مشخص ترین نماد و نشانه بیرونی حرم مطهر امام رضا علیه السلام

ایسنا/ این خبر پیرامون تاریخچه مشخص ترین نماد و نشانه بیرونی حرم مطهر امام رضا علیه السلام برای شما نگارش شد.

تاریخچه گنبد طلای حرم امام هشتم (ع)

در یادداشتی در خبرآنلاین به قلم هادی انصاری آمد: «بنا بر نقل کتب تاریخی، نخستین گنبد بر فراز مزار قدسی حضرت امام رضا علیه السلام، به فرمان سلطان سنجر سلجوقی (511 ـ 552 ق) و به کوشش وزیر وی، شرف الدین قمی ساخته شد. در آن هنگام گنبد با کاشی آذین گردیده بود. گنبد آغازین همان است که اینک از داخل حرم مطهر دیده می شود و سطح مقعر و مقرنس آینه کاری آن پیداست. بنابراین سقف درونی حرم مطهر به حدود هشت قرن پیش بازمی گردد.

در دوران شاه طهماسب صفوی، پس از جمع آوری خشت های کاشی، گنبدی با خشت های طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد. این همان گنبدی است که امروزه در نمای بیرونی بچشم می آید. در شورش ازبک ها، خشت های طلای گنبد به چپاول رفت.

در سال 1009ق که شاه عباس صفوی از پایتخت آن روز، اصفهان پیاده رهسپار مشهد گردید، مدتی در مشهد اقامت گزید و دستور داد که گنبد مطهر بار دیگر با خشت هایی از مس و روکش طلایی پوشیده شود و این کار به دست کمال الدین محمود یزدی به تحقق پیوست. بر پایه آن چه در کتیبه گنبد دیده می شود، این کار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پایان رسیده است. متن کتیبه گنبد که اثر خامه خوشنویس نامدار ایرانی، علیرضا عباسی است و با قلم طلایی بر زمینه فیروزه ای به خط ثلث نوشته شد، چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولی ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ علی قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الی زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف و عشر و تمّ فی سنة الف و ستة عشر.

بنابراین، گنبدی که اینک مشاهده می شود، همان بنایی است که حدود چهارصد سال از ساخت آن می گذرد.

در سال 1084ق و در زمان شاه سلیمان صفوی و بدنبال وقوع زمین لرزه، به گنبد مطهر نیز آسیب هایی وارد آمد و شماری از خشت های طلایی آن از جا کنده شد. وی دستور داد تا گنبد بازسازی شود و کتیبه ای بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید. این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد مطهر دیده می شود. متن کتیبه یادشده چنین است:

من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینة الکواکب و رصع هذه القباب العلی بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمة المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبة العرشیة الملکوتیة و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیة التی کانت تشرق کالشمس فی رابعة النهار بسبب حدوث الزلزلة العظیمة فی هذه البلدة الکریمة فی سنة اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنة ثمانین و الف. کتبه محمدرضا امامی.

انشاء این متن زیبا و ادبی از سوی استاد و فقیه و ادیب برجسته دوران صفوی مرحوم آقا حسین خوانساری (م 1098) صورت پذیرفته که در نوشتن متون ادبی در دوران خود، از قدرت گسترده ای برخوردار بوده است.

در سال 1353 شمسی خشت های طلایی گنبد که بر اثر گذشت زمان شفافیّت و جلای خود را از دست داده بود، در هنگام نیابت تولیت آستانه رضوی عبدالعظیم ولیان خشت های طلایی را از جای خود برداشتند و بار دیگر با آب طلا به روش الکترو پلیتینگ خشت ها را در وان های اشباع شده به آب طلا قرار داده و دوباره لایه ای تا حدود 17 میکرون طلا ضخامت دادند و در جای خود نصب کردند. ولیان دستور داد هر خشتی که برداشته می شود، شماره گذاری شود که بتوانند پس از طی لایه گذاری طلا و پروژه ترمیم خشت ها، دقیقا هر خشت را در جای نخستین خود قرار دهند. کاری که مرحوم ابراهیم زرگرباشی، رئیس کارگاه طلاکاری گنبد مطهر امیرالمومنین ع در نجف اشرف در سال 1155 هجری که به دستور نادرشاه افشار صورت گرفت، خود انجام داده و تمامی خشت ها علاوه بر شماره گذاری و تعیین ردیف قرار گرفتن خشت بر روی گنبد و امضای خود و گاه برخی از استادان آن زمان را قرار داده که این پیش بینی، خود کمک فراوانی به در جا قرار دادن هر خشت نمود.

گفتنی است که مساحت گنبد مطهر امام رضا علیه السلام حدود 850 متر مربع بوده که از دو بخش ساقه و گنبد تشکیل می گردد. این گنبد با سیزده هزار و یکصد خشت طلا پوشیده و آذین گردیده شده است. ابعاد گنبد به این شرح است:

ارتفاع از کف حرم تا زیر سقف گنبد درونی 8/18 متر

ارتفاع از کف حرم تا بالای گنبد طلای بیرونی 20/31 متر

ارتفاع از اوّل طلاکاری تا تیزه گنبد 40/16 متر

ارتفاع سر طوق گنبد 50/3 متر

محیط خارجی 10/42 متر