فریدالله ادیب آیین، هنرمند نقاش پیشتاز معاصر افغانستان

فریدالله ادیب آیین (زاده 1344 هجری شمسی در هرات) اهل افغانستان، مهندس، مخترع، نوآورخلاق، کارآفرین، هنرمند نقاش، پژوهشگر، محقق و مجموعه دار آثار فرهنگی و تاریخ افغانستان ساکن ایران است. ادیب آیین از نقاشان پیشگام جنبش هیجان نمایی، انتزاعی در هنر پسا مفهومی است و نبوغ او بخصوص برای افغانستان بارز شناخته شده و از تاثیرگذارترین نقاشان معاصر هنر پست مدرن افغانستان محسوب می شود وی برای نقاشی های خود با تکنیک (کنشی، کششی، پاششی) منحصر به فرد خود را دارد. او که از نسل نقاشان پس از جنگ های داخلی در افغاستان بشمار می آید.

مجموعه ادیب آیین آثار تابلو های نقاشی نصرالله سروری گنجنیه هنری پیام آور موضوعات (فرهنگی، ادبی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی، فلسفی) حقایق در تمامی زوایای افغانستان در گذر تاریخ معاصر به تصویرکشیده است. ادیب آیین به خاطر داشتن مجموعه ای از آثار هنری، فرهنگی و تاریخی افغانستان اشتهار یافته است. مجموعه وی مورد توجه بسیاری از موزه های مهم جهان بویژه کشور های منطقه خاورمیانه قرار گرفته است.

فریدالله ادیب آیین شاید شناخته شده ترین نقاش افغانستان باشد که او را بیشتر با آثار آبستره می شناسیم. او اکنون در شهر مشهد ایران زندگی میکند و کار می کند، 55 سال دارد، اما هنوز فعال است. به تازگی بخش از مجموعه ادیب آیین تحت عنوان راه لاجورد در موزه بزرگ خراسان شهر مشهد بصورت امانت قرار دارد ؛ 75 اثر انتزاعی ادیب آیین که همه را تا سالهای 1398 آفریده شده بودنه. این آثار در اندازه های گوناگون؛ از بوم های کوچک تا بوم هایی بسیار بزرگ در کنار برخی از آثار قدیمی تر و چند چیدمان هنرمند قرار گرفته است. ویژگی این نقاشی ها رنگ های بسیار شفاف و کمپوزیسیون های چندلایه ای است که با قلم مو، کاردک های بزرگ و ابزارهای دیگر به دست آمده است. پیشینه طولانی ادیب آیین در رنگ گذاری لایه لایه و بهره گرفتن از عامل تصادف و عنصر اتفاق این نقاشی ها را به آثاری چشمگیر با جزئیاتی بی انتها تبدیل کرده است. شاید نقطه آغاز این کارهای فریدالله ادیب آیین در سال های اخیر بود؛ هنگامی که یک نقاشی انتزاعی از بزرگ انجام داده بود که با کارک های بزرگ و پاشش رنگ غلیظ کشیده شده بود. پس از آن در دوره ای نیز آثاری کاملا پسا مفهومی انجام داده است، اما از دهه 90 هجری دیگر نقاشی هایش کاملا انتزاعی شد. در این تابلو ها گاهی اثری وهم آلود از چیزی فیگوراتیو دیده می شود که دیگر قابل تشخیص نیست.

تعریف آبستراکسیون یا انتزاع در کار ریشتر دقیقا «غیرفیگوراتیو» بودن است؛ یعنی چیزی کشیده شده است که دیگر معلوم نیست چیست. آثاری از دو دهه کار او را کنار هم قرار داده است و این ترکیب دوران های کاری نشان می دهد که ادیب آیین در آثارش به دنبال چه می گردد. در میان آثار نقاشی انتزاعی، او وجود دارد به عرض سه متر که پشت آن رنگ های گرم و سرد زده شده است و اثری قدیمی از اوست. کار دیگری هم وجود دارد که هشت تیغه کلفت شیشه است که با فاصله های چندسانتی متری از هم با زاویه هایی قرار گرفته اند که قسمت بالایشان به هم نزدیک تر است. هنگامی که بیننده به این اثر نزدیک می شود، تصویری نابسامان از خودش را از میان لایه های شیشه می بیند، درست مانند آثاری که ریشتر از تصاویر محو خاکستری می کشد. ریشتر درواقع در جست وجوی به نمایش درآوردن واقعیت در شکل ها و زوایای گوناگون است. می خواهد بگوید که تصویرها حتی در زندگی واقعی همیشه رنگی و شفاف نیستند و این خود بخشی از واقعیت است. او میل دارد که همه سطوح واقعیت را به دست دهد. در چیدمان آینه ها که اثری از دهه 80 میلادی است، بیننده در مقابل آینه می ایستد و اثر را می بیند و هنگامی که کنار می رود دیگر چیزی برای دیدن وجود ندارد؛ یعنی اثر تا هنگامی زنده است که بیننده به آن می نگرد و پس از آن نیست می شود. ریشتر به ما نشان می دهد که واقعیت تا این اندازه تعریف ناپذیر است. در بخشی دیگر یک نقاشی قدیمی از ریشتر به نمایش درآمده است که یک در را در پنج زاویه ای که روی پاشنه چرخیده است نشان می دهد. این اثر که همواره در میان آثار ضعیف تر این هنرمند به شمار می آمد، با قرارگرفتن در کنار آثار بعدی او اهمیت خود را نشان می دهد. طرح هایی که ریشتر برای این نقاشی زده است نشان می دهند که او چه اندازه این در و دستگیره آن را مطالعه کرده و می خواسته این را نشان دهد که واقعیت این دستگیره در تغییر زاویه پرسپکتیو چگونه دگرگون می شود. درواقع واقعیت دستگیره آن است که ما می بینیم و با تغییر نگاه ما به چیزی دیگر تبدیل می شود. این درست همان چیزی است که ادیب آیین در تمام زندگی در جست وجوی آن بوده. در بخش دیگری از نمایش، آثار های مختلف ردیف شده اند که ادیب آیین از چند مفهوم از جمله افیون ، اناب ، راگا مالا، چاله ها کشیده است. این چیدمان پرتره که در بی ینال ونیز در نظام جنگ افغانستان ارائه شده است، افرادی را نشان می دهد که همگی به دنبال خشخاش هستند. که می توان از آنها تفسیری ایدئولوژیک به دست داد. شاید بتوان ادیب آیین را یکی از کمیاب ترین نقاش های معاصر مفهومی افغانستان دانست که در بند ایدئولوژی گرفتار نیامده است.

فریدالله ادیب آیین از نقاشی های رئالیستی گذشته اش تا آثاری وهم آلود از چیزهایی متغیر در تصاویری ثابت در گذر چهار دهه نقاشی معاصر را به پیش رانده است و ما را به سفری از فیگور تا انتزاع برده و در گردبادی از اندیشه های ژرف تا مفاهیمی پیش پا افتاده چرخانده است.

نویسنده: یونس رسام