در پروژه های نجات بخشی سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم

ایلنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، در پروژه های نجات بخشی سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم.

عطا حسن پور (باستان شناس) متولد 1357 است و در محله ای در خرم آباد بزرگ شد که مملو از آثار تاریخی بود. از تپه دوره ساسانی و سنگ نوشته قرن ششم گرفته تا حوض های دستکند قاجاری و… همه این آثار سبب شد تا علاقه او به سمت باستان شناسی، تاریخ و ادبیات جلب شود. با عشق و علاقه رشته باستان شناسی را انتخاب کرد و این رشته را تا دوره دکترا ادامه داد.

در سال 1380 به عنوان مسئول ثبت آثار وارد اداره کل میراث و گردشگری استان لرستان شد و ثبت آثار را شروع کرد. در سال 1385 بیش از هزار اثر را ثبت کرد و توانست لرستان را در حوزه ثبت آثار به رتبه نخست کشور برساند. می گوید: زمانی که به اداره میراث رفتم، لرستان 200 اثر ثبتی داشت و بعد از چند سال تعداد این آثار را به بیش از 2 هزار رساندم. حتی به عنوان نفر اول ثبت آثار کشور از رئیس جمهور جایزه گرفتم.

بیش از 20 سال است که در حوزه میراث فرهنگی و باستان شناسی فعالیت دارد و بیشتر فعالیت های او در حوزه لرستان شناسی و زاگرس شناسی است. باستان شناسی، معماری دستکند، سازه های آبی و تاریخی و انتشار کتاب گنجینه آب، قوم باستان شناسی از دیگر فعالیت های اوست.

نخستین کاوشی که او سرپرستی آن را برعهده داشت در سال 1385 با محوطه گورستانی باباجیلان رقم خورد که سه سال پیاپی ادامه یافت. پس از آن به سمت مرکز خرم آباد آمد و در سنگتراشان فعال شد. سپس قلعه گوری رماوند را کاوش کرد. محوطه ای که کاخی ساسانی در آن قرار داشت که با آبگیری سد سیمره به زیر آب رفت.

وی می گوید: این کاخ ساسانی مملو از گچبری های خاص و زیبا بود. با وجود آنکه وعده داده شده بود آبگیری سد تا پایان کاوش ها انجام نمی شود اما بخاطر دارم در سال 1392 زمانی که در محوطه مشغول کاوش بودیم با آبگیری سد روبرو شدیم. ما هنوز در محوطه بودیم و آب به زیر پاهایمان آمد شاید اگر دیر می جنبیدیم غرق می شدیم. در کنار این کاخ یک شهر ساسانی نیز بدست آمده بود که آنهم زیر آب رفت. غارهای پیش از تاریخ با قدمت 12 هزار سال، محوطه های دوره نوسنگی و… همه به زیر آب رفتند بی آنکه کاوش در آنها به اتمام برسد. بیش از 120 اثر در آن محوطه بدست آمده بود که با یک چشم بر هم زدن به زیر آب رفت و تمدنی بزرگ را به آب دادیم.

آخرین کاوش او در لرستان، کوی کیوان است که منجر به کشف یک محوطه دستکند زیرزمینی شد. این محوطه زیر یک صخره کنده شده و روی آن محوطه ای متعلق به دوره مس و سنگ کشف شد.

او معتقد است: سازه های دستکند زیرزمینی که بدست آمده قطعا برای زندگی نبوده بلکه ممکن است برای گریز از یورش ها یا پرداختن به آیینی خاص باشد. می تواند محل نیایش و عبادت باشد. میتراییسم ها در غارها عبادت می کردند و میتوان گفت این مجموعه های دستکند در ابتدا کاربری آیینی و نیایشی داشته و بعدها تبدیل به مکانی برای پناه بردن شده است.

اکنون نیز حدود شش ماه است که از سوی اداره کل میراث و گردشگری استان لرستان به پژوهشکده باستان شناسی مامور شده و مشغول مطالعه و پژوهش و نوشتن مقاله است.

آخرین کاوشی که انجام دادید در مرسین چال استان سمنان بود که منجر به کشف گورستانی از دوره اشکانی شد. از یافته های این کاوش برایمان بگویید. از اشیای بدست آمده و آنچه در نهایت حاصل سومین فصل کاوش در این منطقه بود.

براساس مقاله در پروژه های نجات بخشی سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم باید بدانید که در این منطقه گورستانی نسبتا بزرگ از دوره اشکانی بدست آوردیم که در حوزه آبگیر سد فینسک قرار دارد و با آبگیری این سد، نخستین محوطه ای که زیر آب می رود همین محوطه مرسین چال است. در این منطقه کاوش اضطراری صورت گرفت. چنانکه دو هیات باستان شناسی به منطقه اعزام شد که سرپرست یکی از هیات ها من بودم و دیگری را نعمتی سرپرستی می کرد.

در این منطقه موفق شدیم بیش از 100 گور را باز کنیم که به لحاظ غنای باستان شناسی قابل قبول و مملو از اشیا بود. نوع گورها، چاله ای با تدفین طاق باز به جهت شرقی غربی بود. من موفق شدم 68 گور در دو فاز را کاوش کنم و همکارم نعمتی نیز 49 گور را کاوش کرد.

هرچند این فصل از کاوش در مرسین چال تمام شده اما این منطقه نیازمند بیش از 10 فصل کاوش است. اگر در هر فصل، دو گروه و تیم باستان شناسی به منطقه اعزام شود، میتوان با 5 فصل کاوش کار را به سرانجام رساند ضمن آنکه آنجا این ظرفیت را دارد که چندین گروه باستان شناسی در آن فعال شوند. تا زمانی که کاوش ها تمام نشود، آبگیری انجام نمی شود.

شاید بتوان از کشف یک ریتون از جنس سفال با نقش بزکوهی با شاخ های کنگره دار به عنوان یکی از کشفیات خاص این دوره از کاوش ها یاد کرد. هرچند از این مدل ریتون در دوره اشکانی و مربوط به 2200 سال پیش وجود داشته اما به این شکل و شمایل نبود. همچنین تعدادی انگشتر و مهر بدست آوردیم. نقش هایی که روی این مهرها بودند شبیه هرکول بودند. نقش شیر بالدار و… که از جنس فلزات مخلتف بودند نیز بدست آوردیم. این انگشترها با نقوش یونانی و سلوکی نظرمان را جلب کردند.

همچنین برای نخستین بار در ایران موفق به کشف سنگ قبر منقوش شدیم. تاکنون هیچ یک از سنگ قبرهای دوره های قبل از قاجار، منقوش نبودند. این درحالی است که در مرسین چال، موفق به کشف گورنگاره ای به صورت عمودی شدیم که ارتفاع سنگ گور 52 سانتی متر، عرض آن 38 و ضخامت آن 7 سانتیمتر است. نقشی که روی این سنگ گور دیده می شود یک اسب و سوارکار آن است که نیزه ای در دست دارد و درختی شاید درخت زندگی در جلوی آن قرار دارد. این نقش به صورت کوبشی روی سنگ با عمق بسیار کم، کنده شده و موفق شدیم این سنگ قبر را در گور 39 پیدا کنیم که به موزه منتقل شد.

درعین حال بیشتر گورها مملو از اشیای فرهنگی از جمله زیورآلات، نیزه، خنجر، سفال و… بودند و با توجه به یافته ها میتوان گفت مردمان این منطقه، مردمانی جنگجو بودند. البته با توجه به میزان اشیای بدست آمده در گورها، می توان درخصوص جایگاه اجتماعی و وضعیت مالی مردمان منطقه نیز صحبت کرد و گفت برخی از گورها اشرافی بودند چرا که بیشتر گورهایی که بانوان در آن دفن بودند، پابند داشتند و النگو و گوشواره های نقره، انگشتر و سینه بند داشتند و… در نخستین فاز کاوش در گورستان مرسین چال، حدود 300 قلم شی و در فاز بعد حدود 200 شی بدست آوردیم که در مجموع میتوان گفت حدود 500 شی من بدست آوردم. بیشتر این اشیا و یافته ها برای بررسی های بیشتر به آزمایشگاه داده شده تا از لحاظ ژنتیک و قوم شناسی اطلاعات بیشتری بدست آوریم.

براساس مقاله در پروژه های نجات بخشی سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم باید بدانید که در یکی از گورها، بانویی دفن شده بود که اشیای فاخری نظیر النگو، دستنبد، پابند، انواع سفالینه ها در اشکال مختلف و… در کنار خود داشت. حتی یک انگشتر مفرغی با نقش شیر بالدار کشف شد که در نوع خود بی نظیراست. این بانو از سر تا پا مملو از زیورآلات بود. براساس یافته های ما، 9 انگشت پاهای او دارای انگشتر بود. این زیورآلات از جنس مفرغ بودند.

گورستان باباجیلان از نخستین محوطه هایی است که به عنوان سرپرست کاوش در آن مشغول شدید. این محوطه در سال 1384 توسط قاچاقچیان اشیای عتیقه مورد غارت و دستبرد قرار گرفت و گفته می شود که بیش از 80 درصد آن تخریب شد. با این وجود کاوش های شما در این محوطه که در نهایت منجر به ثبت ملی آن نیز شد، با یافته های منحصر بفردی همراه بود. این محوطه چه یافته هایی برای باستان شناسی ایران به همراه داشت؟

یکی از اشیای شاخص و منحصر به فرد در ایران در این گورستان بدست آمد که نقش یک فروهر روی انگشتر مفرغی است. این انگشتر از آن جهت اهمیت دارد که برای نخستین بار بود که نقشی ابتدایی از فروهر در ایران پیدا می شد که عمودی بود. درحالی که نقشی که از فروهر می شناسیم به دوره هخامنشیان بازمی گردد و افقی است. نقشی که ما در باباجیلان بدست آوردیم از فرهنگ آشور آمده و همانند خدای آشور است. البته خدای آشور که در عصر آهن به ایران وارد می شود، تبدیل به خدای آهور و در نهایت اهورامزدا می شود. سیر تطور این نقش از مصر تا آشور و سپس ایران و رسیدن آن به دوره هخامنشیان و تغییر آن و مقدس شدنش با پیدا شدن این انگشتر ملموس تر شد.

براساس مقاله در پروژه های نجات بخشی سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم باید بدانید که البته نقش فروهری که در دوره هخامنشیان داریم، در مصر باستان یک قرص خورشید بدون انسان بالدار بود، وقتی به فرهنگ آشور می رسد، خدای آشور به آن اضافه می شود و خدای جنگ آشور می شود با ورود به ایران نیز نقش مقدس به خود می گیرد و فره الهی ایران می شود و البته افقی می شود. انگشتری که در باباجیلان بدست آوردیم نخستین مسیر تطور این نقش در ورود به ایران و بدست آوردن جایگاهش در تمدن هخامنشیان است.

بنابر گفته مدیران وقت میراث و گردشگری لرستان، تقریبا در سالهای ابتدایی دهه 1380، حفاری های غیرمجاز در سنگ تراشان آغاز شد و زمانی که گروه باستان شناسی به آنجا رفت، حدود 150 گودال کوچک و بزرگ از حفاری قاچاق در محوطه به چشم می خورد. بعدها که حفاری های باستان شناسی انجام شد، یک مجموعه ی نفیس شامل بیش از یک هزار قطعه شی مفرغی به دست آمد که نشان می داد، پیش از این، شاید چهار یا پنج برابر این اشیا وجود داشته که به یغما رفته است. از مهر 1384 تا خرداد 1385 سه فصل متوالی کاوش در این محوطه انجام گرفت که منجر به کشف 500 قلم شی مفرغی را شد. علاوه بر مهرداد ملکزاده، شما نیز یکی از سرپرستان کاوش در این محوطه باستانی بودید. سنگتراشان در حوزه باستان شناسی لرستان از اهمیت بالایی برخوردار است. از یافته های این کاوش ها برایمان بگویید.

سنگتراشان از جمله محوطه هایی است که 6 سال در آن کاوش داشتیم. سه سال نخست مهرداد ملکزاده سرپرست کاوش بود و دو سال به صورت مشترک با ملکزاده کاوش را انجام دادیم و سال آخر من به عنوان سرپرست کاوش در محوطه حاضر شدم. از جمله دستاوردهای کاوش در سنگتراشان آن بود که برای نخستین بار توانستیم در یک محیط دست نخورده مفرغ لرستان را کاوش کنیم. قبل از ما هر کاوشی که منجر به کشف مفرغین لرستان شده بود در یک بافت غیر علمی انجام گرفته بود و باستان شناسان برای آنکه مفرغ را بدست آورند، سازه های معماری را تخریب می کردند.

اما ما در سنگتراشان تمام سازه های سنگچین و خشکه چینی را نگهداشتیم و ارتباط آن را با مفرغ ها پیدا کردیم. متوجه شدیم که آنجا یک معبد مربوط به کوچ روهایی است که از لرستان به سمت خوزستان می روند و این مفرغ ها را به این معبد اهدا کرده اند. بیش از 2 هزار قطعه مفرغ، آهن و اشیای آیینی، اشیای مینایتوری و… در این محوطه بدست آوردیم.

کشف معبد 3 هزارساله سنگتراشان نیز از جمله دستاوردهای این کاوش بود. معماری آن یک سازه مدور سنگ چین خشکه چین با قطر 95 متر است. در دل این سازه مدور چند سازه با پلان مربع ایجاد شده بود که تمام اشیاء در مرکز این معبد هدیه شده بودند که در قالب کپه ها و مجموعه های مختلف بودند که روی هم تلنبار شده بودند.

در سال 2022 میلادی کتاب کاوش های سنگتراشان در بنیاد باستان شناسی اکتا ایرانیکا در بلژیک به چاپ خواهد رسید این درحالی است که در ایران هیچ حمایتی از چاپ این کتاب صورت نگرفت.

ارتباط مفرغین لرستان با معابد و مناسبت های مذهبی چیست؟ چه تفکری در پس این آیین وجود دارد؟

لرستان محلی است که نخستین بار فلز مس با قلع ترکیب می شود و آلیاژی جدید به نام مفرغ را تشکیل می دهد، نخستین بار مس در کرمان ذوب می شود اما تلفیق آن با قلع که ترکیب آن مفرغ یا برنز می شود در هزاره سوم قبل از میلاد در لرستان اتفاق می افتد. از آنجایی که لرستان مملو از معادن است، تبدیل به مهد مفرغ در دنیا می شود از این روست که هیات های باستان شناسی از دانمارک، فرانسه، اتریش، آمریکا، انگلیس و… برای یافتن مفرغ به لرستان می آیند تا بتوانند ویترین های موزه هایشان را پر کنند. اما هیچکس به دنبال خواستگاه واقعی مفرغین نیست چرا که تب دستیابی به مفرغ سبب می شود تا بافت فراموش شود. اشتاین، اشمیت و… به دنبال پر کردن موزه ها هستند و ارتباط این شی با محیط اطرافش را فراموش می کنند از این روست که سازه های معماری را تخریب می کنند.

اشمیت در معبد سرخ دم لری می بیند که در دل آجرها، سنجاق های زنانه نهفته است. از این رو دیوار را خراب می کند تا سنجاق را بدست آورد. در حالی که نمی داند، هنوز هم در لرستان مردان و زنانی که برای دعا می روند، یک سنجاق سر را با یک نامه به جرز دیوار فرو می کنند. این کار در جاهای دیگر مانند فلسطین، بیت المقدس رواج دارد.

این امر مانند دخیل بستن است. همانطور که در برخی مکان ها در دل چاه نامه می اندازند. مردمان لرستان هم قصد دارند با سنجاق به دل معبد نفوذ کنند و خواسته خود را بگویند. در صدد برقراری ارتباط معنوی با مولود و معبد خود هستند. این سنجاق ها از موی کسی که برای دعا آمده باز و در دل معبد فرو می رود تا ارتباط برقرار شود.

حال آنکه چرا سنجاق به دیوار می زدند؟ اگر بخاطر داشته باشید، کوچک که بودیم می گفتند در شب به قبرستان نروید چرا که جن و ملائکه درآنجاست اگر می خواهید بروید، یک سنجاق با خود ببرید تا بتوانید ارواح خبیپ را تسخیر کنید. گذشتگان ما در عصر آهن هم همین تفکر را داشتند و قصد داشتند با فرو کردن سنجاق در دل معبد ارواح خبیپ را تسخیر و از خود دور کنند و انرژی منفی را از خود دور کنند.

این علم اکنون در چین و تایلند ثبت شده و تب سوزنی نام گرفت. اکنون نیز سوزن ها را به چاکراه ها می زنند تا انرژی را کنترل کنند. این امر در لرستان نیز رواج دارد و شاهد خالکوبی های مختلف زنان هستیم که بر روی چانه، نبض دست و چاکراه ها انجام می شود. در قدیم گفته می شد که سوزن را به عنوان یک خال بزنید تا ارواح خبیپه را تسخیر کنید. امروزه تب سوزنی و کوچینگ این امر را ثابت کرده است که با زدن سوزن دراین چاکراه ها آرامش بدست می آید.

از دیگر یافته های مفرغی که در معبد سنگتراشان بدست آوردیم، کپه هایی از اشیای مفرغی بود که بعد از بررسی متوجه شدیم این اشیا می توانند طبقات اجتماعی را برای ما مشخص کند. برخی از اشیا فاخر بودند و برخی از اشیا یک قوری رفو کرده بود. در میان اشیای مفرغی بدست آمده اشکال حیوانی، انسانی، هندسی و گیاهی و… دیده می شد که بسیار متنوع بودند. زن و مرد در حال نیایش و دستان رو به آسمان در میان این اشکال وجود داشت. تقریبا تمام طبقات اجتماعی اشیائی با موضوعات یکسان را به معبد اهدا می کردند که بیشترین موضوعات سرتبرهایی دربردارنده اشکال شیر، گربه سانان است که بعد از آن پیکرک های انسانی بیشترین تعداد اشیای مفرغی را دربرمی گیرد. سر پیکان های مفرغی، گرز و… نیز بسیار است.

یک مهر با نقشی بسیار زیبا نیز کشف کردیم که آن را به عنوان نماد محیط بان معرفی کردم که مدیر وقت محیط زیست به آن توجه نکرد. این مهر نقش یک کاهن معبد با ریش بلند است که دو آهو را دربرگرفته تا از دست شیر و پلنگ در امان باشند.

در لرستان شاهد کشف تعداد زیادی اشیای کوچک هستیم که از آن به عنوان اسباب بازی یاد شده. چه روایتی در پس این اسباب بازی های مفرغی وجود دارد؟

در سنگتراشان برای نخستین بار در محوطه باستانی توانستیم اشیای مینیاتوری پیدا کنیم. سر تبری پیدا کردیم که طول آن 7 سانتیمتر بود. حتا خنجری به طول 8 سانتیمتر بدست آوردیم. برخی از باستان شناسان معتقد هستند که این اشیا اسباب بازی کودکان بودند که به معبد اهدا شد. از آنجایی که هنوز نمونه ای از آن در جای دیگری بدست نیامده نمی توانیم صراحتا این مطلب را عنوان کنیم. اما نمیتوان به راحتی از کنار آن هم گذشت. تقریبا شکی نیست که این اشیا اسباب بازی های دوره باستان هستند. در میان آنها سرتبر، الهه و… بدست آوردیم.

به خالکوبی زنان لر اشاره داشتید. در این خالکوبی ها عموما شاهد تصاویری خاص هستیم. مفاهیمی که در پس این تصاویر وجود دارد چیست و از چه تفکری نشات می گیرد؟

اشکالی که در خالکوبی ها شاهد هستیم خیلی خاص هستند. ماه و ستاره و پرنده در میان این اشکال دیده می شود. اگر به کوهدشت بروید، در نقاشی های صخره ای نقش هایی می بینید که بر روی دستان زنان لر نقش شده است. آنها معتقد هستند نقش قوچ و کل که بر روی بدن خود خالکوبی می کنند می تواند انرژی را همراه مردشان کند که وقتی برای شکار می روند با دست پر بازگردند. این امر به دوره شکارورزی ما بازمی گردد. این امر می تواند ریشه در طلسم کردن و تسخیر هم داشته باشد.

ماه و ستاره نماد خدای ایشتار است که در تمام مهرها دیده می شود. در گذشته چند خدایی رسم بوده. خدای عشق، خدای باران و… وجود داشت. هرچند امروزه مردم منطقه اسلام آورده آند اما هنوز هم به عناصر طبیعی اعتقاد دارند و به کائنات واصل می شوند. این نوع اعتقادات در مناطق کوهستانی بیش از مناطقی که در دشت قرار دارند دیده می شود. چرا که بین مناطق کوهستانی و سایر مناطقی که در جریان جنگ ها و نفوذها قرار می گرفتند ارتباطات کمتری وجودداشت و نفوذ کمتری هم اتفاق می افتاد از این رو تفکرات گذشتگان بیشتر جریان می یافت.

کوی کیوان یکی از مهمترین یافته های شما در خصوص شهرهای دستکند زیرزمینی است. در این خصوص موضوعاتی از جمله محلی آیینی یا پناهگاه را مطرح کرده اید. براساس یافته های شما این دستکندها به منظور انجام مناسک مذهبی و آیینی ایجادشده اند یا محلی برای پناه بردن از یورشیان بوده است؟

قومی را نداریم که در دل کوه زندگی کنند. بنابراین برای این دستکندها دو کاربری میتوان در نظر گرفت که یکی آیینی است و دیگر پناهگاه. بیش از 21 مدل در لرستان شناسایی شده که به ما نشان می دهد که این مجموعه ها در مرحله نخست آثار و عناصر آیین مهرپرستی در آن ها بدست آمده که شامل مهراوه، چلیپا و… است و در مرحله بعد یافته های ما نشان از آن دارد که این مکانها بعدها تبدیل به مکانی برای پناهندگان شد. میتوان گفت این مکان در ابتدا به منظور برگزاری آیین مهر ایجاد شده و بعدها برای پناه بردن از دست یورشیان مانند مغول ها مورد استفاده قرار گرفته است.

گفته می شود کاسی ها اولین قومی بودند که در لرستان سکونت داشتند. در تاریخ از حضور این قوم در گیلان و مازندران نیز یاد شد. کاسی ها چه کسانی بودند؟ چه ارتباطی بین کاسی های شمال کشور و کاسی های لرستان وجود دارد؟

وقتی نام کاسیان به میان می آید ذهن به سمت دریای کاسپین یا سرزمین کاسپین (قزوین) می رود. آنها قومی بودند که در آنجا سکونت داشتند و بنابر دلایلی در هزاره دوم و سوم و اول جابه جا می شوند و به سمت کوه های زاگرس مهاجرت می کنند. به لحاظ نزدیکی زبان، زبان لرها به زبان گیلک ها و مازنی ها بسیار نزدیک است. شاید بتوان گفت به لحاظ زبان شناسی ریشه زبانی آنها یکی است. به لحاظ قومی نیز کاسی ها نخستین اقوامی هستند که قبل از ورود آریایی ها در ایران حضور داشتند.

آنها وقتی به لرستان وارد می شوند در منطقه کاسیان ساکن می شوند. در بررسی هایی که داشتم متوجه شدم که در کتیبه های بابلی و سنگ نوشته ها و سالنامه های آشوری به کرات از کاسی ها نام برده شده. عنوان شده، امان از دست مارهای گزنده کوهستان چرا که کاسی ها در فصل برداشت محصول به سمت بین النهرین هجوم می برند و محصولات کشاورزی را غارت می کردند. در نهایت در هزاره دوم به بین النهرین حمله و بابل را فتح می کنند. کاسی ها قومی جنگجو بودند و با فتح بابل که گاهواره تمدن عصر خود بود، سلسله کاسی های بین النهرین را بنیاد می گذارند که بیش از 5 قرن حکومت می کنند. آنها مفرغ لرستان را به بین النهرین می برند.

البته نمیتوان گفت که کاسی ها از گیلان و مازندران به سمت لرستان آمده اند و بعد به سمت بابل رفته اند. اثبات این تئوری نیازمند انجام آزمایش های ژنتیک باستان شناسی است تا بتوان دراین خصوص صحبت کرد. از هزاره سوم از کاسی ها در لرستان آثار داریم اما نمی دانیم که در گیلان هم آثار داریم یا نه. این امر باید بررسی شود.

در میان کاوش هایی که انجام دادید، کاوش های نجات بخشی متعددی بچشم می خورد. انجام کاوش های نجات بخشی طی چندین سال گذشته در ایران بسیار باب شده. تعداد این کاوش های اضطراری در کشور ما کم نیست. برخی موفق و برخی دیگر ناموفق به اتمام می رسند. آیا چنین امری در تمام کشورهای در حال توسعه و عمران هستند عرف و معمول است؟

متاسفانه یا خوشبختانه، هر آنچه برای کاوش رفتم، نجات بخشی بود. به اندازه ای سئوال علمی در ذهن دارم که هنوز موفق نشدم محوطه ای را برای یافتن پاسخ این سئوالات بکاوم. تمام مدتی که در عرصه باستان شناسی فعال بودم برای کاوش های نجات بخشی رفتم و سعی کردیم محوطه ها را نجات دهیم.

این امر در دنیا عرف نیست که شاهد این اندازه کاوش نجات بخشی و اضطراری باشیم. عرف آن است که اگر پروژه عمرانی تعریف می شود نخستین پیوست های آن میراث فرهنگی و محیط زیست است. درحالی که این دو پیوست در ایران، در آخرین مرحله مورد توجه قرار می گیرد و ما سر نعش محوطه های باستانی حاضر می شویم.

اگر فرهنگ که زیربنای توسعه است برای نظام اهمیت دارد باید در مرحله نخست به آن بپردازد. اکنون ضربه هایی که از غرب می خوریم از جانب فرهنگ است. فرهنگ را در دهه ای باختیم که به سمت سازندگی می رفتیم. اگر فرهنگی غنی در پس جوانانی که به جنگ رفتند، نبود ما جنگ را می باختیم. بعد از جنگ با آغاز کارهای سازندگی و عمرانی، فرهنگ به فراموشی سپرده شد. وقتی متوجه شدیم که از سمت غرب ضربه خورده بودیم. هنوز جا داریم که بنیه فرهنگی جوانان را تقویت کنیم.

ارزیابی شما از جامعه باستان شناسی اکنون ما چیست؟ آیا باستان شناسی و میراث فرهنگی ما قدرتمند وارد جامعه شده است و توانسته در جامعه حضور پررنگ داشته باشد؟

خوب نیست. امیدوارم با حضور ضرغامی به عنوان وزیر جدید میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، اتفاقات خوبی را در حوزه میراث شاهد باشیم. او در حوزه فرهنگی کار کرده و امیدواریم قدرت میراث را در میان عمرانی ها و صنعتی ها بیشتر جلوه دهد. اگر قدرت میراث ما کم شود، قدرت فرهنگ ما کم شده. اگر میراث را ضعیف ببینیم فرهنگ ضعیف می شود. وقتی کاخی از زیر آب نجات پیدا می کند، برگی از کتاب تاریخ و فرهنگ ما نجات پیدا می کند. فرهنگ زیربنای توسعه است. آنهایی در دنیا موفق شده اند که در مرحله نخست زیربنای فرهنگ را گذاشتند و بعد به توسعه و عمران پرداختند.

ژاپن زمانی به اوج می رسد که جومونگ را به کشور ما تحمیل می کند. مردمان ما که از رستم غافل هستند، جومونگ را با آغوش بازمی پذیرند. جامعه باستان شناسی نیز سعی دارد تا راه را برای حضور جوانان در کنار پیشکسوتان باز کند. در طرح هایی که اجرا می شوند یک نفر از پژوهشکده باستان شناسی حضور دارد و سایر افراد هیات را باستان شناسانی از بخشهای مختلف حضور دارند. اگر تجربه را به نسل جدید منتقل نکنیم، باستان شناسی ضرر می بیند. هر کسی که بتواند کار کند، برای او همه جا کار هست. سطح سواد دانشجویان امروز به مراتب بیشتر از دانشجویان دهه 60 است چرا که همان دانشجویان دهه 60 درحال تدریس در دانشگاه هستند و جوانگرایی خوبی درحال شکل گیری است.