یا پاپوش های زنانه در شهرستان میناب شامل کپکاپ و سواس است.

بطور کلی امروزه با مقایسه لباس دختران جوان میناب و زنان سالمند، این نکته آشکار می شود که لباس سنتی خریدار ندارد و گویی عمر آن به سر آمده است. لباسی که تا چند سال پیش تمام نیازهای جسمانی و اجتماعی مردم منطقه را پاسخگو بود امروزه براثر تغییرات اجتماعی، دیگر کارکرد خود را از دست داده و می رود که با خاموشی سالمندان، آرام آرام در موزه ها جای گیرد.

پوشش در شهرستان سیریک

پوشاک و صنعت نساجی در شهرستان سیر یک دارای آوازه ای منطقه ای و بین المللی است.

شرایط جغرافیایی و اقلیمی این شهرستان از یکسو و قرار گرفتن در مجاورت بشاگرد به عنوان یکی از بهترین مناطق کشور و همچنین جاسک و ارتباط های طولانی با سیستان و بلوچستان و خراسان به عنوان محل سکونت اقوام اصیل ایرانی از سویی دیگر و همچنین ارتباط بافرهنگ عربی به علت مجاورت با کشورهای جنوبی خلیج فارس و دریای مکران بویژه کشور پادشاهی عمان و همچنین فرهنگ و تمدن سرزمین هرموز، کرمان و لارستان هیچگاه نتوانست فرهنگ پوشش زنان این محدوده جغرافیایی را تحت تأثیر قرار دهد، بطوریکه امروزه پوشش زنان این سرزمین در سراسر کشور و جهان، خاص و منحصر بفرد است.

علاوه بر این، نوع خاصی از برقع یا برکه در گستره شهرستان سیریک تولید و استفاده می شود که سوزن دوزی و دست دوزی های روی آن فقط مختص زنان این ناحیه است. این نوع خاص پوشاک زنان این سرزمین که در تمام جهان بی بدیل و بی مانند است، مهمترین مؤلفه و شاخص فرهنگی در شهرستان سیریک است، چرا که بین تمام اقوام مذاهب و ساکنان شهرستان ها و شهرها و روستاهای آن با هر مذهب و زبان، مشترک است.

انواع پوشاک دوختنی زنان در شهرستان سیریک عبارتند از:

پشک (پیراهن، جامه)، پادی گد (شلوار)، چادر، لچک، برکه (برقع، نقاب)، سریگ (روسری، جلبیل، لیسی)، کندوره، بادله تمام، نیم بادله، ودویی دست دوز، ودویی گل اطلسی، شلوار سرکشیده، شلوار پولکی، شلوار گلابتونی، شلوار خوسی، شلوار لنگه ای، شلوار نخی و…

درگذشته زنان علاوه بر زیورآلات طلایی و نقره ای از برخی مهره ها و قطعه های سنگی و کهربایی به عنوان زیورآلات خود استفاده می کردند. برخی از این زیورآلات عبارتند از آرنگ، استورگی، باسکی، برغمی یا برغمو، باهوبند، پُدری، پلینته، پوزی، حلقح یا حلقه، دُر، سرمودی یا گوپی، کُپَک، کُری، پادیگ و یا خلخال، کدولی، کید، مریه، مندریگ (کندگو، شصتی و پولری) سینه ریز.

برخی از لباسهای مردان در این شهرستان شامل موارد زیر است:

مُسَر (mosarr)، لُنک (فوته)، کلاه، پیراهن (جامگ، پیرهم)، شلوار (پاجامگ)، نشپیل، کیسه زری، سدیری، سرین بند، شال، کیس، پاکش، قباه و پاگ (مندیل یا عمامه دستمالی).

پای افزار یا کفش در سیریک

کفش و پای افزار در زندگی مردم جنوب به ویژه نواحی بیابان نقش زیادی داشته است. فعالیت بر روی تن پوش گرم زمین در بسیاری از ماه های سال لزوم داشتن پای افزاری را برای زنان و مردان این نواحی ضروری ساخته است. به همین سبب اغلب از شاخ و برگ درختان و پشم حیوانات اقدام به ساخت کفش و پای افزار شده است. کفش با نام های مختلفی ازجمله کاوش، چَپَلی، چَمپَل، نال، نعال و چوتی در سیریک شناخته می شود.

انواع دیگری از پای افزار در این شهرستان همچون سایر شهرستان های استان هرمزگان عبارتند از:

کاپکاپ: نوعی پای افزار زنانه است که از تخته و چوب درختان منطقه مانند کهور، کرت و کنار یا تخته های وارداتی از ملیبار و زنگبار ساخته میشده است.

سواس: نوعی پای افزار است که دارای کفی ضخیم و دو بند روی پا است که از وسط انگشتان عبور می کند. کف ضخیم و کلفت سواس مانع انتقال گرما و حرارت زمین به پا می شود. سواس از برگ و یراق درختان مختلف مانند سوس و فیش نخل و یا برگ خرمای وحشی (دار)، پوسته درخت مغیر و یا برگ درخت بُرگ بافته می شود. بند سواس از پشم گوسفند (میش)، بز، کرباس و یا خود سوس و یراق درختانی مثل نخل، داز، پرگ و غیره بافته می شده است. در روزگار قدیم سواس به عنوان نوعی کفش اعیانی شناخته می شد.

دوبنده: نوعی پای افزار یا کفش بوده که باپوست حیوانات ازجمله گاو تهیه میشده است.

کاوش: اگرچه به ظاهر همان کفش است اما درواقع به نوع خاصی از کفش های چرمی در این منطقه اطلاق می شود.

در نگاهی کلی به لباس سنتی مردم این خطه به مانند سایر اقوام ایرانی، لباس های فراخ و البته با هویت خود این خطه بوده است. رنگ سفید در تن پوش فراخ مردان به خاطر گرمای بیش از اندازه سرزمین های ساحلی قابل پیش بینی است. چه اینکه لباس سنتی مردم لباسی شبیه آنچه مردم شهرستان و شمال شرق سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی می پوشند، بوده و تنها در برخی زوایا و نوع دوخت و پلیسه های آن تفاوت داشته است.

پوشش در شهرستان جاسک

مردم شهرستان جاسک به دلیل گرمی و آب وهوا، لباس هایی می پوشند که متناسب با این آب وهوا باشد و باعث اذیت نشود و گرمای کمتری احساس کنند. انواع پوشاک زنان و مردان در این شهرستان شباهت فراوانی به شهرستان های میناب و سیریک دارد که به شرح زیر است.

انواع پوشاک زنان

زنان در جاسک، لباس های گشاد و دامن داد (پَشک) می پوشند و همچنین به خاطر رعایت حجاب و حجب و غیرت بلوچی مجبورند سریگ (روسری)، جُتکی (چادر) و بُرکه (روبند) بپوشند. جاسکی ها این لباس ها را با صنایع و هنری که دارند بافته و تزیین می کنند. همچنین لباس عروس ها در شهرستان جاسک سبزرنگ بوده و با برکه قرمز و چادر سبز کاملاً مزین هستند. نوعروس ها تا مدتی لباس روشن مانند سفید، کرم رنگ و قرمز کاملاً روشن می پوشند اما در قدیم عروس ها روسر سرخ رنگ می پوشیدند.

انواع پوشاک مردان

مردان در قدیم پارچه ای به دور پاها پیچیده و به کمر (موسوم به لنگی) می بستند. پیراهن گشاد و همچنین لباس بلوچی می پوشند و امروزه علاوه بر لنگی و لباس بلوچی و فارسی هم می پوشند.

در جنوب و همچنین شهرستان جاسک، پوشش زنان متأهل و دختران مجرد تفاوت هایی دارد. در شهرستان جاسک همچون سایر نواحی ساحلی و بندری جنوب، زنان متأهل لباس های رنگی و تزیین شده با زری های مختلف و روبند قرمز می پوشند، درحالی که دختران مجرد در شهرستان جاسک، لباس هایی به رنگ سیاه، آبی، سبز سیاه پررنگ و سنگین و بدون زرق و برق با روبند سیاه می پوشند که امروزه لباس های عربی و برکه ای سیاه رنگ ساده بدون هیچگونه زری و معمولاً از پارچه کرپ مرسوم به «کویتی» رایج است.