معرفی شماری از معروف ترین نمادهای ایران باستان

معروف ترین نمادهای ایران باستان همواره باشکوه و اسرارآمیز بوده اند. هر سمبل دانش و ابهت ایرانیان باستان را به نوعی به رخ بازدید کنندگان اعم از داخلی و خارجی میکشد و این مطلب را می رساند که در عصر ساخت این سمبل ها وقتی جهان به چیزی جز وحشی گری و جهالت فکر نمیکرد، ایرانیان متمدن ترین بشرها بوده و ساخته آن زمان هنوز که هنوز است بهت و حیرت جهانیان را بر می انگیزد. با ما در مقاله معروف ترین نمادهای ایران باستان همراه شوید تا شما را با تعدادی از زیباترین نمادهای ایران باستان آشنا کنیم.

فروهر

صورت این مورد از معروف ترین نمادهای ایران باستان پیری فرزانه و کاردان بوده که نشان از تجربه و آگاهی دارد و هم کنایه ای است به احترام به بزرگان و فراگیری از آنها. هر کدام از بالهای گشوده شده سه پر دارد که نشانه پندار نیک، کردار نیک و گفتار نیک است. همینطور پرهای پایین فروهر درست نقطه عکس پرهای بالایی به نشان گفتار بد، کردار بد و پندار بد هسیت. یک حلقه در میانه بدنه فروهر نشان جان و روان هو به نظر همان کارمای امروزی است که نه آغازی دارد و نه پایانی.

حلقه ای که در یکی از دستان فروهر است هم اشاره به همان نیکی یا سپنترامینو دارد و چون کمی گرایش به بالا دارد، نوعی اشاره به ستایش و رفتن به سوی اهورامزدا است. در نهایت، حلقه ای که در دست دیگر بوده، بیشتر نشان پایبندی به قول و پیمان و به نظر برخی نشان از جوانمردی است.

آناهیتا الهه آب

آناهیتا الهه آب ایران باستان است. او همچنین به عنوان الهه باروری، بانوی جانوران و الهه رقص مقدس شناخته شد. این مورد از زیباترین نمادهای ایران باستان بر آبها حکمرانی میکرد و ستاره ها و سرنوشت تحت فرمان او بودند. او اصل خلاقیت زنانه را به تصویر میکشد. آناهیتا بال دارد و شیرهایی قدرتمند او را همراهی می کنند. او همچنین با دریاچه ها، رودخانه ها و آبهای تولد همراه است. او حامی زنان و الهه جنگ هست. آناهیتا به معنای فرد پاکدامن است. او به عنوان یک باکره به تصویر کشیده شده و یک ردای طلایی و کلاه پادشاهی الماس دارد. حیوانات مقدس او کبوتر و طاووس هستند.

شیر و خورشید

این مورد از معروف ترین نمادهای ایران باستان شکل گرفته از دو تصویر است؛ شیر و خورشید. شیر نشانگر الوهیت، سلطنت و دودمان قدرتمند پادشاهان بوده و بسیار به صورت فلکی اسد شباهت دارد. تصویر خورشید نشان دهنده حاکم بهشت است. این یک نماد بسیار معروف بوده و از دوران باستان توسط دولتهای زیادی در سراسر تاریخ به عنوان پرچم استفاده شد.

پرنده سعادت هما

پرنده هما یک موجود زیبا و رویایی از قصه های صوفی است. گفته می شود که این پرنده هرگز فرود نمی آید و تمام عمرش را در آسمان سپری می کند. این پرنده در فاصله بسیار زیادی از زمین پرواز می کند بطوریکه دیدن آن با استفاده از چشم انسان غیر ممکن است. هما به عنوان پرنده شانس و سعادت هم نامیده می شود و موجودی مهربان و نماد شادی هست. با توجه به افسانه های صوفی، هنگامی که شما نگاهی اجمالی به هما و حتی سایه آن داشته باشید، در باقی زندگی خوشبختی همراه شما خواهد بود. عنایت خان از موسسین صوفی گری ابعاد معنوی این پرنده را به تصویر میکشد.

به گفته وی، بعد روحانی این پرنده نمایانگر به اوج رسیدن یک تفکر است؛ اوجی که تمام مرزها را در هم می شکند. هما در زبان فارسی به معنای پرنده افسانه ای هست. در زمانهای قدیم اعتقاد بر این بود که اگر این موجود افسانه ای روی شانه یک فرد بنشیند، خوش شانسی به آن فرد روی می آورد و او پادشاه می شود. در کلمه هما دو بخش وجود دارد «هو» به معنای «روح» و کلمه «ما». در سنتهای قدیم اعتقاد بر این بود که زرتشت از درخت هما متولد شد، چرا که آیه ای از کتاب مقدس می گوید: «به غیر از مردی که از آب و روح متولد شده است، هیچ کس نمی تواند به پادشاهی خداوند وارد شود.»

در برخی از نسخه های تغییر یافته پرنده هما شبیه ققنوس است. این پرنده پس از گذشت چند صد سال خود را در آتش می سوزاند و از خاکستر خود دوباره متولد می شود. این پرنده همچنین به عنوان مرغ بهشت نامیده می گردد. هما شامل ویژگی های فیزیکی هم مرد و هم زن در یک بدن بوده و یک بال و یک پا دارد. چنانچه افسانه ها می گویند، گرفتن پرنده هما غیر ممکن است. با توجه به مذهب صوفی، پرنده هما را نمیتوان زنده اسیر کرد و فردی که آن را می کشد، در عرض چهل روز خودش هم می میرد.

گریفین شیردال افسانه ای

این مورد از زیباترین نمادهای ایران باستان یعنی گریفین ها موجودات محبوبی هستند که به طور گسترده در فیلم ها و رمانهای عامیانه استفاده می شوند. گریفین یک کیمرا یا یک موجود اسطوره ای ترکیبی است. این موجود افسانه ای دارای بدن شیر و بال و سر عقاب است. با این اوصاف هم پادشاه حیوانات و هم پادشاه پرندگان را به تصویر می کشد. آنها همچنین ممکن است گوش اسب هم داشته باشند. گریفین ها که از قدیم الایام به حفاظت از گنجینه ها و دارایی ها شناخته شده، محافظانی در برابر شر، سعایت و جادو نیز هستند.

در نشان شناسی «هرالدی» گریفین ها به معنای شجاعت، رهبری و قدرت هستند. آنها با شکلی خشن به تصویر کشیده شده اما در طول قرنها همواره مورد احترام بوده اند. آنها به طور مرتب روی کتها، بازوها، پرچم های خانواده های بااصالت و مشهور مهم در اروپا ظاهر می شوند. ریشه این موجود اسطوره ای جذاب از اروپای غربی به لبه های شرقی شبه قاره هند و فراتر از آن هم می رسد. گریفین های زیبا وظیفه محافظت از طلا و گنج را داشته اند. آنها به عنوان نماد ازدواج تک همسری در نظر گرفته می شدند. آنها وفاداری را تحسین می کردند. گریفین ها به شدت به شریک زندگی خود وفادار بوده و در صورت مرگ همسر ابدا ازداج نمی کردند.

آنها کم کم تبدیل به نمادی از عیسی هم شدند، زیرا می توانستند در هوا و زمین به راحتی حضور داشته باشند که این ماهیت انسانی و الهی مسیح را نشان می دهد. گریفین ها هم قدرت و هم خرد را نشان می دهند. آنها معمولا در طول جنگ مرتبط با قدرت هستند. جمهوری جنوا در قرون وسطی از گریفین ها به عنوان نمادی از تمام قایق های دریانوردی خود استفاده میکرد.

کوه دماوند

این کوه بلندترین قله در ایران و سراسر خاورمیانه است. دماوند یک آتشفشان فعال بوده و در اساطیر ایرانی و داستانهای قومی بسیار نمایان است. این کوه به عنوان یک نماد مقاومت ایران در مقابل حکومتهای خارجی هم در نظر گرفته می شود. به دلیل چشمه های آب گرمی که دارد، گفته می شود که این مورد از زیباترین نمادهای ایران باستان دارای قدرت شفابخش است. این چشمه ها اختلالات پوستی و زخم های مزمن را درمان می کنند. کوه دماند در قسمت پشت اسکنانس های 10000 ریالی هم چاپ شده است.

سیمرغ

این موجود بی نظیر، غول پیکر، بالدار و مونث معمولا به داشتن یک بدن پوشیده از پولک همراه با سر سگ، پنجه شیر و بال طاووس توصیف می شود. همچنین گاهی اوقات با چهره یک انسان تصویر می گردد. سیمرغ یک موجود خیراندیش با قدرت محافظتی و شفا بود. اعتقاد بر این بوده که آب و زمین را تمیز می کند و باروری را به ارمغان می آورد. این موجود همچنین به عنوان رسول یا واسطه بین آسمان و زمین و نماد اتحاد آنها دیده می شود. سیمرغ اغلب در ادبیات کلاسیک و مدرن ایرانی ذکر شده و به طور خاصی در عرفان صوفی به عنوان یک تشبیه برای خدا مورد استفاده قرار می گیرد. این پرنده اسطوره ای در چند داستان قدیمی از خلقت وجود دارد. با توجه به افسانه های ایرانی سیمرغ بسیار پیر بوده تا بدان جا که نابودی جهان را سه بار دیده است.

کاربرد برخی نمادها در حال حاضر

از زیباترین نمادهای ایران باستان نشان شرکت هواپیمایی هما بوده که مستقیماً از یکی از سرستون های کاخ آپادانا گرفته شده است. نمونه های دیدنی این نمادها به شرح زیر هستند:

• سرستون گاو دو سر از کاخ آپادانا
• نشان باشگاه پرسپولیس
• تصویری از تندیس های تخت جمشید
• نشان هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران
• ریتون به شکل سرشیر موزه ملی
• نشان بانک پاسارگاد
• پلاک طلا موزه رضا عباسی
• طرح خطی نقش برجسته در تخت جمشید
• نشان سابق بانک ملی و ارابه در مهر داریوش
• نشانه مؤسسه امیرکبیر

نقوش گیاهی

از نمونه نقوش گیاهی که در کتیبه های تخت جمشید بکار رفته، میتوان به گل نیلوفر و آذین گل سرخ روزت اشاره نمود. گل نیلوفر در حجاری های تخت جمشید در دست بزرگان پارسی دیده می شود. گل روزت نیز از نقوش مورد علاقه ساکنان بین النهرین و نماد خورشید بشمار می رفته است. این نقش در ایران بر روی نقش برجسته ها، ظروف و پلاکها دیده می شود. نمادهای گیاهی بکار رفته در نشانها بدون تغییرات زیادی بکار گرفته شده اند. دلیل این امر را باید در سادگی نقوش گیاهی جست و جو کرد. از نمونه این نمادها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• گل نیلوفر در دست یک فرد پارسی
• نشان بانک پارسیان
• گل نیلوفر در نقش کاشی از برج جنوب شرقی آپادانا
• نشان سابق مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران

هنر دوره ساسانی

ساسانیان به دنبال نفوذ و گسترش هنر یونان در دوران اشکانی به احیای هنر هخامنشی پرداختند. با این تفاوت که هنر در این دوران از حالت طبیعت گرایانه به دور است. از نقوش مورد استفاده در این دوران میتوان به نقش بال که علامت ایزدی و نماد قدرت یا محافظت هست یا نقش سیمرغ که در دوران اشکانی و ساسانی و حتی اسلامی به فراوانی دیده می شود، اشاره کرد. از نمونه های این نمادها میتوان به موارد زیر اشاره داشت:

• گچ بری ساسانی
• نشان دانشگاه تهران
• لوگوی سابق وزارت فرهنگ و هنر و طرح سیمرغ بر روی پارچه ساتن سده هفتم هجری
• نشان جشنواره سینمایی فجر
• سیمرغ دوره ساسانی طاق بستان
• طرح سیمرغ از مرقع سده دهم هجری