سرنوشت نخستین ساختمان میراث فرهنگی اصفهان چه می شود؟

ایرنا/ بدنبال آخرین اخبار بدست رسیده، این پرسش مطرح می گردد که سرنوشت نخستین ساختمان میراث فرهنگی اصفهان چه می شود؟

خانه قزوینی ها مربوط به دوره قاجار است و در اصفهان، خیابان ابن سینا، چهارراه بابا قاسم، میدان شهشهان واقع شده است. با چندین حیاط، بیرونی و اندرونی، حوضخانه، پنج دری، تالار آینه کاری، ارسی های رنگارنگ و تزئینات منحصر بفرد جز اولین خانه های تاریخی بود که به همت استادان و استادکاران میراث فرهنگی و هدایت باقر آیت الله زاده شیرازی ساماندهی و احیا شد.

این خانه در سال 1353 از طرف دولت وقت خریداری شد و در اختیار وزارت فرهنگ و هنر آن روز قرار گرفت. از همان زمان تعمیر و بازسازی و مرمت آن شروع شد و به عنوان محل سازمان ملی حفاظت آثار باستانی مورد استفاده قرار گرفت.

در این مکان با راهبری باقر آیت الله زاده شیرازی طرح آزادسازی و احیای بازارهای اطراف میدان نقش جهان، طرح آزادسازی و احیای باغ های صفوی چهار باغ عباسی، طرح عرصه و حریم محور تاریخی فرهنگی شهر اصفهان و ده ها طرح مرمت و احیای دیگر شکل گرفت و دوران طلایی میراث فرهنگی استان اصفهان را طی چندین دهه رقم زد؛ اما اداره میراث فرهنگی پس از سالها از این بنای تاریخی رفت و در مکانی نو بنیاد رحل اقامت گزید.

در حالی که نهاد میراث فرهنگی، ایجاد کاربری به منظور حفظ و نگهداری خانه ها و بافت های تاریخی را توصیه می کند، مدیریت این نهاد از سالها پیش در ساختمانهای نوساز که هیچ سنخیتی با ذات میراث فرهنگی ندارند مستقر شده و این همان تضادی است که موجب شده است تا برخی از مالکان خانه ها در بافتهای تاریخی یا سرمایه گذران بپرسند که وقتی نهاد میراث فرهنگی بافت تاریخی را رها کرده و به ساختمانهای نوساز در مرکز شهر رفته است، آنها چگونه باید در بافت و خانه های خشت و گلی بمانند و آنها را حفظ و نگهداری کنند؟!

حرمتی که باید متولی نگه دارد

می گویند حرمت امامزاده را متولی نگه میدارد؛ حکایت میراث فرهنگی اصفهان هم همین ضرب المثل است که به گفته کارشناسان، میراث فرهنگی اصفهان را از 2 دهه پیش دچار یک تضاد آشکار در گفتار و عمل کرده است. درحالیکه خانه قزوینی ها در تملک میراث فرهنگی و پایگاه اولیه مدیریت این نهاد و از سویی بودجه های اندک، گلایه های همیشگی میراث فرهنگی بوده است؛ انتخاب ساختمانهای نوساز یا اجاره ای تامل برانگیز به نظر می رسد!

خانه قزوینی ها بخش مهمی از شناسنامه شکل گیری اداره میراث فرهنگی استان اصفهان است و بسیاری از کارشناسان و حتی کارکنان این نهاد معتقدند، خانه قزوینی ها که توسط باقر آیت الله زاده شیرازی، پدر مرمت نوین ایران و یاران وی که حالا از پیشکسوتان میراث فرهنگی اصفهان اند بنیان نهاده شد، باید به جایگاه اولیه خود بازگردد.

خانه قزوینی ها جز اولین خانه های تاریخی است که به همت استادان و استادکاران میراث فرهنگی با کاربری جدید پا به میدان گذاشت تا مشوق صاحبان خانه های تاریخی برای حفظ و مرمت باشد؛ سال 89 به دنبال طرح تمرکز زدایی از پایتخت، معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی کشور به اصفهان انتقال یافت و در خانه قزوینی ها مستقر شد؛ طرح ناموفقی که سبب جابجایی اداره کل میراث فرهنگی استان و استقرار در ساختمان های نامانوس با هویت میراث فرهنگی اصفهان بود و با بازگشت این معاونت به تهران، مدیریت میراث فرهنگی اصفهان دیگر نتوانست به خانه پدری خود در بافت تاریخی بازگردد.

در مقابل خانه قزوینی ها که به زعم کارشناسان به تمام معنا، با هویت و ذات حفاظت میراث فرهنگی همخوان بود، در 2 دهه گذشته مدیریت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان در ساختمان هایی چون ساختمان "تعاونی دامداران" در خیابان بزرگمهر با کالبد و هویتی بی ارتباط با میراث فرهنگی یا در ساختمانهای نوساز خیابان مشتاق استقرار یافت.

هم اینک نیز در میدان انقلاب و کوچه فروهر، پشت به عمارت تاریخی هنر و پیشه، ساختمان جدیدی که هنوز تکمیل نشده است، در حال ساخت برای استقرار مدیریت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان است.

حکمت استقرار میراث فرهنگی در خانه قزوینی ها

در این ارتباط خبرنگار با مرتضی فرشته نژاد، از پیشکسوتان مرمت و میراث فرهنگی اصفهان گفت وگو کرد.

وی پیرامون اینکه سرنوشت نخستین ساختمان میراث فرهنگی اصفهان چه می شود؟ گفت: در زمان حاضر ساختمانی برای اداره کل میراث فرهنگی اصفهان، در کنار عمارت هنر و پیشه ساخته اند؛ عمارت هنر و پیشه هم تاریخی است اما در بافت تاریخی نیست! بروند در خانه قزوینی ها؛ خانه قزوینی ها از جنس و هویت میراث فرهنگی است؛ احترام امامزاده را متولی باید نگه دارد! این اقدام روی کسی که در بافت تاریخی مالکیت دارد و کسانی که می خواهند اثر تاریخی را خراب کنند، اثر می گذارد. به خدا قسم اگر این گونه ادامه پیدا کند، خانه قزوینی ها هم حالت انباری پیدا می کند و کم کم روی هم خراب می شود.

وی در ادامه افزود: زمانی جبه خانه (مکان فعلی موزه هنرهای معاصر اصفهان) محل استانداری اصفهان بود و با ساخت ساختمان استانداری در پشت دیوار جنوبی چهل ستون، از سوی استانداری به ما پیشنهاد شد که به جبه خانه برویم. این موضوع را بنده با مرحوم شیرازی درمیان گذاشتم و پاسخ ایشان این بود که:" ما آمدیم در قلب بافت تاریخی، این خانه را آماده کردیم و مستقر شدیم. با جان و دل و با چنگ و دندان حفظش می کنیم؛ این نشان می دهد که علاقمند هستیم ومی خواهیم این علاقمندی را به مردم منتقل کنیم. این کار را کردیم تا مردمی که اینجا زندگی می کنند، نگویند چرا خودشان می روند در مراکز نوساز و در مرکز شهر و ما را گذاشته اند در این خشت و خاک ها."

به گفته فرشته نژاد، در آن زمان مرحوم شیرازی صلاح را در این دانست که مرکز ستادی میراث فرهنگی اصفهان در خانه قزوینی ها بماند و پیشنهاد استانداری را نپذیرند، با خودم فکر کردم و گفتم باید همین گونه باشد و از این رو زنگ زدم به استانداری و گفتم، دفتر اداره را به جبه خانه نمی آوریم. در واقع حکمت کار را به آنها گفتم، اینکه برای چه در خانه قزوینی ها نشسته ایم و باید در بافت تاریخی بمانیم.

خانه قزوینی ها همچنان می تواند پایگاه میراث فرهنگی باشد

عبدالله جبل عاملی، مدیر اسبق اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان پیرامون اینکه سرنوشت نخستین ساختمان میراث فرهنگی اصفهان چه می شود؟ گفت: در زمان خدمت در میراث فرهنگی، ما در خانه تاریخی قزوینی ها کار می کردیم. مدیرانی هم که از دانشگاه هنر می آمدند، در همین بنا به مدیریتشان پرداختند؛ بعدها وقتی که غیرمیراث فرهنگی و غیردانشگاهی ها، مدیریت را گرفتند، این خانه چندان باب تبعشان نیامد و علاقه داشتند که ساختمان میراث فرهنگی مجموعه ای باشد که همه بخش های این اداره در آن تجمیع شود؛ اما هیچگاه هم این اتفاق نیفتاد و بعضی در مجموعه اداری، بعضی هم در اداره صنایع دستی در میدان انقلاب مستقر شدند.

وی افزود: خانه قزوینی ها، خانه میراث فرهنگی اصفهان است و مدیریت میراث فرهنگی باید بخشی از فعالیت های نظارت بر بناهای تاریخی را در این خانه انجام بدهد؛ به این دلیل که اگر فلان آقای بازاری می آید و تقاضای تخریب خانه ای را دارد، وقتی وارد خانه قزوینی ها می شود، همانجا زنگ هشدار به صدا دربیاد که اینجا میراث فرهنگی است و وزارتخانه در استان، چنین مرکزی را برای مدیریت میراث فرهنگی انتخاب کرده و خلاصه همان موقع، سرش را زیر بیاندازد و برگردد.

جبل عاملی یادآور شد: خانه قزوینی ها می تواند همچنان پایگاه مدیریت میراث فرهنگی باشد، ساختمانی در میدان انقلاب در حال تکمیل است که به احتمال قوی، مدیرکل در آنجا مستقر خواهد شد اما معاونت میراث فرهنگی بنا بر نظریه مدیرکل و کمیته های برنامه ریزی می تواند به خانه قزوینی ها برود.

بازگشت میراث فرهنگی به خانه پدری، اولین قدم برای کسب اعتبار گذشته

بانیان میراث فرهنگی استان اصفهان، علاوه بر حفاظت و مرمت آثار تاریخی به درستی و با هدف معرفی ارزشهای خانه های تاریخی، برای اولین بار در شهر اصفهان، مکان یک اداره دولتی را بعد از مرمت و آماده سازی در دل بافت تاریخی، در خانه قزوینی ها قرار دادند که در سنخیت کامل با وظایف میراث بشمار می آمد. همچنین تعدادی دیگر از خانه های تاریخی را مرمت و در اختیار دانشگاه هنر قرار دادند تا الگویی برای حفظ خانه های تاریخی و نشان دادن ظرفیت کاربری های جدید در این خانه های ارزشمند باشند. این روایت علیرضا خواجویی، مسئول ثبت و حریم میراث فرهنگی استان اصفهان است که می گوید میراث فرهنگی باید به خانه پدریش بازگردد.

وی افزود: خانه قزوینی ها مرکز فرهنگیِ تمام عیار و محل آمد و شد اساتید، استادکاران، هنرمندان و دانشجویان شیفته فرهنگ و هنر در محله شهشهان بود که پس از استقرار معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی در خانه قزوینی ها، اداره کل میراث فرهنگی به دور از بافت تاریخی به خیابان مشتاق سوم و سپس به بزرگهمر انتقال یافت.

خواجویی امیدوار است که با تغییر مدیریت و انتصاب مدیریت جدید میراث فرهنگی اصفهان، خواست چندین ساله کارمندان و بازنشستگان میراث فرهنگی با بازگشت اداره کل میراث به خانه پدری تحقق یابد و میراث فرهنگی، اولین قدم را در کسب اعتبار گذشته خود بردارد.

میراث فرهنگی می تواند ناجی خانه قزوینی ها باشد

محمدرضا قانعی، معمار و فعال میراث فرهنگی نیز معتقد است، اقدامی که توسط مرحوم شیرازی صورت گرفته دو وجه داشت؛ یکی اینکه با این اقدام نمونه ای باشد برای بقیه ارگان ها و از سویی شاید از این طریق، یکی از خانه های تاریخی حفظ شود.

این سرمایه گذار در عرصه خانه های تاریخی اصفهان گفت: متاسفانه اتفاقی که افتاد این بود که برخی از دست اندرکاران، سرشت خودشان را نشان دادند و با یک بهانه، به سادگی این فضا را ترک کردند و در یکسری ساختمانهای بی هویت مستقر شدند.

وی افزود: از نگاه من بلاهایی که بر سر میراث فرهنگی آمده و می آید، تبلورش در این اقدام به خوبی نشان داده می شود. نشانه ای از اینکه، هیچ علاقه ای به میراث فرهنگی وجود ندارند و متولیان میراث فرهنگی جز اولین کسانی هستند که میراث را رها می کنند و می روند در ساختمانهایی که هیچ سنخیتی با میراث فرهنگی ندارد؛ ساختمانهایی مثل ساختمان خیابان بزرگمهر که چه عملکردی و چه کالبدی در شان میراث فرهنگی اصفهان نبود، اما حاضر شدند به این محل بروند و خانه ای به نفیسی خانه قزوینی ها را رها کنند.

به باور وی بی توجهی به پایگاه اولیه میراث فرهنگی اصفهان در خانه قزوینی ها، این برداشت را برای سرمایه گذاران و احیاکنندگان خانه های تاریخی ایجاد می کند که متولیان میراث فرهنگی، آنقدرها هم که ادعا می کنند، اهل عمل نیستند.

قانعی افزود: چند سالی است به این دلیل که یک طرف خانه قزوینی ها نهاد دولتی است، هر نسخه ای برای این خانه می پیچند، احیا نمی شود و فکر می کنم با این ترتیب سرنوشتش مثل سایر خانه های تاریخی، زوال باشد. به باور من، باید برای حفظ این خانه تاریخی و اهمیت و ارزش دادن به بافت تاریخی، دستکم معاونت میراث فرهنگی به این خانه که پایگاه اولیه میراث فرهنگی اصفهان بوده است، منتقل شود وگرنه این خانه تاریخی هم پایان خوبی نخواهد بود.

به خانه پدری باز می گردیم

علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان پاسخ امیدوار کننده ای داد: در بازدیدی که از خانه قزوینی ها داشتم، هر چند کفاف همه مجموعه ما را نمی دهد اما با این موافقم که بی شک حضور معاونت تخصصی میراث فرهنگی در این بافت، ضمن اینکه شانیت به آن می بخشد، از لحاظ ذهنی، زمینه ساز فضای بهتر برای مردم، مراجعان و سرمایه گذاران می شود. با پیشنهاد انتقال معاونت میراث فرهنگی به خانه قزوینی ها موافقم و این کار را انجام می دهیم و حتی خودم هم دفتری در این خانه خواهم داشت و در آن مستقر می شویم.

وی افزود: اینکه چرا آمده ایم در ساختمانی با شکل و شمایل امروزی و از حق و حقوق خودمان می زنیم و اجاره می دهیم برای من هم سوال است! در صورتی که ساختمان های متعددی داریم که میتوان از آنها استفاده کرد؛ از جمله خانه قزوینی ها که ساختمان بسیار خوبی است. ساختمان بزرگمهر را باید در هر صورت تخلیه کنیم، چون فضای اداری نیست و هیچ ارتباطی هم با کار ما ندارد.

ایزدی یادآور شد: اعتقادم بر این است که نباید فضاهای میراث فرهنگی خالی بماند؛ خالی بودن خانه های تاریخی، ضمن اینکه آنها را از اعتبار می اندازد به تخریب آنها کمک می کند. هرچقدر بتوانیم در این فضاها پاخور ایجاد کنیم، رونق می گیرند و خانه قزوینی ها نیز از این قاعده مستثنی نیست.

وی افزود: خانه قزوینی ها فضای گسترده ای است. سعی می کنم، بعضی جلسات را در این خانه برگزار کنیم و سرمایه گذاران، دوستان و مراجعین ما با این بناها آشنا شوند.

ایزدی خاطرنشان ساخت: ما در زمان خودمان تصمیم می گیریم. شاگرد شیرازی بوده ام اما آنچه از شیرازی ها، کازرونی ها و حجت ها یاد گرفته ام، این بوده است که بنا با انسان معنا پیدا می کند. دلیل ماندگاری امثال آقای شیرازی این بود که در فکر و عملشان انعطاف داشتند و ما باید با نگاه امروز پیش برویم و بستر مناسبی برای رونق و توسعه ایجاد کنیم.