برج شبلی نگین استوار دماوند است

میراث آریا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده و گزارش های منتشر شده، برج شبلی نگین استوار دماوند است.

مقبره برج

در سرداب مقبره، اثری از قبر وجود ندارد. روایت های محلی این مقبره را بنای یادبود او می دانند. این برج در میان مردم به «پاگنبذ»، «برج شبلی» یا «شیخ شبلی» شهرت دارد.

براساس مقاله برج شبلی نگین استوار دماوند است باید بدانید که شبلی همان عارف مشهور قرن سوم هجری است. در نام و نسب او اختلاف زیادی وجود دارد و در منابع فارسی و عربی او را به نام های دلف بن حجدر، حجدر بن خلف، دلف بن جفره، جعفر بن یونس و محمد بن خلف خوانده اند.

جیمز موریه در سال 1815 هنگام عبور از دماوندمی نویسد: «شهر در اولین دید به وسیله برج های قدیمی و بلند بطور مشخص نمایان می گردد». سپس طرحی از نمای دهکده ترسیم می کند که برج شبلی را در قسمت شرقی دهکده بر فراز تپه ای که اطراف آن سنگ قبر ریخته شده، دیده می شود.

چارلز استوارت نیز چنین گزارش می کند که به اتفاق همراهانش از رودخانه اصلی دماوند بر دامنه تپه ای بالا می روند و به یک برج آجری می رسند که نه تاریخ ساخت آن معلوم است و نه مورد استفاده آن. فقط از محل این برج، منظره زیبای آبادی و دره بچشم می خورد. عکسی که در ضمن سفر ناصرالدین شاه به خراسان در سال 1301 هجری، از برج شبلی گرفته شده، وضعیت بنا را قبل از مرمت های دوره اخیر نشان می دهد. دونالد ویلبر در کتاب خود در معرفی امامزاده عبدالله دماوند اشاره کوتاهی به برج شبلی کرده و نوشت: «در سمت شرقی قریه، برجی وجود دارد که سالم مانده و متعلق به دوره سلجوقی است.»

در سال 1996 دیوید استروناخ و کایلر یانگ در مقاله خود تحت عنوان «سه آرامگاه برجی از دوران سلجوقی» ضمن بررسی برج های خرقان، برج شبلی را نیز مورد بررسی قرار می دهد که توسط مجید ورهرام ترجمه شده و در مجله بررسی های تاریخی به چاپ رسیده است. سپس خانم شیبانی مقاله ای تحت عنوان «برج شبلی دماوند» با استفاده از نوشته استروناخ و یانگ، به بررسی برج پرداخته است.

نقشه برج

برج شبلی از بیرون هشت ضلعی و از داخل دایره است. پی و پایه از لاشه سنگ و ملاط گچ است. ابتدا پلان چهارگوش بوجود آورده سپس پایه هشت ضلعی را روی پلان ایجاد کرده، آنگاه ساختمان اجری روی این پایه ساخته و پرداخته شد.

یکی از ویژگی های ساختمانی برج «سردابه» است. که به شکل چهارگوش است.

نمای بیرونی برج طرح هشت ضلعی دارد که گوشه های آن در هر ضلع، ستون های نیم دایره ای تزئینی دیده می شود. این ستون های نیم دایره ای با آجر پخ ساخته شده و در ساختمان برج هیچ گونه عملکردی نداشته و صرفاً جنبه تزئیناتی دارد. بعضی از ستون ها در قسمت پایه آسیب دیده اند.

برج ابتدا به صورت هشت ضلعی ساده ساخته شده، سپس تزئینات روکاری آن انجام شده است. به غیر از ورودی که به علت ایجاد درگاه که دو اسپر تزئینی دارد، تمام سطوح جانبی برج سه اسپر عمودی چهارگوش دارد که هرکدام با نقشی مخصوص با آجر تزئین شده اند. این تزئینات در روی پایه در بعضی قسمت ها آسیب دیده اند. ارتفاع کل بنا از پایه اجری تا نوک گنبد 89/9 متر است. گنبد بیرونی به صورت هشت ترک است که زوایای تند آن با یک شکستگی (شیب دار) به طرف رأس متمایل است.

ساختمان برج ابتدا به صورت هشت ضلعی ساده ساخته شده، سپس تزیینات روکاری آن بطور جداگانه انجام گرفته است. تزیینات را با سبک خاصی و متفاوت از یکدیگر تزئین کرده اند. در کل 30 قاب در اسپر بنا به کار برده اند که 22 قاب تزیینات اسپر بنا را تشکیل می دهد. 8 قاب دیگر که در زیر گنبد بکاررفته، همگی به صورت مستطیل شکل افقی ساده می باشند که در هر ضلع تکرار شده است. احتمال می رود جای تزیینات کاشی بوده که ریخته است.

اتاق اصلی آرامگاه، دایره ای و قطر کف این اتاق 4/85 متر است مثبت سطوح جانبی این دیدارها تا زیر گنبد، با گچ پوشانده شده است. این دیوارها به صورت یکپارچه بود و از کف تا شروع حلقه گنبد تقریباً 7/27 متر است. این دیوارها از نیمه آن به طرف بالا، یک شیب محسوسی بچشم می خورد به همین جهت زیر حلقه گنبد از قطر کف آرامگاه 30 سانتیمتر کمتر است.

گنبد داخلی به صورت کروی و عرقچین است که سطح زیرین آن به شیوه معماری خاص آجرکاری طرح جناغی متحدالمرکز است که شاهکاری از فن معماری است و قابل مقایسه با گنبد ارسلان جاذب است.