تپه باستانی آوه بقایای شهر کهن اباکینه است

میراث آریا/ براساس آخرین اخبار بدست رسیده، تپه باستانی آوه بقایای شهر کهن اباکینه است.

شهر امروزی آوه در جنوب محوطه ای باستانی قرار گرفته و دارای آثاری از قبیل امامزاده پنج تن و قبرستانی قدیمی در قسمت جنوبی شهر بوده که امروزه نشانی از آثار معماری آنها بچشم نمی خورد در جنوب شهر فعلی، محوطه ای باستانی با عرصه ای در حدود 220 هکتار قرار دارد که نشانه ها و آثاری بارز و آشکار از استقرار و سکونت دوره های پیش از تاریخ و آثاری مربوط به دوران تاریخی بخصوص دوره ساسانی از جمله آثار سفالی و اشیای دیگر در این محوطه کشف شده است.

شهر آوه در دوران اسلامی نیز با توجه به قرارگیری در فاصله کمتر از 50 کیلومتری از شهر قم که در قرن اول هجری سکونتگاه چند قبیله عرب مسلمان و همچنین اولین و اصلی ترین پایگاه تشیع در ایران و منطقه بوده، به سرعت از دین اسلام تبعیت و به دومین پایگاه تشیع در ایران تبدیل شد. در زمان ظهور و سقوط حکومت های متقارن طاهریان، صفاریان، سامانیان و علویان در نقاط مختلف ایران شاهد به میان آمدن نام آوه در ارتباط با آل بویه هستیم.

آل بویه همانند سایر علویان، شیعه زیدیه بوده و ارتباط تنگاتنگی با شهرآوه داشتند. در دوران سلجوقی و با توجه به سنی بودن شاهان سلجوقی و حمایت از اهل تسنن، اگرچه آوه رونق دوره آل بویه را نداشت ولی اهمیت خود را از دست نداده است. با هجوم خانمان سوز مغول، منطقه جبال که آوه نیز جز آن بود از هجوم در امان نماند و در دوره ایلخانان مغول، حضور رجال سیاسی این منطقه همانند خواجه سعدالدین ساوجی و سیدتاج الدین آوی رونق و شکوفایی این بخش از ناحیه جبال را در پی داشت. از دوره تیموری به بعد به دلایل نامعلوم شهر آوه از رونق و اعتبار افتاده، متروک و ویران شد و به جای آن در جنوب شهر قدیم، روستایی (شهر فعلی آوه) شکل می گیرد.

از دوره صفوی نیز کاروانسرایی در جنوب محوطه باستانی و شمال آوه امروزی بر جای مانده است. در دوره قاجار نیز از آوه به عنوان روستایی کوچک در چند متن سخن به میان آمد. تاریخچه مطالعات باستان شناسی محوطه باستانی آوه به دوره قاجار باز می گردد و اولین حرکت علمی توسط پروفسور اشمیت در سال 1935-1936 میلادی صورت گرفته که با پرواز مشهور خود بر فراز شهرهای باستانی ایران از محوطه باستانی آوه نیز عکسبرداری کرده و آن را محوطه ای مهم که نیاز به کاوش باستان شناسی دارد، دانسته است. وسیع ترین برنامه هدفمند باستان شناسی در این منطقه به سالهای 1352 تا 1354 شمسی باز می گردد که در این سالها بررسی ها و شناسایی محوطه باستانی صورت پذیرفته است.

ولفرام کلایس، باستان شناس آلمانی در سال 1353 شمسی از این محوطه بازدید کرده و به شرح آثار آن پرداخته و نقشه دقیق دو امامزاده، آب انبار و کاروانسرا را با کروکی محوطه چاپ کرده است. بیشتر آثار به دست آمده از فعالیت های باستان شناسی در این محوطه عبارتند از سفال نخودی هم عصر با سیلک 3 در فلات مرکزی، سفال مربوط به عصر مفرغ، سفال خاکستری متعلق به دوران پیش از تاریخ، سفال دوران تاریخی به خصوص عصر ساسانی، سفال هفت رنگ (مینایی) دوره سلجوقی و سفال طلایی (زرین فام) دوره مغول.

براساس مقاله تپه باستانی آوه بقایای شهر کهن اباکینه است باید بدانید که عمده آثار تاریخی موجود در محوطه باستانی آوه عبارتند از:

1- تپه ای تاریخی به طول و عرض تقریبا 200 متر که حدود 30 متر از خندق اطراف خود ارتفاع دارد. اهالی بومی، تپه موجود در عرصه این محوطه را قلعه خاک می نامند و آن را متعلق به پادشاهی می دانند که این شهر پایتخت او و دخترش به نام خاور زمین در دورانی نامعلوم بوده است و معتقدند قلعه ای است یکپارچه با برج و بارو، دروازه ها، تالارها و اتاق هایی که خاک آن را پوشانده است. توصیفات اهالی از پادشاه مورد نظر با دوره ساسانی قابل تطبیق است و اتفاقا در میان آثار سطحی تپه، نشانه هایی از این دوره بچشم می خورد.

2- بارویی در بخشی از ضلع شمالی محوطه باستانی که البته تخریب و شسته شدن خشت های آن، فرمی تپه مانند به آن بخشیده است.

3- بقعه امامزاده فضل بن سلیمان از نوادگان امام موسی کاظم (ع ) در جنوب شرق محوطه، به شکل برجی مدور با ورودی الحاقی ایوان مانند که اصل بنا به دوره سلجوقی تعلق داشته و در دوره های بعدی بخصوص در دوره مغول تغییراتی در آن صورت گرفته است.

4- قبرستانی در میانه مرز جنوبی حریم تعیین شده محوطه باستانی که مقبره ای مشهور به امامزاده پیغمبر در داخل محوطه قبرستان قرار دارد. بنای اصلی و قدیمی بقعه کاملا تخریب شده و بنای فعلی فاقد هرگونه ارزش تاریخی و هنری است.

5- کاروانسرای صفوی در جنوب تپه تاریخی که جز بناهای چهار ایوانی نسبتا کوچک از نوع خود بوده که شامل حیاطی با ابعاد 22 در 22 متر و بیست اتاق رواق دار در اطراف حیاط و باراندازهایی در پشت اتاق ها است که توسط ایوان های چهارگانه قطع می شوند و آب انباری در جنوب و نزدیک ورودی کاروانسرا که هم زمان با آن و در دوره صفوی ساخته شده است.