حرم امام رضا مشهد؛ دیدنی زیبا برای ایام نوروز

بهار زیباترین فصل سال است؛ فصلی که درختان سر از خوابی طولانی بر می دارند و آبستن شکوفه ها می شوند. زمین شور گذشته را از سر میگیرد و عازم میهمانی بهار می شود. چه بهتر که برای نوروز خود و خانواده برنامه ای نو داشته باشیم. شهر مشهد مقدس هر ساله در این ایام میزبان هزاران عاشق خسته است که به میهمانی حرم امام رضا مشهد می روند. چه بهتر که ما هم میهمان او باشیم تا سالی نکو را تجربه کنیم. با ما در این مقاله جالب و خواندنی همراه باشید تا از بخشهای داخل حرم امام رضا و عجایب حرم امام رضا آگاهی یابید.

مشهد؛ پناهگاه هزاران زائر خسته

مشهد شهری در شمال شرقی ایران بوده که در زمان افشاریان پایتخت ایران بود. مشهد با 351 کیلومتر مربع مساحت، دومین شهر پهناور ایران بعد از تهران است. این شهر بواسطه حرم علی بن موسی الرضا سالانه پذیرای بیش از 27 میلیون زائر از داخل و دو میلیون زائر از خارج از کشور هست. براساس مقاله عجایب حرم امام رضا باید بدانید که مشهد دارای آب و هوایی متغیر اما معتدل و متمایل به سرد و خشک بوده و از تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و مرطوب برخوردار است.

علی بن موسی الرضا پس از قتل به دست مأمون عباسی، در سال 202 هجری قمری در آرامگاه هارونی سناباد به خاک سپرده شد. از آن پس، سناباد نوغان به نام مشهدالرضا خوانده شد و به مرور زمان بر پهنه آن بویژه در زمان شاه طهماسب صفوی افزوده گشت و مردم توس به مشهد کوچ داده شدند و به مرور زمان نام مشهد بر این شهر ماندگار گشت. گفتنی است که نام مشهد اولین بار توسط سلطان محمود غزنوی به این شهر داده شد. مشهد دارای یک فرودگاه بین المللی، یک ایستگاه راه آهن و سه پایانه اتوبوسرانی بوده که ارتباط آن با شهرهای دیگر را ممکن می سازد. حمل و نقل داخلی مشهد توسط سامانه تاکسیرانی و اتوبوسرانی و قطار شهری انجام می شود.

اقتصاد مشهد متکی به صنعت، کشاورزی و گردشگری مذهبی با محوریت حرم امام رضا (ع) است. در کنار آن، وجود مراکز تجاری بزرگ و امکانات پزشکی قابل توجه موجب رونق گردشگری تفریحی و گردشگری سلامت در این شهر شد. بیش از 93٪ مردم مشهد فارسی زبان هستند و لهجه مشهدی یکی از لهجه های مهم و تأثیرگذار فارسی بشمار می آید و به نوعی خاستگاه ادبیات اصیل شاعران ایران چون فردوسی، عطار و خیام است. این لهجه را شاخه ای از فارسی دری می دانند و بسیاری از واژگان گمشده این زبان را میتوان در گفتار عامیانه مشهدی ها جست وجو کرد. این شهر در سال 1388 رسما به عنوان پایتخت معنوی ایران انتخاب شد. بیشتر مردم شهر مشهد مسلمان و شیعه دوازده امامی هستند.

مشهد بدلیل وجود منابع معدنی مختلف و تمرکز مراکز تولیدی و صنایع خوراکی، نساجی، برق، الکترونیک، شیمیایی، دارویی، سلولزی و صنایع دیگر فلزی و غیر فلزی، بویژه صنایع دستی دارای اهمیت بوده و صنایع دستی مهم آن از جمله فرش بافی (قالیچه و گلیم)، شعربافی، نمدمالی، پوستین دوزی، سنگ تراشی، قلمزنی روی سنگ، سفالگری، سبد و حصیرباف، فرآورده های چوبی، فلزی و نقاشی روی چرم مورد توجه زائران و مسافران است. براساس مقاله عجایب حرم امام رضا باید بدانید که در مشهد به عنوان صنعتی ترین قسمت استان خراسان، بیشترین فعالیت های اقتصادی در بخش کشاورزی، صنایع غذایی، صنایع ساختمانی، نساجی و پوشاک است.

بارگاهی امن و آسمانی برای نوروز

از بناهای پیوسته برجسته حرم امام رضا مشهد به مسجد بالاسر(مدفن امام رضا) و مسجد جامع گوهرشاد اشاره می کنیم. حرم امام رضا مجموعه ای است با کانون آرامگاه علی بن موسی الرضا که دیگر مسجدها، آرامگاه ها، رواق ها، صحن ها، کتابخانه و موزه ها را در برمی گیرد. حرم رضوی یکی از بزرگترین اماکن مذهبی جهان را شکل می دهد، بگونه ای که مساحت آن یک میلیون مترمربع و ظرفیت آن 700 هزار نفر است. از دوره تیموریان و همزمان با نوسازی بسیاری از بناهای کهن خراسان در توس، هرات و نیشابور به این مکان نیز توجه ویژه ای شد. مساحت کل حرم امام رضا از 12 هزار مترمربع درگذشته به مساحت کنونی رسید. زیباترین و فاخرترین هنرهای ایرانی مانند آینه کاری، مقرنس بندی و کاشی کاری برای تزئین داخل حرم امام رضا بکار گرفته شده است.

زیبایی حرم آسمانی

گنبد و ضریح حرم امام رضا مشهد از طلا ساخته شده و تماشای کبوترانی که روی گنبد طلایی می نشینند و در آسمان بالای آرامگاه پرواز می کنند، برای گردشگران خارجی تماشایی به نظر می رسد و یکی از احساسی ترین چشم اندازها را به گردشگران می نمایاند. محل دقیق قبر امام رضا در بالای سر مدفن هارون در زیر گنبدخانه بخش مرکزی و اصلی مجموعه آستان قدس واقع شده است. نخستین سنگ مدفن آرامگاه مربوط به 516 هست. این سنگ به طول 40 سانتیمتر، عرض 30 سانتیمتر و قطر 6 سانتیمتر از جنس مرمر است. روی این سنگ علاوه بر نقش محراب، کلماتی شبیه خط کوفی دیده می شوند که از لحاظ قدمت و اهمیت خط کوفی آن بسیار ارزش دارد.

براساس مقاله عجایب حرم امام رضا باید بدانید که دومین سنگ مدفن هم اکنون بر روی محل دقیق قبر امام رضا در سرداب قرار دارد و از جنس مرمر آهکی سفید رنگ است. سومین سنگ مدفن در داخل حرم امام رضا سنگی از معدن توران پشت یزد به رنگ سبز چمنی و وزن 3600 کیلوگرم بوده که بر طبقه همکف موجود هست و هم زمان با نصب ضریح پنجم در سال 1379، در طبقه همکف قرار داده شد.

صندوق های روی مدفن

صندوق اول از اوایل قرن ششم ه.ق به شکل چوبی روی مرقد امام وجود داشته است. این صندوق داخل حرم امام رضا از جنس چوب اعلا و با روکش و بست هایی از جنس نقره تزیین شده بود. این صندوق در سال 500 ه .ق توسط انوشیروان زرتشتی از اهالی استان اصفهان به مرقد امام رضا تقدیم شد. صندوق دوم پس از پوسیده شدن صندوق اول، از چوب فوفل با روکش و میخ های طلا توسط شاه عباس صفوی بر روی مرقد نصب گشت. بر لبه فوقانی آن صفحه ای از طلا به خط علیرضا عباسی نوشته شد. این صندوق قرنها در سرداب مانده و پوسیده گشت تا اینکه در سال 1311 هجری شمسی آن را بیرون آورده و بستهایی سیاه شده را جلا دادند.

براساس مقاله عجایب حرم امام رضا باید بدانید که طلای صندوق زیر نظر عالمان وقت صرف خرید املاکی برای وقف آستان شد و این صندوق اکنون در موزه نگهداری می شود. صندوق سوم در سال 1311 خورشیدی از سنگی از جنس مرمر لیمویی از معدن شاندیز به هزینه حاج حسین حجار باشی زنجانی بجای صندوق دوم قرار داده شد. در سال 1379 به کلی صندوق سوم برداشته و بجای آن سنگ مدفن یک متری سبز رنگی در حرم امام رضا مشهد قرار داده شد.

ضریح زیبا و ماندنی

نصب ضریح از دوره صفویه بوده و از آن زمان تاکنون پنج ضریح برای مدفن علی بن موسی الرضا ساخته و نصب شده اند. نخستین ضریح از جنس چوب و طلا و نقره بوده و مربوط به اواسط قرن دهم است که در دوران صفویه و در سال 957 ه .ق ساخته و نصب شد. در کتیبه دور آن سوره هل اتی به خط ثلث نگاشته شده است. دومین ضریح پس از فرسوده شدن ضریح نخستین، از جنس فولاد مرصع معروف به نگین نشان در سال 1160 ه .ق توسط شاهرخ میرزا به حرم هدیه گردید که مزین به یاقوت و زمرد بود. در کتیبه سر در ورود به ضریح به خط نستعلیق طلایی نوشته ای زیبا دیده می شود. این ضریح بیشتر از 267 سال بوده که بر مرقد علی بن موسی الرضا نصب است.

به دلیل وقف دائم بودن این ضریح، پس از نصب ضریح سوم و چهارم این ضریح در زیر این دو قرار داشت اما در هنگام نصب ضریح پنجم، آن را به سرداب منتقل کردند و هم اکنون در زیر ضریح چهارم در سرداب بر روی مدفن قرار دارد. سومین ضریح در سال 1238 ه .ق و در زمان فتحعلی شاه از جنس فولادی ساده به ارتفاع دو متر بر روی ضریح دوم نصب شد. این ضریح دارای ورقه های طلاکوب و طوق های طلای جواهر نشان است و بر روی آن سوره هل اتی و سوره یس به خط ثلث نوشته شد. این ضریح در طرف پایین پا، در مرصع تقدیمی فتحعلی شاه قاجار نصب شده بود که در سال 1338 خورشیدی به علت پوسیدگی پایه هایش به موزه آستان قدس رضوی انتقال داده و بجای آن ضریح چهارم روی ضریح نگین نشان نصب شد.

چهارمین ضریح به نام ضریح طلا و نقره معروف به شیر و شکر در سال 1338 خورشیدی بر روی مدفن جایگزین ضریح سوم شد، به نحوی که ضریح دوم را دربرمی گیرد. در چهار گوشه ضریح، چهار خوشه انگور از جنس طلا نصب شده بود. بر صفحاتی از طلا سوره یس به خط ثلث نگاشته شده و دور ضریح را در بر گرفته بود. این ضریح به مدت 41 سال بر روی مرقد قرار داشت و درنهایت، در سال 1379 به موزه آستان انتقال پیدا کرد. پنجمین ضریح به علت ساییدگی شبکه های ضریح چهارم و سست شدن ارکان آن قرار گرفت. در بین سالهای 1372 تا 1379 ضریح به وزن 12 تن و از فولاد و چوب گردو ساخته شد. بر روی این ضریح سوره هل اتی و سوره یس با خط ثلث طلا و نقره نوشته شده است.

مناره و سرداب

در گذشته کف حرم امام رضا مشهد نسبت به سطح زمین اطراف حدود دو متر گودتر بوده و با توجه به بالاتر آمدن کف حرم در طول دوران های مختلف این اختلاف شدیدتر و باعث شد تا سردابی به شکل زیرزمین شکل گیرد. مدفن علی بن موسی الرضا حدود سه متر در زیر ضریح اصلی که در طبقه همکف حرم موجود است، در سرداب واقع شده که سقف سرداب همان کف طبقه همکف حرم است. مناره یا گلدسته از مهمترین بناهای معماری بوده که جایگاه ویژه ای در فرهنگ معماری و آداب اجتماعی ایران دارد، بنابراین پیش از آنکه مناره ها به منظور اذان گفتن در کنار مساجد ایجاد شود، به عنوان برج های راهنما برای هدایت مسافران ایجاد میشد.

با احتساب دو مناره مسجد گوهرشاد جمعا دوازده مناره در بناهای حوزه حرم وجود دارد. در مجموعه قدیمی آستان قدس دو مناره هست؛ یکی در جنوب صحن انقلاب و نزدیک به گنبد طلا و دیگری در مقابل و قرینه آن، در شمال صحن انقلاب و بالای ایوان عباسی. این دو مناره هر دو با روکش طلا تزیین شده اند. در کتیبه گلدسته بالای ایوان عباسی معروف به گلدسته نادری نیز صلوات بر امامان بر خشت های زراندود و به خط ثلث نوشته شده است.

کلام آخر

همراهان عزیز، امیدواریم با معرفی و شرح بخش های داخل حرم امام رضا، این حریم را در برنامه نوروز خود و خانواده قرار دهید و میهمان امام پاکی و مهربانی باشید.