حمام روستای کهنه گویه یکی از حمام های عمومی دوران قاجار است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، حمام روستای کهنه گویه یکی از حمام های عمومی دوران قاجار است.

حمام ها با کاربری نظافت و پاکیزگی ریشه در تاریخ کهن این مرز و بوم دارند و یکی از مشخصه های ایرانی و از افتخارات مردم این سرزمین هستند که بعد از اسلام به دلایل مذهبی به آنها توجه جدی تری شده است. حمام ها در قدیم علاوه بر ارائه خدمات بهداشتی و نظافتی از لحاظ ارتباطات اجتماعی اهمیت بسیاری داشته اند. دیدارهای هفتگی و بسیاری از مراسمات مربوط به عروسی با فضای حمام آمیخته شده بود. علاوه بر موارد از نظر معماری، ساخت و تزئین بنا، جلوه گاه هنرهای سنتی ایرانی بوده است.

در شهرستان املش حمام های باارزشی وجود دارند که هر کدام از آنها در گذشته مجموعه ای از مردم روستاها را پوشش می دادند که از آنها میتوان به حمام پیش بیجار، اشکرمیدان، رمشایه، علی آباد و کهنه گویه اشاره کرد. حمام روستای کهنه گویه یکی از حمام های عمومی دوران قاجار می باشد که از لحاظ ابعاد و اندازه با حمام قدیمی روستای اشکرمیدان قابل مقایسه بوده و از لحاظ معماری و سبک ساخت دارای تمام ویژگی های حمام های شمال کشور است. این بنا با شماره 10607 در تاریخ 2 آبان 1382 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

از نظر موقعیت مکانی حمام قدیمی روستای کهنه گویه در شهرستان املش، بخش رانکوه و در جنوب روستای کهنه گویه که مشرف بر جاده خاکی می باشد، قرار دارد. این روستا با روستاهایی چون آسیابسران، سوخته کیش و رمشایه همجوار است. برای دسترسی به حمام این روستا، باید از جاده کمربندی املش به رحیم آباد بعد از عبور از پل کهنه گویه در سمت راست وارد کوچه خاکی باریکی شد که از دور بدنه سنگی حمام به همراه ریشه های درخت انجیر نمایان است. این بنا در موقعیت جغرافیایی 37 درجه 03 دقیقه و 7/30 ثانیه عرض شمالی و در 50 درجه 14 دقیقه و 7/52 ثانیه طول شرقی و در ارتفاع 58 متری نسبت به سطح دریا واقع شده است.

این حمام تنها یک ورودی داشته و ورود به آن از طریق سربینه میسر بوده که امروزه به دلیل بالا بودن حجم تخریب ها، این بخش قابل رویت نیست و تنها از روی شواهد میتوان دریافت که احتمالا دری چوبی برای ورود افراد به سربینه وجود داشته است.

حمام کهنه گویه تنها دارای یک سربینه (رختکن) بود و امروزه تنها بخش کوچکی از دیواره سنگی آن باقی مانده است. با توجه به سبک معماری حمام ها در استان گیلان میتوان نتیجه گرفت که سربینه این حمام باید دارای سقف چوبی به صورت شیبدار و با پوشش سفال بوده باشد. این امر موجب شده در اکثر حمام های شمال کشور بعد از متروکه شدن در اثر عوام جوی اولین نقطه آسیب پذیر سربینه حمام ها باشد که به مرور زمان کاملا از بین رفته اند. سربینه این حمام احتمالا به صورت چهارضعلی با دیوارهای سنگی و سکوهایی در اطراف برای نشستن و حفره هایی کوچک در زیر سکوها برای قرار دادن کفش ها و لباس ها بوده است. احتمالا در وسط سربینه مانند سایر حمام ها، حوضی به شکل مستطیل جهت شستن پاها وجود داشته است که امروزه با توجه به بالا بودن حجم مصالح آوار شده در کف سربینه امکان مشاهده آن وجود ندارد.

فضای میاندر که بین سربینه و گرم خانه قرار دارد دارای ورودی کوتاه و کم عرضی بوده که بعد از ورود به آن به صورت یک هشتی کوچک در یک طرف سرویس بهداشتی مشاهده می گردد و در سوی دیگر در انتهای راهرو، اتاقی برای تنظیف وجود دارد که با دری چوبی ارتباط آن با گرمخانه قطع می گردد. پوشش سقف فضای تقسیم، سرویس بهداشتی و تنظیف به صورت چشمه تاق هایی کوچک با نورگیرهایی سقفی می باشد.

گرمخانه حمام کهنه گویه با دارا بودنه سه خزینه بزرگترین بخش این حمام است. خزینه ای که در وسط قرار دارد نسبت به دو خزینه مجاور بزرگتر بوده و محل قرارگیری دیگ مسی در کف آن نشان می دهد که این خزینه باید برای آب گرم بوده باشد. از دو خزینه مجاور یکی برای آب سرد و دیگری برای آب ولرم استفاده میشد. کف گرم خانه احتمالا باید دارای سیستم گربه رو باشد اما به دلیل سالم بودنه تمامی نقاط کف گرمخانه از داخل قابل مشاهده نبود. کف سازی گرمخانه به صورت موزائیک اجرا شده و با اعمال شیب بندی در کف، مسیرهایی برای حرکت آب تعبیه شده است.

پوشش سقف در قسمت گرمخانه به صورت گنبدی می باشد که گنبد وسطی از مابقی گنبدها ارتفاع بلندتری دارد. این گبندها به صورت دورچین و با آجر احداث شده اند و در وسط آن ها نورگیرهای سقفی (هورنو) عمل روشنایی را انجام می دهند. اندود داخلی گنبدها و جرزهای داخلی حمام با ساروج بوده و از تاقچه های موجود در داخل جرزها و کنج ها برای قرار دادن چراغ های روشنایی استفاده میشد. بر روی دیوار گرمخانه در قسمت جنوب شرقی بنا کتیبه ای سنگی قرار داشت که در سالهای قبل به سرقت رفته و تنها عکسی از آن در پرونده ثبتی بنا موجود می باشد. گفته شد که سنگ این کتیبه را آقای شیخ ربانی املشی از قم به صورت حکاکی شده آورده و در متن این کتیبه به مالک بنا اشاره می کند و از یوسف معمار به سال 1323 یاد شده است.

فضای تون (آتش خانه) حمام باید در قسمت پشت خزینه آب گرم در خارج از حمام باشد که به دلیل آسیب های فراوان از بین رفته است. برای تأمین آب حمام از نهر آبی از رودخانه کیارود استفاده می کردند که کاملا بر حمام سوار می شد و به وسیله تنبوشه های سفالی وارد خزینه ها می گردید. برای دفع فاضلاب نیز تمامی خزینه ها سوراخی داشتند که از طریق آنها کل آب خزینه ها قابل تخلیه بوده و شیب بندی کف گرمخانه حمام را به گونه ای انجام داده بودند که به صورت باریکه های نهر مانند تمام آب به چاهی جذبی در خارج از حمام منتقل میشده است.

این بنا مانند بنای تی تی کاروانسرا در سیاهکل دیواره های آن به دلیل نزدیکی به رودخانه با سنگ رودخانه ای چیده شده و برای پوشش سقف به میزان چند ردیف آجر بر روی دیوارهای سنگی چیده شده و سپس گنبد و طاق اجرا شده است.

مردم محلی که در گذشته از این بنا استفاده کرده اند به یاد دارند که این بنا هر روز باز بود و صبح تا عصر برای بانوان و در ادامه شب ها برای آقایان بوده است. حمامی زن و مرد آن فرق داشته و در ازای دریافت مبلغی اجازه ورود می دادند. این حمام هم زمکان با حمام های رمشایه، علی آباد و اشکرمیدان فعالیت داشت. بانوانی که از مسیر طولانی تر و با تعداد فرزندان بیشتر به این حمام می آمدند، ناهار خود را نیز به همراه داشتند.