دانستنی های عجیب درباره گورستان 5000 ساله
در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله، 60 هزار اسکلت عجیب یافت شده که بسیار مهم می باشند. روش دفن آن ها به شیوه 5000 سال می باشد. این گورها به اشکال دایره ای، خشتی مستطیلی و مربعی و یا سردابه ای دیده می شوند. در یافته های تاریخی در گورستان 5000 ساله 13 جمجمه انسانی یافت شده است. شهر سوخته از بزرگترین دیدنی ها و نشانگر آغاز شهرنشینی در فلات ایران است. این شهر قدیمی یکی از وسیع ترین گورستان های آغاز دوران تاریخی را دارد که تخمین زده شده حدود 20 تا 40 هزار قبر را در برگرفته که تا حالا بیش از یک هزار گور در آن شناسایی شده است. باستان شناسان در این گورستان پهناور که سال 1972 به طور تصادفی کشف شد، نزدیک به 10 نوع قبر و شیوه تدفین پیدا کرده که سندی بر تنوع فرهنگی و اعتقادی مردم این منطقه بوده و پیشه بیشتر اهالی این منطقه تجارت بوده است. دانستنی های عجیب درباره گورستان 5000 ساله مطرح شده که خواندن آن ها خالی از لطف نیست.
سه گور پرطرفدار
بنابر گفته باستان شناسان از بین 10 قبر شناسایی شده در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله، چهار قبر مهم و پر گاربرد بوده که قبرهای چاله ای ساده، گودال های دو قسمتی و سردابه ای از آن دسته هستند. گزارش های رسیده درباره هر یک از این گورهای پرکاربرد آن دوره حاکی از آن است که سه هزار سال قبل از میلاد مسیح چاله ای در داخل زمین به شکل مستطیل، بیضی یا مربع حفر می کردند و جسد را به حالت خمیده در آن قرار می دادند که معمولا همراهش هدایای دیگری مثل ظروف سفالی، زینت آلات و سرمه دان، مهره های زینتی، مهرهای استوانه ای و مسطح، حصیر، سبد، پارچه، جانور قربانی، هاون های بزکساب، آیینه مفرغی، شانه های چوبی و ابزار کار مدفون می شد چون باور بر ادامه جریان زندگی بود. فکر می کردند شخص در زندگی دیگر به این اشیا نیاز پیدا می کند. این قبرها با خاک پر می شد برای همین جسد با خاک در تماس بود و مراحل فساد به سرعت انجام می شد. از این گورها یک بار و گاهی دو بار استفاده می شد. در برخی موارد بیش از یک اسکلت در آن ها جای داده می شده است که این از دانستنی های عجیب درباره گورستان 5000 ساله می باشد.
شکل گورها
قبرهای دو بخشی که بیشترین قبرهای یافته شده در این منطقه هستند و تا حدی شبیه همان گودال ها ساده اند با این تفاوت که بخش خارجی آن دایره ای می باشد و یک دیوار متشکل از یک تا هشت خشت آن ها را به دو گودال جداگانه تقسیم می کرد. این گورها کمی بزرگتر از قبلی هستند و جهت دفن جسد رو به شمال و یا جنوب بود. در یک محوطه باستانی در کویته پاکستان قبوری پیدا شده که دقیقا شبیه این گورهای شهر سوخته بوده و یقینا بی تاثیر از روابط تجاری دو منطقه نبوده و از یافته های تاریخی در گورستان 5000 ساله می باشد.
علت سالم ماندن برخی از قبرها
در دانستنی های عجیب درباره گورستان 5000 ساله، قبرهای سردابه ای دیدنی ترین ها هستند. این قبرها از دو بخش متمایز چاله ورودی و محل دفن تشکیل شده است. ابتدا گودالی 120 سانتیمتری حفر شده و سپس در یکی از بخش های آن دخمه ای زمینی بیضی شکل به عمق تقریبی 180 سانتیمتر کنده می شده است. شخص مدفون همراه نذور و اشیای مختلف داخل سردابه گذاشته می شد و سپس در ورودی با چند ردیف خشت بسته می شد. به علت نبودن فشار خاک، اسکلت ها و اشیای این قبرها سالم تر از گروه های دیگر باقی مانده اند. کاوش ها نشان می دهد در صورت استفاده دوباره از این گورها بقایای اسکلت اول جمع آوری شده و جای کافی برای تدفین بعدی آماده می شد. بررسی ها روی اشیای این قبرها نشان می دهد صاحبان آن ها افراد متمایز جامعه شهر سوخته بودند که رتبه بالای اقتصادی و اجتماعی داشتند و از نظر ثروت شخصی با قبور دیگر متفاوت بودند. تعداد اشیای این قبور بین 20 تا 120 در نوسان است. گونه دیگری از این قبرها شبه سردابه ای می باشد. این گورها شبیه همان گورهای سردابه ای هستند با این تفاوت که درگاهی میان چاله قبر و اتاقک تدفین ایجاد شده و خاک به داخل سردابه راه می یابد بنابراین احتمال فاسد شدن جسد از قبل بیشتر می باشد. نمونه ای از این گورهای سردابه ای را می توان در موزه منطقه ای از شهر زاهدان مشاهده کرد. به غیر از قبرهای خشتی مستطیل، مربع، دو دیواره ای ها، دایره ای و گودال های دایره ای با در بسته قبرهای دیگری به نام کاسه ای پیدا شده که مختص نوزادان بود. پنج هزار سال پیش جسد نوزاد در گودال ساده ای قرار داده شده و سپس با یک کاسه بزرگ سفالی پوشیده می شد و بعد هم خاک روی کل مجموعه ریخته می شد که این مورد از دانستنی های عجیب درباره گورستان 5000 ساله می باشد.
این اسکلت ها عاشق نیستند!
در موزه شهر سوخته تعدادی قبر تعیین شده که در این میان قبری با دو اسکلت روبه هم توجه مخاطبان را به خود جلب می کند و نشان دهنده قبر قدیمی ترین عشاق ایرانی می باشد. همان اسکلت های سه هزار ساله ای که در کاوش های تپه حسنلو درحالی که یکدیگر را به آغوش کشیده، پیدا شد و تصویر آن با عنوان قدیمی ترین عشاق ایرانی در موزه باستان شناسی و مردم شناسی دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا نمایش داده شده است. اما تحقیقات اخیر این داستان را رد می کند و می گوید: مطالعات آنتروپولوژیکی و یا انسان شناسی به راحتی جنسیت این اسکلت های باستانی و حتی سن و علت مرگ آن ها را مشخص می کند. قبری که این دو اسکلت در آن قرار داده شده در بین یافته های تاریخی در گورستان 5000 ساله به لحاظ ساختار از نوع دایره ای خشتی است که تا حالا فقط یک مورد از آن در شهر سوخته بدست آمده و برای همین در موزه بازسازی شده تا فرم آن نشان داده شود.
استفاده مکرر از یک قبر
این دو اسکلت به جهت نمایش عمومی در این قبر جای گرفته اند. این اسکلت ها که مطالعات آنتروپولوژی، جنسیت هر دو را زن تعیین کرده از یافته های تاریخی در گورستان 5000 ساله بوده و در آن جمجمه دیده شده که جمجمه جراحی شده متعلق به دختربچه 13 ساله هم در همین گور بوده است. محققان بر این باور هستند که تدفین ها درباره آداب و رسوم، غذا و سبک زندگی مردم باستان اطلاعات خوبی می دهند و مانند آنچه از گورستان شهر سوخته بدست آمده، نشان می دهد بیش از 5 هزار سال پیش در شرق فلات ایران جامعه چند قومیتی، چند فرهنگی با باورهایی متنوع به شکلی مسالمت آمیز و کاملا متمدن در کنار هم زندگی می کردند.
گوری منتسب به افراد متمول
در بزرگترین قبرستان پیش از اسلام در ایران 1100 گور یافت شده و باستان شناسان رکورد کاوش های خود را با کشف جسد زنی متمول به همراه 112 شی ثبت کردند. در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله این دومین بار است که گوری با این تعداد شی کشف می شود. در سال 1376 کاوشگران به اسکلت مردی حدودا 32 ساله به همراه فرزند 10 ساله اش می رسند که در کنارشان 112 شی دفن شده جز این اطلاعات علمی دیگری از آن گور در دسترس نیست. DNA این اسکلت ها برای تحقیقات بیشتر گرفته شده است. اکنون یک بار دیگر در پایان فصل پانزدهم کاوش های شهر سوخته گوری با همین تعداد اثر کشف شد که تنوع آن ها باعث شده باستان شناسان آن را رکوردی تازه و کشفی عجیب بنامند. گور یافته شده از نوع سردابه ای است که به افرادی ثروتمند در 5000 سال پیش تعلق داشته است.
میانگین مدت زمان حفر یک قبر
ممکن است حدود یک ماه طول بکشد تا به ظروف تاریخی و اجساد دست یافت. در این فصل از کاوش در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله باستان شناسان موفق شدند فقط دو گور سردابه ای را پیدا کنند. بیشتر قبرها چاله ای و یا دو قسمتی هستند. گور پس از کاوش در اختیار باستان شناسان و پزشک ژنتیک برای نمونه برداری، تهیه نقشه و عکس قرار می گیرند. محل قرارگیری اشیا باید به دقت در نقشه مشخص شود، چرا که ارتباط آن ها با یکدیگر برای تفسیر و تعبیرهای بعدی در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله مهم است.
گور زن ثروتمند 4600 ساله
باستان شناسان از هیچ چیز در بین دیدنی های گورستان 5000 ساله نمی گذرند و همه چیز را موشکافانه بررسی می کنند. بعد از بررسی کامل مطالعات پالئوپارازیتولوژی یا کرم شناسی باستانی انجام می شود تا به بیماری های رایج در آن دوره دست یابند. براساس همین آزمایش ها بوده که تا کنون دریافته اند امراض پوستی رایج ترین نوع بیماری در تمدن 5 هزار ساله شهر سوخته بوده است. جز خوردگی شمار زیادی از اسکلت ها در میان گورهای شهر سوخته که 25 هکتار از محوطه 151 هکتاری این شهر را به خود اختصاص داده، کودک زیر دو سال و نوزاد به خاک سپرده شده زیادی کشف شده است. مطالعات کرم شناسی باستانی ما را به یافته های جدیدی درباره این اجساد می رساند. خاک جمع شده در ناحیه شکم و لگن اسکلت های کاوش شده به دانشگاه بهداشت برای مطالعه تحویل داده می شود اما ممکن است پروسه نتیجه گیری آن تا سه سال هم طول بکشد. تخمین محققان قدمت گور تازه کشف شده را حدود 4600 سال پیش حدس می زند. بنابر گمانه های اولیه پزشک ژنتیک که بر سر گور حاضر شده اسکلت مربوط به زنی حدودا 40 ساله با 155 سانتیمتر قد است که البته برای یقین بیشتر از لگن آن نمونه برداری می کنند. در کنار اسکلت ظرفی شبیه سرمه دان، خمره های رنگین و تکه هایی شبیه پارچه پیدا شده است.
مشاهده کفن در این قبرها
ماندگاری پارچه از 5 هزار سال پیش تاکنون شگفت انگیز است که علت آن را وجود نمک و املاح زیاد در خاک محوطه شهر سوخته ذکر می کنند. دانشمندان می گویند: اطلاعات به دست آمده از کاوش های این منطقه نشان می دهد در آن دوره تعدادی از اجساد را عریان، برخی را با کفن و تعداد دیگری را با لباس دفن کرده اند. آن ها چند سال پیش اسکلت زنی را در همین گورستان شهر سوخته یافته که لباسی منجوق دوزی شده به تن داشته است. قبل از استقرار کاوشگران ایرانی 220 قبر توسط تیم ایتالیایی کشف شده است. گروه ایرانی حدود 900 قبر را کاوش کرده که از میان حدود 1100 گور کشف شده بیش از 70 درصد اجساد کفن داشته اند. این کشفی مهم محسوب می شود آن هم در شرایطی که گفته می شود دفن اجساد با کفن صرفا بعد از اسلام اتفاق افتاده است.
شناسایی دقیق اشیا
ثروتمند بودن بانویی که جسد آن یافت شده فقط به اشیای دیده شده بستگی ندارد. همراه بانوی 4600 ساله جام هایی سفالین بسیار زیبا و دیدنی دفن شده است.عجیب بودن این گور از آن منظر است که ظروف مختلف و متنوعی که مختص به شهر سوخته نیست همراه این اسکلت دفن شده است. برای مشخص شدن تاریخ دقیق اشیا، ظروف سفالی شسته و شناسنامه هر یک نصب می شود. شی بدون شناسنامه از نظر باستان شناسان بی هویت است حتی اگر زیبا و خاص باشد. هر اثر برای نتیجه گیری دقیق 17 مرحله مستند نگاری را پشت سر می گذارد.
بزرگترین گورستان تاریخ
گور پس از بررسی های لازم و انتقال اشیای دیدنی به آزمایشگاه مجدد با خاک فراوان و تمیز پر می شود و گرنه از قاچاقچیان در امان نمی ماند هر چند دیدنی های شهر سوخته هیچ وقت گرفتار پدیده قاچاق نشده چون اشیای یافته شده بیشتر سفالین بوده و برای قاچاقچی چندان جذاب نیست. گورستان شهر سوخته با 25 هکتار که تخمین زده شده دارای 35 تا 40 هزار قبر با 60 هزار اسکلت باشد، احتمالا بزرگترین گورستان تاریخ پیش از اسلام در ایران باستان به شمار می آید.
گورستان شهر سوخته
تمامی اسکلت های این قبرستان دیدنی زیر 60 سال داشته اند. برخی قبرها انفرادی و بعضی دیگر دسته جمعی بوده اند. کاوشگران در شهر سوخته حتی مهر مادری مدفون شده را نیز کشف کرده اند که اسکلت مادری می باشد که فرزندش را در میان بازوانش حفظ کرده بود. براساس یافته هایی که از گورستان این تمدن به دست آمده، نور نقش مهمی در آن زمان داشته است. دلیل این ادعا نحوه خاکسپاری اجساد است. گورهای سردابه ای معمولا در جهت طلوع و غروب خورشید باز می شدند و چشم جسد دفن شده در آن سردابه معمولا به سمت در و منتهی به نور بود. کاوشگران اجسادی را یافته اند که صورت هایشان رو به زمین بوده است. گمان بر این می باشد که جسد در شب به خاک سپرده شده است. درباره اجسادی هم که طاق باز دفن شده اند معتقدند زمان خاکسپاری در روز روشن و یا هنگام ظهر بوده است. در بسیاری از گورها عودسوزهای آینه داری یافته شده که فرضیه اعتقاد مردمان شهر سوخته به نور و یا آتش را برای ما نزدیک به یقین می کند.