وضعیت پل شاه عباسی کرج در دو دهه ای که گذشت

ایسنا/ این خبر پیرامون وضعیت پل شاه عباسی کرج در دو دهه ای که گذشت، برای شما نوشته شده است.

پل تاریخی شاه عباسی کرج که دو دهه ای است به ثبت ملی رسیده، سالهاست که فرسوده است و در تمام این سالها وعده مراقبت آن را سرپا نگه داشت. اما از سال گذشته تا امروز وضعیت او وخیم تر شده و مرمت آن را که کمتر از یک سال است آغاز شده، متوقف کرده اند.

ایران با پیشینه تاریخی و فرهنگی غنی از موارث فرهنگی غنی نیز بهره مند است و یکی از دغدغه های امروز نگهداری درست از این آثار است که مانند شناسنامه یک ملت و بیانگر فرهنگ و خاطرات گذشته ایران هستند. پل شاه عباسی نامی است که محلیان به پلی واقع بر رودخانه کرج می گویند؛ پلی که پی آن در دروه سلجوقی شکل گرفته و در دوران صفوی باسازی و تکمیل شده است. این پل تاریخی با نام «پل دختر» کرج در اسفند سال 1379 با شماره 3501 به ثبت ملی رسیده است.

«پل دختر» در بخش خاوری شهر کرج و در ابتدای ورودی محله حصار کرج نزدیک به 61 متر طول و بیش از هفت متر پهنا دارد. طاق دهانه های بزرگتر با کمان نیم دایره اجرا شده است، درحالیکه کمان دهانه های طبقه دوم، به شکل جناغی است. راه دسترسی به دهانه های طبقه دوم، از طریق راه پله ای است که در دهانه کوچک جایگذاری شده است. این دهانه ها همچنین محلی برای استراحت بشمار می رفته است.

«پل دختر» یا «پل سلیمانیه» و یا «پل صفوی کرج» در گذشته ارتباط میان «ری» و «تهران» با «قزوین» و غرب کشور را ممکن میکرده است. اما در سال 1330 شمسی با ساختن پلی در نزدیکی پل دختر که به پل سنگی (پهلوی دوم) معروف است، تردد از روی پل دختر ممنوع شد و تردد از روی پل جدید صورت گرفت. عوامل مخرب محیطی از جمله بارش باران و سیل و تعرضات انسانی گرد فرسودگی را بر چهره این پل تاریخی پاشیده اند و به دلیل کاهش استحکام پایه های آن در معرض فرو ریختن و نابودی بوده است.

اولین زنگ خطر برای پل شاه عباسی

در مهر سال 86 مدیر اداره میراث فرهنگی و گردشگری کرج خبر داد که پل شاه عباسی کرج بدلیل نرسیدن اعتبار و بودجه درخواستی در وضعیت اضطراری بسر می برد و امکان ریزش آن زیاد است.

رحمان مخاطب پیرامون وضعیت پل شاه عباسی کرج در دو دهه ای که گذشت گفت: پل شاه عباسی کرج به دلیل فرسودگی و فرسایشی که براثر جاری شدن سیل سال گذشته و بهار امسال ایجاد شده است، به مرمت اضطراری نیاز دارد. با وجود پی گیری های متعدد، نامه نگاری ها و اعلام بودجه یکصد میلیون تومانی پیشنهادی در سال 1386، متاسفانه هیچ بودجه ای تاکنون برای مرمت این پل اختصاص نیافته است. طبق برنامه پیشنهادی و براساس میزان اعتبار درخواستی، قرار بود با اجرای طرح مرمتی پل، عملیات نجات بخشی آن انجام شود که تا زمان رسیدن اعتبار، پل شاه عباسی کرج همچنان در بلاتکلیفی باقی می ماند.

به گفته مخاطب، اوایل سال 1385 با نصب داربست در زیر پل، بخشی از کارهای پژوهشی و کارشناسی مرمت پل انجام شد که آن هم بدلیل نداشتن بودجه متوقف شد و هنوز هیچ اعتباری برای اجرای مرمت و احیا داده نشده است.

شاه عباسی مرمت می شود؟

در ادامه و با گذشت دو سال، خبر رسید که مرحله نخست مرمت پل شاه عباسی مهر 88 به پایان می رسد.

علیرضا دهقان مهرجردی، معاون میراث فرهنگی اداره میراث فرهنگی و گردشگری کرج در این باره توضیح داد: این مرمت با اعتباری حدود 34میلیون تومان انجام می شود و مرحله نخست این پروژه را شامل استحکام بخشی طاق چشمه بزرگ، پله گذاری دو طرف پل و سنگفرش روکش پل است. پله گذاری این پل در دو جهت انجام می شود تا مردم و گردشگران بتوانند به راحتی از روی پل عبور کنند. به دلیل تاریخی بودن پل، با مرمت و پله گذاری، وسایل نقلیه نمی توانند از آن بگذرند.

او بیان کرد: طرح احیای پل شاه عباسی کرج توسط شورای فنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران در سالهای گذشته تصویب شده است. این طرح مرمتی نیز براساس طرحی در حال اجراست که توسط معاونت میراث فرهنگی استان تهران تصویب شده است. همچنین براساس طرح مرمت، برای سال آینده پیش بینی کرده ایم تا بندکشی، استحکام بخشی زیر طاق ها و آجرهای فرسوده در مرحله دوم انجام شود. در مرحله سوم مرمت این پل نیز محوطه سازی بستر رودخانه انجام می شود که مکاتبات و مقدمات کار با شورا شهر انجام شده اند.

ناظر پروژه مرمت پل شاه عباسی کرج با اشاره به تصویب طرح محوطه سازی همراه طرح مرمت در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی استان تهران، افزود: بودجه این پروژه توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران مصوب شده و تخصیص یافته است.

ریزش سقف پل شاه عباسی تا وعده های مرمت آن

بر این اساس، خیال ها آسوده شده بود که پل تاریخی «شاه عباسی» کرج در دست مرمت قرار می گیرد، اما «پل دختر» فقط به مرمت نیاز نداشت، او نیازمند توجه بیشتر و مراقبت بود که دوباره روزی عوامل مخرب محیطی آن را از پا در نیاورند.

حالا ده سالی بود که نام این پل تاریخی شنیده نمیشد و به فراموشی سپرده شده بود تا 15 آذر سال 99 بخشی از سقف پل شاه عباسی کرج فرو ریخت.

فریدون محمدی، مدیرکل میراث فرهنگی البرز گفت: بدون شک عملیات عمرانی صورت گرفته در اطراف این پل در سال های 95 و 96 در وقوع این اتفاق بی تاثیر نبوده است. البته نباید این موضوع را هم نادیده گرفت که استحکام این پل در حدود 400 سال گذشته به دلیل وقوع سیل و زلزله کم شده است. علاوه بر این، در دهه 40 و 50 نیز پل خاتون محل تردد خودرو بوده که این امر هم در کاهش استحکام این اثر تاریخی تاثیر خود را داشته است. علاوه بر موارد مذکور، با توجه به اینکه پل شکل طاقی دارند و رفت و آمد بر روی آنها بیشتر بوده به لحاظ ایستایی نسبت به دیگر بناهای تاریخی آسیب پذیرترند.

او درباره مرمت پل دختر گفت: برنامه مرمت اصلی پل تاریخی کرج اواخر زمستان (سال1399) اجرایی می شود ولی از فردا (16 آذر 99) شاهد اجرای عملیات مرمت اضطراری، نجات بخشی و رفع آسیب های اولیه این پل خواهیم بود.

همچنین علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی یک روز بعد از ریزش این پل در آنجا حضور یافت و با بیان اینکه فرسودگی و آسیب دیدگی آثار تاریخی رویداد جدیدی در جهان و ایران نیست، گفت: اقدام فوری برای حفاظت و مرمت پل تاریخی کرج انجام می شود.

عزیزاله شهبازی، استاندار البرز نیز 16 آذر در بازدید از نمایشگاه صنایع دستی البرز که با حضور وزیر میراث فرهنگی انجام شد، گفت: امروز وضعیت پل دختر کرج که به دوره صفویه مربوط می شود هم مورد بررسی قرار گرفت. در همین خصوص آمادگی داریم 500 میلیون تومان از محل اعتبارات استانی در اختیار مرمت این پل قرار دهیم.

در ادامه مدیرکل میراث فرهنگی البرز 22 آذر 99 بیان کرد: بعد از بررسی های انجام شده کارشناسان حوزه مرمت اداره کل، متوجه افتادگی در قسمت چشمه طاق شرقی پل دختر کرج شدند که این افتادگی باعث ریزش بخشی از این پل شده است. مقرر شد تا اقداماتی از قبیل تامین بودجه، لایروبی و مهار افتادگی، برای شروع عملیات اجرایی حفاظت و مرمت اضطراری این پل تاریخی در دستور کار نهادهای مربوطه قرار گیرد. بخش عمده آسیبی که در حال حاضر متوجه این اثر تاریخی است به خاطر ریزش آب های سطحی و همچنین آب هایی است که به منظور آبیاری فضای سبز پیرامون آن جریان داشته و مستقیما وارد پایه های شرقی طاق پل می شود.

بدین منظور لازم است شهرداری نسب به آزادسازی حدود پنج متر از حاشیه این پل اقدام کند تا به موجب آن از نفوذ و ورود آب های سطحی و همچنین آب های مورد استفاده برای آبیاری محوطه به پایه و بدنه پل جلوگیری شود. همچنین در نظر داریم با نصب تجهیزات مورد نیاز، اقدام به مهار افتادگی در قسمت چشمه طاق شرقی پل کنیم تا از احتمال بروز و ریزش حادثه ای جدید جلوگیری شود.

از شروع تا توقف مرمت پل شاه عباسی

سرانجام در 31 فروردین 1400 مدیرکل میراث فرهنگی البرز خبر داد که با پایان فصل زمستان، فرآیند مرمت پل تاریخی کرج که بخشی از آن سال گذشته آسیب دید، شروع شده است.

فریدون محمدی اظهار کرد: برای افزایش مقاومت، مقرر شد سازه ای سنگی زیر این پل ایجاد شود و چون لازم بود این سازه در مسیر رودخانه و درون آب کار شود باید صبر می کردیم فصل زمستان که سطح آب رودخانه بالا است به پایان برسد. عملیات ایجاد این سازه سنگی شروع شده و بعد از اتمام آن، فرآیند مرمت پل هم آغاز می شود. همچنین به نظر می رسد با اعتبار تخصیص یافته، مرمت این سازه تاریخی تا سه ماه آینده به پایان برسد.

اما گزارش میدانی در اردیبهشت 1400 نشان می داد که خبری از مرمت پل شاه عباسی نیست و غبار فراموشی بر آن نشسته است.

علاوه بر ریزش بخشی از پل در همان چند ماه گذشته، پناهگاهی که هنوز برخی نشانه های آن در فضای داخلی پل وجود دارد هم در حال از بین رفتن بود. از سوی دیگر پوشاندن بخشی از دهانه پل که می تواند راهی برای ورود به پناهگاه بالای پل باشد و دو ورودی آن بطور کامل پوشانده شده ، هم نشانه های دیگر همین بی توجهی است، به خصوص وقتی معتادان منطقه با تخریب آجرهای روی هم بالارفته ورودی کوچکی راه را برای خودشان هموار می کنند و فضای امن زیر پل را مکانی برای استراحت یا دیگر کارهای خود کرده اند. از سوی دیگر بخش های فروریخته پل داخل رودخانه، در اطراف پل جا خوش کرده و میراث فرهنگی تا آن زمان دست کم قدمی برای حفاظت از آجرهای صفوی پل برنداشته بود.

سپس در شهریور 1400 خبرهایی مبنی بر ریزش مجدد این پل به گوش رسید.

این در حالی بود که مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز ضمن تکذیب ریزش مجدد پل تاریخی خاتون کرج گفت: سطح رویی پل به منظور تکمیل عملیات مرمتی برداشته شده است. در روزهای اخیر برخی افراد بر مبنای مشاهدات خود و بدون اطلاع از جزئیات عملیات اجرایی موجب بازنشر خبر ریزش مجدد این اثر تاریخی شده اند که این امر از طرف این نهاد متولی تکذیب می شود. در حال حاضر با نظر کارشناسی و در راستای اجرای عملیات مرمت و رفع نواقص بخش زیرین، سطح رویی پل بطور موقت توسط پیمانکار برداشته شده است.

وی با تأکید بر حساسیت انتخاب پیمانکار این پروژه بیان کرد: با تشکیل کارگروه تخصصی متشکل از دستگاه های مختلف از جمله استانداری، فرمانداری و شهرداری بودجه ای برای مرمت پل تاریخی در نظر گرفته شده که در این میان تنها وزارت خانه تابعه به وعده خود عمل کرده و همچنین به دلیل اهمیت این موضوع سه ماه اقدامات پژوهشی و مطالعاتی در دست اقدام قرار گرفت و طبق برآوردهای نهایی انجام شده سه میلیارد تومان اعتبار برای بازسازی این اثر تاریخی تخمین زده شده است.

او در ادامه افزود: با توجه به این که در دهه 80 بر اثر سقوط تله سنگی، پل دچار ریزش شده و بدون کار کارشناسی آن را مرمت کرده بودند در بررسی های تکمیلی ریزش آذر سال گذشته پیشرفت شکاف ها در پایه و بدنه پل مشهود بود که ناشی از نفوذ هوا در پایه ها و جدایی مصالح است. با مساعد شدن شرایط جوی و تکمیل طرح مرمتی عملیات وارد فاز اجرایی شد و در صورت نیاز مرمتگران شکاف سطح را گسترده تر خواهند کرد.

اما انگار این وعده ها فقط برای دلخوشی پل دختر داده شده بود و مرمت آن کار دشواری بود که از پسش برنمی آمدند، چرا که چند روز قبل (10 آذر 1400) خبر توقف مرمت این پل تاریخی رسید.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی البرز با اشاره به اینکه بخشی از عملیات مرمت پل دختر انجام شده ولی طاق زنی و ادامه روند مرمت این سازه تاریخی به دلیل عدم تخصیص اعتبار، متوقف شده است، گفت: برای تکمیل مرمت پل دختر بین یک ونیم تا سه میلیارد تومان اعتبار نیاز است که در شرایط فعلی تامین آن ساده نیست.

محمدی بیان کرد: قرار بود سال گذشته شورای شهر 500 میلیون تومان برای مرمت این پل اعتبار تخصیص دهد ولی این اتفاق تاکنون نیفتاده است. اگر این 500 میلیون تومان سال گذشته جذب میشد، بخش عمده ای از عملیات مرمت این پل تاریخی به اتمام رسیده بود. هرچند عملیات نجات بخشی این پل به پایان رسیده و خطرجدی ای این سازه را تهدید نمی کند ولی باید هرچه سریعتر نسبت به پایان عملیات مرمت آن اقدام شود.

دو دهه از ثبت ملی این پل تاریخی می گذرد، پلی که «اوژن فلاندن» - نویسنده و نقاش فرانسوی - در 1840 میلادی در سفرنامه سیاح، «عبدالعلی خان ادیب الملک» در سفرنامه «ادیب الملک به عتبات» و «میرزا حسین فراهانی» در سفرنامه خود به آن اشاره کرده اند، اما هنوز اهمیت آن به درستی درک نشده و این روزها نیاز بیشتری به مراقبت دارد.