گونه های قبر و ویژگی های تدفین در گیلان قدیم

میراث آریا/ این خبر پیرامون گونه های قبر و ویژگی های تدفین در گیلان قدیم برای شما مخاطبان گرامی نگارش شد.

مطالعات باستان شناسی که تاکنون در جای جای پهن دشت سرزمین ایران صورت گرفته، بیانگر آن است که از آغاز دوران نوسنگی «نئولتیک» تا دوره شهر نشینی، اموات در درون روستاها و ترجیحا در کف واحدهای مسکونی و در عمق نه چندان زیاد تدفین می شدند.

بسیاری از محققان و باستان شناسان در تحلیل این ویژگی بر این باورند که این قرب و همجواری مردگان، زندگان را از اهدای هدایا به آنها بی نیاز می ساخت و حتی آنها را در عواطف خانواده چون غم، شادی، ترس، اضطراب و نگرانی با خود شریک می دانستند. ظاهرا از آغاز شهرنشینی است که به جای دفن اموات در کف واحدهای مسکونی، محلی به عنوان گورستان عمومی در خارج از محل سکونت شکل می گیرد. این دوری اموات از محیط زندگی و بستگان خود، طبیعتا با تغییرات اساسی در ساختار اعتقادی و مبانی فرهنگی ساکنان آن عصر همراه بود. این امر سبب شد تا تغییراتی نیز در آئین تدفین صورت گیرد. در نتیجه اموات با وسایل گوناگون چون ابزار و ادوات رزم، شکار، وسایل تزئین، آرایش و ظروف مورد نیاز آشپزخانه ای تدفین شوند، زیرا قویا بر این باور بوده اند که وسایل مورد نیاز در این جهان، در جهان پس از مرگ مورد استفاده متوفی قرار می گرفته است.

براساس مقاله گونه های قبر و ویژگی های تدفین در گیلان قدیم باید بدانید که کاوش های باستان شناسی که از سال 1340 شمسی تاکنون در محوطه های باستانی استان گیلان انجام شده، نشان داد که تمامی این کاوش ها در محوطه هایی صورت گرفته است که از آن به عنوان گورستان عمومی استفاده شده و تاکنون توفیق آن بدست نیامده است تا محوطه ای پس از عصر پایانی مفرغ متأخر مورد کاوش قرار گیرد. در نتیجه از ویژگی های تدفین، پیش از این آغاز در استان اطلاعی در دست نیست، زیرا وضعیت استقرار انسان نیز پیش از عصر آهن در تمامی خاک گیلان هنوز در پرده ای از ابهام قرار دارد.

برخی از باستان شناسان و صاحب نظران بر این باورند که این تغییرات اساسی در آیین تدفین و شکل گیری محلی به عنوان گورستان عمومی در خارج از محل سکونت از ره آوردهای تمدن اقوام آریایی می باشد. اگرچه این ویژگی تدفین از نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد که مصادف با مهاجرت اقوام آریایی به داخل فلات ایران است، فزونی می گیرد و به عنوان سنتی در آیین تدفین پذیرفته می گردد اما کاوش های باستان شناسی که در برخی از محوطه های باستانی متعلق به پیش از این دوره صورت گرفته است، از جمله گورستان وسیع و گسترده شهر سوخته نشان داد که پیش از این آغاز نیز اموات در خارج از محل سکونت و در گورستان های عمومی تدفین می شدند.

با این منظر و با توجه به ویژگی های تدفین شناخته شده در محوطه های باستانی استان گیلان، میتوان با اطمینان خاطر نسبی اعلام نمود که این سرزمین در نیمه دوم هزاره دوم قبل از میلاد، به هر دلیلی یکباره وارد مرحله عظیمی از ثروت، تکنولوژی و امارت نشینی های متعدد در جای جای مناطق کوهستانی و جنگلی شد که این خود می تواند بیانگر حضور اقوامی باشد که آثار این مهاجرت در دیگر مناطق ایران نیز شناخته شده است.

کاوش های باستان شناسی استان گیلان که عملا با کاوش گورستان باستانی مارلیک در فاصله سالهای 1340-1341 آغاز و پس از آن تاکنون بدون وقفه ادامه یافته، اطلاعات جامعی در ارتباط با گونه های قبور و اشیای تدفینی را در اختیار ما می گذارد که با تحلیل آنها میتوان دورنمایی از ساختار فرهنگی و هنری عصر آهن در این سرزمین را به تصویر کشید. گونه های قبوری که تا کنون در محوطه های گورستانی استان گیلان شناخته شده اند عمدتا شامل قبور از نوع حفره ای ساده، پشته سنگی، چهارچینه سنگی، خمره ای، کلان سنگی، دخمه ای و نوع دلمن است.

«قبور حفره ای ساده» به گونه ای از قبور اطلاق می شود که دارای بافت معماری ویژه ای نیستند بلکه تنها با خاکبرداری از زمین شکل می گیرند. این قبور دارای زوایا و شکل منظمی بوده ولی عمدتا به شکل بیضی یا دایره و مستطیل است. قبور پشته سنگی از نمونه های قبور حفره ای است که تنها با خاکبرداری از زمین شکل گرفته و پس از دفن میت در فضای خاکبرداری شده و پوشاندن جسد با خاکِ دستی پیرامون گور، بر روی آن چند قطعه سنگ بطور منظم یا غیرمنظم به عنوان علامت می گذاشتند.

«قبور چهارچینه سنگی» به گونه ای از قبور اطلاق میشد که پس از خاکبرداری زمین، دیوارهای چهارگانه آن با سنگ های قلوه و لاشه بصورت خشکه چین و یا با ملاط گل رس چیده می شوند. با دفن اموات و قرار دادن اشیای تدفینی در پیرامون آن، خاک دستی بر روی میت ریخته میشده و روی گور نیز با سنگهایی که بر روی دو دیوار طولی آن قرار می گرفت، بسته میشد. این گونه از قبور در گورستان هایی دیده می شود که در پیرامون خود دارای سنگ فراوان است.

«قبور خمره ای» شامل خمره های سفالین با دیواره ضخیم است که میت با بدنی فشرده و پاهای جمع شده در درون آن قرار داده می شد و پس از آن به پهلو، در جهت شرقی- غربی و یا شمالی- جنوبی بر روی زمین قرار داده شده اند. تصور می شود خمره های سفالین برای دفن اموات کودک و یا افراد کم سن و سال مورد استفاده قرار می گرفته و به احتمال بیان کننده چگونگی قرارگیری جنین در درون رحم است.

«قبور کلان سنگی» که ترجمه ای از قبور نوع مگالیتیکی است اصطلاحا به قبوری گفته میشد که ساختار آن تماما از سنگ شکل گرفته و از ویژگی خاص نیز برخوردار می باشند. این قبور اساسا دارای حریمی از سنگ به شکل دایره می باشند که در بخش میانی آن، گوری عموما در جهت شرقی – غربی قرار می گرفت.

«قبور دخمه ای» عموما در مکان هایی ساخته می شد که خاک آن محکم و دارای ترکیبات گچ یا آهک باشد تا با حفر گودال در آن بخش فوقانی گور فرو نریزد. پس از اتمام مراحل دفن میت، درون حفره با خاک پر و درب ورودی آن با قطعه سنگی مسدود میشد. راه ورودی نیز با خاک پر شده و با سطح زمین یکسان می گردید.

قبور «دلمن» در استان گیلان بطور محدود و کم تعداد مورد شناسایی قرار گرفته و شامل گوری سنگی، در ابعاد بزرگ در داخل حریمی سنگی و دایره ای شکل است که پس از انجام مراحل تدفین روی آن با توده ای از خاک پوشانده میشد بطوریکه به صورت پشته ای از خاک و تپه ای مصنوعی در می آمد.