کارت های بازی صفوی برای نخستین بار رونمایی شد

ایسنا/ براساس آخرین خبر و گزارش های بدست رسیده، کارت های بازی صفوی برای نخستین بار رونمایی شد.

موزه رضا عباسی بر پایه مستنداتی این بازی را به دوران صفویه نسبت داده و 30 کارت بازی گنجفه را تا 30 بهمن به نمایش گذاشته است.

نازی فاطمی، کارشناس مسئول موزه داری در موزه رضا عباسی درباره این بازی توضیح داد: گنجفه یا گنجیفه در اصل گنج فهم بوده که به علت استفاده زیاد در لفظ به آن گنجفه می گفتند و چون این بازی سبب افزایش عقل و فهم میشد، چنین نامی داشت. این بازی در دوران صفویه متداول بوده و اگر قبل از صفویه مورد استفاده قرار گرفت، چند سالی پیش از آن قدمت نداشته است.

او سپس به اسنادی که بر پایه آن کارتهای بازی گنجفه را به صفویه نسبت می دهد، اشاره کرد و گفت: میرزا محمدصادق مؤلف شاهد صادق در فصل 64 کتاب خود درباره این بازی توضیح داد که گنجفه از مخترعات میر غیاث الدین منصور شیرازی بوده که در دوران صفویه زندگی میکرده و او فردی بسیار باهوش و نابغه بوده است. یکی دیگر از منابع مورد استناد اهلی شیرازی است که کتابچه ای با نام رباعیات گنجفه با 96 دوبیتی داشته که اگر هر دوبیتی را روی صفحه کاغذ می آوردند هر صفحه یکی از کارتهای بازی را تشکیل میداد. این فرد در سال 942 قمری فوت کرده است. اگر احتمال دهیم 20، 30 سال قبل از فوتش این اشعار را سروده، باز هم قدمت این بازی به دوران قبل از صفویه نمی رسد.

فاطمی اضافه کرد: در سفرنامه ها هم سند مهمی وجود دارد، مثلا سفرنامه تاورنیه که درباره آداب و رسوم فرهنگ صفویه است، اشاره شد که در میان بازی های ایرانی، کارتهای بازی وجود دارد که به آن گنجفه گفته می شود و هشت نشان دارد. از مجموع این منابع نتیجه گرفته شده که این بازی در دوران صفویه اختراع شد و بویژه در زمان شاه عباس اول. در جایی هم اشاره شد که در میان سران سپاهیان از این بازی استفاده شده است، اما در دوران شاه عباس دوم به علت دگرگونی های اجتماعی این بازی جز بازی های ممنوعه بحساب می آید و از ایران خارج می شود و در کشورهای دیگری مثل هند نمونه ای از این بازی شکل می گیرد. همه این مستندات این احتمال را مطرح می کند که گنجفه بازی مربوط به دوران صفوی بوده است.

این کارشناس موزه داری توضیح داد: این کارتهای بازی شامل هشت دسته است و هر دسته 12 کارت دیگر دارد. عناوین هشت دسته شامل غلام، تاج، شمشمیر، اشرفی، چنگ، برات، سکه و قماش است. 12 کارت هم دو کارت اول شاه و وزیر نام دارد و بقیه از یک تا 10 شماره گذاری شده است. جنس این کارتها از عاج و سنگهای قیمتی بود، بویژه آنهایی که در دربار استفاده میشده است.

فاطمی افزود: مطلبی در کتاب گوهرنامه محمد بن منصور وجود دارد که نوشته در نواحی نیشابور گوهری به نام فیروزه وجود دارد که برای نرد، شطرنج و گنجفه آن را استخراج می کردند و می تراشیدند. زمانی که کارت در میان عموم مردم استفاده میشد دیگر این تزئینات را نداشت و از برگ نخل، مقوا یا کاغذ استفاده میشد.

این کارشناس موزه داری گفت: در این نمایشگاه شامل 30 عدد کارت مستطیل شکل به نمایش گذاشته شده که در ابعاد متغییر و اندازه های کوچک است؛ در عرض سه تا چهار سانتیمتر و به طول پنج تا شش سانتیمتر و در وزن هایی متغیر از 1.68 تا 6 گرم. نقشهای کارتها نیز متفاوت و بیشتر درباری است مثل صحنه شکار و شهبانویی که کودکی در آغوش دارد.

وی افزود: برای تزئین کارتها از هنر لاک یا روغن کاری استفاده است، چون این صنعت فاخر و درباری بوده و این بازی ها هم درباری بحساب می آمدند از آن هنرها برای مزین کردن آنها استفاده میشد. علاوه بر این، برای اینکه ببینده را سوق دهند که نقوش ریز این کارتها را بهتر ببیند، جلا و روغنی روی کارتها می زدند تا براق و واضح شود.

نمایشگاه بازی صفوی گنجفه تا 30 بهمن در تالار اسلامی شماره 2 موزه رضا عباسی برپاست و بازدید از این موزه از ساعت 9 صبح تا 17 امکان پذیر است. موزه رضا عباسی در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، شماره 892 واقع شده است.