برای ساخت بادگیرهای جدید یزد باید ضوابط معماری خشتی تدوین و اجرا شود

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین گزارشات واصله، برای ساخت بادگیرهای جدید یزد باید ضوابط معماری خشتی تدوین و اجرا شود.

سازمان جهانی یونسکو مسئولان استان یزد را ملزم کرده که برای هرگونه ساخت و ساز در بافت تاریخی ثبت جهانی، ضوابط معماری خشتی را تدوین کنند که این مهم از سوی سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد در حال پیگیری است.

احیای بادگیر در شهر بادگیرها، در حال حاضر تنها برای بناهایی که بقایایی از این سازه زیبا و منحصر بفرد معماری خشتی را در خود دارد، امکان پذیر است و ساخت بادگیرهای جدید، منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی و کاربری بخشیدن به بادگیر در معماری است.

تاکید یونسکو به معماری خشتی

حفظ اصالت یکی از الزامات سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی یزد است و بر رعایت این موضوع هم در مرمت بناها و هم در ساخت بناهای جدید تاکید شده است.

اصالت بافت تاریخی معماری خشتی است. خشتی که در گذشته به عنوان کهن ترین مصالح ساختمانی بشر در فلات مرکزی ایران در دوره های مختلف تولید و مصرف میشد.

این جز مهم از مصالح معماری کویری با ترکیب آب و خاک و ساختن گل و ریختن آن در قالب و خشک کردن آن در مجاورت نور خورشید به صورت خشت خام ساخته می شود.

تولید خشت خام یکی از ساده ترین و کم هزینه ترین روش های تولید مصالح ساختمانی در ایران بویژه شهر تاریخی یزد بوده است. یکی از محاسن این مصالح ساختمانی، پایداری و ماندگاری آن است. از دیگر محاسن خشت خام باید از عایق بودن آن در برابر حرارت نام برد.

بسیاری از عناصر معماری بافت تاریخی از جمله بادگیرها از همین خشت هایی که با زحمت معماران زیر آفتاب سوزان کویر، تولید شده و در ساخت بناها بکار می رفتند، ساخته شده و حتی پابرجا مانده اند از این رو خشت همچنان می تواند مصالحی قابل اعتماد برای ساخت و ساز باشد.

الزام سازمان جهانی یونسکو باعث شد که مسئولان استان در راستای تدوین ضوابط معماری خشتی گام بردارند و تا این ضوابط تنظیم نشود، ساخت سازه جدید در بافت تاریخی امکان پذیر نیست و سازه های قدیمی که بقایایی از عناصر تاریخی از جمله بادگیر را دارند، قابلیت مرمت و بازسازی دارند.

در بسیاری از خانه های قدیمی بادگیرهایی وجود دارند که به شدت نیازمند مرمت هستند و اقداماتی برای بقای آنها با همکاری دستگاه های مختلف در حال انجام است. در برخی نقاط نیز بقایایی از بادگیرها به جای مانده است که این موارد هم قابل احیا و مرمت است.

اما اگر کسی بخواهد برای ساختمانی بادگیر بسازد، باید در انتظار تدوین ضوابط معماری خشتی بماند، چرا که اصالت بافت تاریخی مورد تاکید یونسکو است و یکی از موارد مهم در این ضوابط تعیین شده، حفظ اصالت با اجرای معماری خشتی است.

اجرای بادگیر جدید به شرط اصالت

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای بادگیرها گفت: شرط اصالت یکی از شرط های سازمان جهانی یونسکو برای ثبت جهانی بافت تاریخی است تا از این اصالت حفاظت شده و از بین نرود.

مجتبی فرهمند افزود: بسیاری از خانه ها در گذشته بادگیر نداشته اند و اگر بخواهیم امروز بادگیر را در این خانه ها اجرا کنیم، اصالت را زیر سوال برده ایم چرا که این عناصر هویت بخش بافت تاریخی هستند و همانطور که باید از عناصر معماری موجود و اصیل حفاظت کنیم باید از ایجاد عناصر جدید که در هویت بافت تاریخی نبوده است، جلوگیری کنیم.

وی با تاکید بر اینکه اندام های بناهای تاریخی اجازه کم و زیاد کردن ندارند، ادامه داد: البته عمده اضافاتی که این روزها انجام می شود، ساخت عناصری همچون بادگیر است که تنها جنبه تزئینی دارد و کارکردی ندارد در حالی که این اقدام در معماری بافت تاریخی ما اصالت محسوب نمی شود.

احیای نقش بادگیرها در قالب سیستم تهویه ساختمان

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره احیای کارکرد بادگیرها اظهار داشت: اصلی ترین کارکرد بادگیر در معماری امروزی بحث تهویه است، این جز از اجزای معماری سنتی با توجه به شرایط اقلیمی نمادین نبوده از اینرو اگر در معماری جدید هم کارکردی از جمله استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه به آن داده شود، کاربردی خواهد بود.

وی افزود: در این شرایط است که ساخت بادگیر هم در بافت قدیم و هم بافت جدید شهر، قابل پذیرش و قابل اجرا است اما اگر صرفاً جنبه تزئینی به خود بگیرد، قابل قبول نیست.

فرهمند گفت: به طور قطع با وجود تجهیزات مکانیکی امروزی و تسهیل دسترسی و بازدهی آنها، بادگیر نمی تواند نقش گذشته را داشته باشد اما با احیای آن به عنوان سیستم تهویه ساختمان، میتوان در مدیریت مصرف انرژی از آن بهره برد.

وی بیان کرد: خنک کنندگی بادگیر با اجزای دیگر معماری امکان پذیر بوده است اما استفاده از آن به عنوان سیستم تهویه و ایجاد جریان هوا می تواند به سیستم های مکانیکی امروزی کمک کند.

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد گفت: به این ترتیب خنک کردن محیط به مراتب راحت تر خواهد بود و مصرف انرژی را در دستگاه های مکانیکی کاهش خواهد داد.

فرهمند تاکید کرد: با توجه به محدودیت هایی که درباره منابع انرژی وجود دارد میتوان از بادگیرها به عنوان المان تهویه طبیعی در کنار دستگاه های مکانیکی استفاده کرد و به آنها کارکرد بخشید وگرنه ساخت بادگیر در پشت بام در صورتی که با ساختمان هیچ ارتباطی ندارد، بیهوده و مردود است.

ساختار عملکردی معماری سنتی

وی بیان کرد: معماری گذشته ما براساس ساختار عملکردی است و هر المان کارکردی داشته است و بادگیرها هم به عنوان بخشی از این ساختار، در جانمایی، ابعاد، ارتباطات فضایی و … دارای استانداردهایی بوده اند اما امروز ساخت بادگیرهای جدید تنها به ارتفاع توجه شده است.

فرهمند با بیان اینکه مشخصات بادگیر به ابعاد حیاط و فضاهایی که هوا را تهویه می کند، بستگی داشته و همه نسبت ها رعایت میشد تا این سازه کارکرد ونقش واقعی خود را ایفا کند و در معماری سنتی هم بسیار جوابگو و کاربردی بوده است.

تدوین ضوابط خشتی در آینده نزدیک

رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره صدور مجوز برای ساخت بادگیرهای جدید، این را منوط به تدوین ضوابط معماری خشتی عنوان کرد و افزود: در حال حاضر در ضوابط نوسازی مقررات ملی خشتی نداریم و قرار است تا چند ماه آینده ضوابط تدوین شود تا بتوانیم مجوزهای جدید ساخت و ساز را در بافت تارخی صادر کنیم.

وی ادامه داد: از این رو تمرکز بر بافت تاریخی در حال حاضر به مرمت بناها و اجزای آن از جمله بادگیرها معطوف شده بنابراین در حال حاضر برای مرمت بادگیرها مشکلی وجود ندارد اما باید بقایای بادگیر در خانه وجود داشته باشد که بتوان آن را با خشت احیا و مرمت کرد.

ضرورت آموزش برای اجرای معماری خشتی

رئیس نظام مهندسی ساختمان استان یزد درباره تبحر و تجربه مهندسان و معماران یزدی برای ساخت سازه های خشتی اظهار داشت: طبیعتاً در این زمینه تجربه ای وجود ندارد و مهندسان نیازمند آموزش هستند اما قطعاً آئین نامه که ابلاغ شد، دوره های آموزشی برگزار می کنیم تا مهندسان بتوانند در حوزه طراحی، اجرا و نظارت مهارت کسب کنند.

بادگیرهای یزد به عنوان عنصر جدایی ناپذیر معماری خشتی و سازه خلاقانه معماران یزدی در صف احیا هستند و این امید وجود دارد که براساس اصولی تدوین شده و مشخص، شاهد احیای بادگیرهای اصیل اما فرسوده باشیم.