کلیسای مسروپ مقدس و آرامستان ارامنه حضور فعال مسیحیان در گذشته مشهد را نشان می دهند

ایسنا/ براساس اخبار واصله، کلیسای مسروپ مقدس و آرامستان ارامنه حضور فعال مسیحیان در گذشته مشهد را نشان می دهند.

رضا سلیمان نوری، خراسان پژوه در خصوص ساخت کلیسای ارامنه در مشهد اظهار کرد: یکی از سیاست های خاص نادرشاه برای بهبود شرایط سکونت در مشهد به عنوان پایتخت سلسله افشاریه، انتقال هنرمندان، صنعتگران و تاجران سایر شهرها و نقاط تحت تسلط خود به این شهر بود. وی در انجام این مهم نه تنها تعداد قابل توجهی از صنعتگران هندی را به منظور ساخت مقبره نادرشاه و سپس ایجاد کاخ خورشید در کلات به خراسان آورد، بلکه زمینه مهاجرت بخشی از یهودیان گیلانی و ارامنه ساکن جلفا به مشهد را نیز فراهم کرد.

وی افزود: براساس اندیشه نادرشاه، دلیل فعالیت و تبحر این دو گروه اقلیت دینی در حوزه هایی چون زرگری، جواهرسازی و بازرگانی، شرایط اقتصادی مشهد را به نوعی بهبود می بخشید که ساکنان آن زندگی بهتری را نسبت به ساکنان اصفهان و قزوین پایتخت های شناخته شده عهد صفوی تجربه می کردند.

پایان حضور کوتاه مدت مسیحیان در مشهد با پایان سلسله افشاریه

این خراسان پژوه ادامه داد: البته این موضوع با قتل ناگهانی نادرشاه نه تنها به سرانجام نرسید، بلکه قتل عام گسترده بازرگانان، تجار و صاحبان مال و مکنت در دوره جابجایی قدرت در بین جانشینان وی تا هنگام تسلط فتحعلی شاه قاجار بر مشهد و پایان حکومت افشاریان در خراسان، باعث پایان حضور کوتاه مدت مسیحیان در مشهد شد.

سیلمان نوری گفت: این ریشه کنی به صورتی بود که هرچند جوناس هنوی، بازرگان انگلیسی بازدیدکننده از مشهد در عهد نادرشاهی، در خاطرات خود از کلیسای ارامنه در نزدیکی مقبره ساخته شده توسط نادرشاه برای خود خبر می دهد، اما در هیچ کدام از آثار وی تا اواخر قرن گذشته حتی در کتاب سه جلدی «مطلع الشمس» که روایت سفر ناصرالدین شاه به مشهد به قلم «محمدحسن اعتمادالسلطنه ملقب به صنیع الدوله» است، اشاره ای به حضور پیروان هیچ یک از فرق مسیحی در مشهد نشد.

وی یادآور شد: هرچند در کتاب «مکتب شاپور» که به بررسی مشهد در ابتدای سده معاصر اختصاص دارد، اشاره ای به وجود مسیحیان و ارامنه در مشهد نشده است، اما اسناد موجود از آن دوران بویژه آنچه جهانگردان سفر کرده به مشهد در سالهای پایانی قرن گذشته و ابتدای قرن جاری ثبت کرده اند، خلاف این ادعا را ثابت می کند. گویی که نویسندگان مکتب شاپور معذوریتی در بیان حضور مسیحیان در مشهد داشته اند.

کلیسای ارامنه مشهد در چه دوره ای ساخته شد؟

رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان خاطرنشان کرد: براساس اسناد موجود، در سالهای پس از مشروطه به آرامی تعدادی از بازرگانان ‏ارمنی از راه روسیه به مشهد آمده و در این شهر ساکن شده اند. پس از آن نیز با تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی کشور تا پایان دوره پهلوی اول، هر روز به شمار مسیحیان و ارامنه در مشهد اضافه میشد تا حدی که با موافقت استاندار وقت در سال 1317 کلیسای ویژه ارامنه در میدان ده دی مشهد ساخته شد.

سلیمان نوری تصریح کرد: مسیحیان به ویژه ارامنه در این دوران نه تنها در ساختار فرهنگی و اجتماعی مشهد پذیرفته شدند، بلکه بازوان قدرتمندی برای اجرای برنامه های فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی حکومت در شهر بودند. آرسن و هاراند مانگاساریان پدر و پسری که بزرگترین سینماداران مشهد در سالهای پیش از انقلاب بشمار می رفتند، در کنار آنان آبکار گاسپاریان و آرمناک سانتوریان دو سینمادار دیگر برجسته ارمنی از جمله این افراد هستند.

نقش مسیحیان مقیم مشهد در توسعه حوزه های مختلف شهری

وی بیان کرد: البته مسیحیان مشهد و در راس آنها ارامنه در حوزه های دیگر شهری نیز فعالیت داشتند. بطور مثال ملکن هارتوانیان فردی است که صنعت نساجی و برق را برای مشهد به ارمغان آورده و مهندس یفرم توماس نیز آسفالت بولوار وکیل آباد را از خود به یادگار گذاشته است. البته النا درمگردپچیان در دوران خود برترین معلم پیانو در مشهد بشمار می رفت. همچنین پول ژولیا هماتولوژیست در شهر معروف شده بود؛ البته که نباید از کنار نام دکتر بادالیان، پزشک ارمنی که بسیاری از کودکان دهه های 40 تا 60 مشهد بیمار وی بودند نیز به راحتی گذشت.

این خراسان پژوه افزود: مسیحیان در مشهد سالهای سال در کنار مسلمانان زندگی می کردند و حتی یکی از آنان یعنی آلبرت بیله عیوض نیز در جریان جنگ تحمیلی شهید شد، اما شرایط فرهنگی و اقتصادی شهر به گونه ای جلو رفت که به آرامی از تعداد آنان در مشهد کاسته شد، در حدی که در سرشماری عمومی سال 1375 تنها 61 نفر از ساکنان مشهد خود را مسیحی معرفی کردند و در مهر سال 1379 در آخرین انتخابات شورای کلیسایی مشهد، تنها 23 نفر شرکت داشتند. متأسفانه آخرین سرشماری ها بازگوکننده این است که مسیحیان و ارامنه دیگر در ساختار جمعیتی مشهد جایگاهی ندارند.

سلیمان نوری عنوان کرد: وجود دو بنای ثبت ملی کلیسای مسروپ مقدس که مردم مشهد آن را به کلیسای ده دی می شناسند و آرامستان ارامنه واقع در چهار راه شهید کریمی، حضور فعال توام با همراهی مسیحیان در گذشته تاریخی مشهد را نشان می دهد.

وی گفت: البته لازم است برای حفظ هویت شهر مشهد به عنوان شهری که زمانی به پیروی از امام گفت وگوها محل تضارب آرا و اندیشه های پیروان مذاهب مختلف بوده، این دو بنا حفظ شده و روایت حضور ارامنه و مسیحیان و جایگاه آنان در گذشته مشهد برای مردم بیان شود.