حفظ هنر قلم زنی به عنوان میراث هنری پدری

ایرنا/ این خبر پیرامون حفظ هنر قلم زنی به عنوان میراث هنری پدری برای شما مخاطبان گرامی نگارش شده است.

ششمین دوره فجر صنایع دستی بهمن برگزار می شود؛ رویش دوباره سرو بخش ویژه این دوره است و قرار است فرزندان ادامه دهنده راه پدران و مادران هنرمند و فعال در حوزه صنایع دستی و هنرهای سنتی از شهرها و روستاهای مختلف کشور با شناسایی، معرفی و تجلیل و تکریم برای حفاظت از رشته های هنری خانواده هایشان تشویق و ترغیب شوند.

در همین چارچوب با مهری فیناستیان، هنرمند پژوهشگر رشته فلزکاری و قلم زنی گفت وگو کردیم. او فرزند استاد سرشناس احمد فیناستیان از پیشکسوتان بنام هنر سنتی قلم زنی است. او قلم زنی را از سن 18 سالگی نزد پدر آموخته و در دانشگاه سوره و دانشگاه الزاهرا (س) قلم زنی را تدریس کرده است. فیناستیان دارای مدرک کاردانی نقاشی ایرانی و کارشناسی در رشته هنر اسلامی از دانشگاه سوره و مدرک درجه 2 هنری در رشته قلم زنی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.

مهری فیناستیان پیرامون حفظ هنر قلم زنی به عنوان میراث هنری پدری گفت: زمانیکه دیپلم گرفتم هنوز آزمون کنکور نداده بودم، قبل از بازنشستگی پدرم در سازمان میراث فرهنگی (وقت) مشغول بکار شدم. پدر آن زمان سرپرست کارگاه قلم زنی در پژوهشکده هنرهای سنتی بود وقتی هم که دوران قانونی خدمتش تمام شد، تا چند سال در کارگاه تخصصی قلم زنی (به صورت قراردادی) کار میکرد و من افتخار داشتم زیر نظر پدر کار میکردم و آموزش می دیدم.

وی با اشاره به خاطرات دوران کودکی در خانه پدری گفت: ما در خانه میان صدای چکش و قلم بزرگ شدیم و به این ضرب آهنگ عادت داشتیم، وقتی تصمیم گرفتم در این رشته کار کنم این سبک کار هنری برای من تازگی نداشت، اما علاقه من به این رشته از همان زمان که نزد پدر کار را شروع کردم بیشتر شد. حس عجیی بود، مهربانی پدر در کنار سخت گیری های او، آن هم به ظرافت کار روی فلز و قلم زنی، هر دو شیرین بود.

هنرمند رشته قلم زنی توضیح داد: خاندان فیناستیان در اصفهان به قلم زنی مشهور هستند، عموهای مرحوم من از سرشناسان این رشته بودند و اکنون پسرعموهایم هر کدام به نوعی در این رشته همچنان فعالیت می کنند. همیشه دوست داشتم این هنر پدر در خانواده ما هم ماندگار باشد و یکی از ما فرزندان آن را حفظ کند و ادامه دهد، کاری که پسرعموهایم انجام می دهند.

فیانستیان اظهار داشت: پدر و مادر ما اصالتا اصفهانی و در اصفهان به دنیا آمدند، اما پدر از دوران جوانی به تهران مهاجرت کرد و برای کار مسیر هنری را انتخاب کرد، اما مادرم خانه دار است و تمام وقت خود را برای تربیت و تحصیل ما قرار داد. پدرم با ذوق و شوق بسیار به هنر قلم زنی می پردازد، آثارش بازاری و فروشگاهی نیست، بلکه معمولا آثار فاخر موزه ای و نمایشگاهی خلق کرده است، بسیاری از آثار او هم اکنون هم در موزه های معتبر کشور در معرض نمایش است.

شوق و رضایت پدر برای حفظ هنر قلم زنی در خانواده برایم کافی است

فیناستیان بیان کرد: ما چهار فرزند (یک پسر و سه دختر) هستیم، البته دوسال پیش یکی از خواهرهایم را از دست دادم که خیلی در روحیه پدر تاثیر عمیق داشت. برادر و خواهرهایم هیچ وقت وارد هنر قلم زنی نشدند، در حوزه های دیگر مانند زرگری، هنر آشپزی و تدریس در دانشگاه با مدارج عالی فعالیت می کنند، اما من تصمیم گرفتم راه پدرم را ادامه دهم و هنر قلم زنی را همچنان با راهنمایی های پدر به عنوان میراث هنری خانواده حفظ کنم.

هنرمند قلم زنی توضیح داد: پدر در حال حاضر به خاطر کهولت سن نمی تواند چکش دست بگیرد و قلم زنی کند من راه و هنرش را ادامه می دهم؛ امیدوارم رضایت قلبی را جلب کرده باشم. وقتی اثر جدید را به او نشان می دهم با ذوق من را راهنمایی و ایراد کارم را گوشزد می کند، همین ذوق و شوق و رضایت او برای حفظ هنرش در خانواده برای من کافی است و همه سختی های قلم زنی را تحمل می کنم.

وی گفت: من پژوهشگر هنری و کارمند وزارت میراث فرهنگی هستم، آثاری که تولید می کنم در بخش نمایشگاهی پژوهشکده هنرهای سنتی در معرض نمایش است. دو فرزند دختر دارم که یکی حدود 13 و دومی 1.5 ساله است دختر بزرگم کلاس هفتم است به کار هنری علاقه دارد، اما الان تاکیدمان این است که به تحصیل و درس و مدرسه بپردازد.

فیناستیان گفت: من 18 سال است که کارمند قراردادی میراث فرهنگی هستم و وضعیت قرارداد شغلی تغییر نکرده است. آثاری که تولید می کنم آثرا بازاری نیست، بلکه کارهای نمایشگاهی است و درکنار آن آموزش هم می دهم در طول سال در کارگاه دو یا گلدان یا صراحی اثار فاخر تولید می کنیم. مثلا یک سپر دوره قاجار را بازساری کردم و چندین ماه وقت گرفت.

وی گفت: امیدوارم دولت و وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی علاوه برحفظ و صیانت از هنرهای سنتی با سیاست های حمایتی و تشویقی کمک کند هنرهای اصیل ایرانی نسل به نسل در خانواده های صاحب هنر هم باقی و زنده بماند و ادامه داشته باشد.

قلم زنی حک عشق بر فلز

احمد فیناستیان متولد اصفهان، از پیشکسوتان هنر سنتی قلم زنی و دارنده نشان درجه یک هنری است، اگر چه پدر او عطار بود، اما برادران بزرگترش قلم زن بودند. او در سال 1345 به استخدام وزارت فرهنگ و هنر درمی آید و در سال 1379 از سازمان میراث فرهنگی بازنشسته می شود. استاد سالهاست در کنار خلق آثار فاخر موزه ای، به تدریس قلم زنی مشغول است و در دانشگاه های سوره و دانشکده میراث فرهنگی (هنرهای دستی) نیاوران تدریس کرده است.

فلز در مقابل این هنرمند پیشکسوت همچون موم است و با هر کوبه کاری و مدام چکش، نقش و نگاری جان می گیرد. در جنگ که نه، در گفت وگوی فلز با فلز، از زرین و سیمین تا مسین و برنجین، رام نگاه تیزبین و دستان توانای استاد می شود، مسیری مواج تا خلق اثری فاخر، اثری زاده ذوق و هنر استادی چیره دست از فلز سرد تا نقشی جاندار و گویا.

استاد فیناستیان اگر چه در 18 سالگی نصف جهان را به قصد پایتخت ترک می کند، اما اصفهان جان و روح اوست. او که نزد اساتیدی چون محمود فرشی زاده و احمد شهودی شاگردی کرده است، تا بازنشستگی در سال 1379 هنرمندی اصیل و کارمندی وظیفه شناس در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان میراث فرهنگی بود.

حضور در ده ها نمایشگاه داخلی در استان های مختلف و همچنین نمایشگاه قرآن، نمایشگاه صنایع دستی و هنرهای سنتی اصفهان و حضور در نمایشگاه های خارجی از انگلستان، مراکش و اسپانیا تا اکراین، کلمبیا کشورهای آمریکای لاتین، ننشان از نقش و جایگاه آثار استاد فیناستیان است.

خوش رویی و خوش خلقی، تواضع و فروتنی شاخصه بارز استاد فیناستیان است که می گوید «خودم را استاد قلم زنی نمی دانم و این مردم هستند که تشخیص می دهند چه کسی استاد است یا نه. هنرمند هرگز به پول نمی اندیشد حتی اگر نیازمند هم باشد. هنرمند درگیر خلاقیت، آفرینش و حرکت است. همیشه به کم قانع هستم. خانه ساده ای دارم. هرگز خودم را به پول نفروختم. کارهایم در موزه ها هستند و این یعنی بدست آوردن آنچه از زندگی می خواستم. این باعث افتخارم است. من زندگی خوبی داشته ام. با عشق به کارم زنده بودم و هستم و تا دست هایم تکان بخورند کار می کنم.»

سال 1344 ازدواج می کند. یک پسر و سه دختر دارد و دو سال پیش یکی از دخترانش را از دست می دهد، اما دختر آخرش (مهری) عاشق هنر قلم زنی است؛ شور و شوقی که او را ادامه دهنده راه پدر قرار داده و اکنون او نیز مدرس دانشگاه و هنرمندی قابل در این رشته است. و برای پدر مایه مباهات و غرور.

قلم زنی نقش خیال هنرمند

در قلم زنی ابزارهای دقیقی به کار گرفته می شوند تا بتوانند با تماس کوچکی بر بدن فلز، نقش دقیق و عمیقی از خود برجای گذارند. چکش، قلم های بادامی و ناخنی، گرسواد، پرداز، نیم بر، گرسوم، یک تو و نیم ور تنها شماری از آن همه امکانات و وسایلی هستند که برای خلق یک اثر بکار گرفته می شود. در فلزکاری مکتب های جداگانه، با ویژگی های منحصر بفردی وجود دارند که هر مکتب باسابقه ای مجزا و تاریخی یگانه بخشی از دریای هنر فلزکاری هستند. مکتب شیراز، اصفهان، تبریز، زنجان، بروجرد و کرمانشاه، هر شهری نقش خودش را و راه و رسم مخصوص به خودش را دارد،مثلاً در تبریز قلم زنی نوعی از حکاکی است.

در قلم زنی، فلز را بر قیر می نهند تا ضربات چکش به آن آسیب نرساند و سوراخش نکند. سپس با مداد و پرگار و با استفاده از کاغذهای نقطه دار سوراخ شده پس از تقسیم شی به چند بخش با پودر زغال نقش را بر بدنه فلز که از قبل چرب شده است حک می کنند و آنگاه این دست و ذهن استادی است که آن نقوش را جانی تازه می بخشد. قلم از چکشی کوتاه به بلندتر بر جاده ای از پیش تعیین شده با ضرب آهنگی ممتد و یکنواخت سیر می کند؛ گاه به سراغ نقش های سلجوقی می روند، گاه هخامنشی یا ساسانی، بیشتر سراغ طرح ها و نقوش اسلیمی، ختایی با ابزارهای بس متفاوت، عاجدار و بی عاج بر سینه و فلز می کوبند تا طرحی نو شکل گیرد.