اردکان | سرزمین مقدس زادگاه خورشید

اردکان نام زیبایی که قرن هاست در سرزمین تاریخی ایران چشم نوازی می کند، شهری که مانند نگینی در استان یزد می درخشد، یکی از زیباترین شهرهای استان یزد است که سفر کردن به آن از خاطره انگیزترین هاست. هرچه از زیبایی این شهر بگوییم، تمام نشدنی و غیرقابل توصیف است، باید به اردکان کاهگلی و به اماکن دیدنی اردکان یزد سفر کرد. شهرستان اردکان در 60 کیلومتری شمال غرب استان و درحاشیه ی کویر نمک قرار گرفته. این شهر جاویدان حدود 24 هزارکیلومتر مربع وسعت دارد و دنیایی از شگفتی ها را درون خود جای داده. "مرکزی، خرانق و عقدا" سه بخش این شهر کاهگلی دلنواز می باشد. 97 هزار نفر و 960 نفر در این شهر کاهگلی زندگی می کنند که مهمان نوازی و صمیمیت آن ها گردشگران زیادی را از گوشه و کنار دنیا مجذوب می کنند. سرزمین مقدس معنای نام زیبای اردکان است که از دو کلمه "ارد" و "کان" تشکیل شده که "ارد" به معنی مقدس و "کان" به معنی معدن می باشد. اما در جامع مفیدی "ارد" را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد. در نزد مردم این دیار کاهگلی به اردکان معروف گشته است در کتاب یزدنامه به اردکان اشاره شده و از آن به محل سکونت علما و حکما در قدیم الایام (حدود قرن هفتم هجری قمری) یاد شده که به یونان کوچک اشتهار داشته است. "کوه چک چک" در ارتفاعات کوه های بلند این شهر و در ارتفاع 2745 متری و در 38 کیلومتری شرقی و کوه های سر به فلک کشیده خرانق با ارتفاع قله 3199 متر در جنوب شرقی اردکان را نام برد. بافت تاریخی داخل حصار اردکان زیبای کاهگلی یکی از بزرگترین بافت های خشتی استان یزد است که مساحتی حدود 50 هکتار دارد. شهری که با 12 محله و 12 دروازه معروف است که تنها فقط چهار برج از آن دروازه ها باقی مانده است. از شاخصه های بافت تاریخی اردکان و دیدنی های اردکان؛ بازار، مساجد تاریخی، آب انبارها، حمام های فراوان و خانه هایی است که فضای بهشت گونه ی آن انسان را به وجد می آورد و کوچه هایی با ساباط ها و دربندهای فراوان که سایه سار امنی برای انسان کویرنشین از سرما و گرما است. بافت تاریخی اردکان از سالم ترین و زیباترین بافت های قدیمی کشور است. از نظر معماری و زیبایی دارای ارزش فراوان است و اکثر خانه های رجال و بزرگان در این بافت کاهگلی تاریخی قرار دارد. رونق این شهر منحصر به فرد را باید از قرن هفتم هجری به بعد جستجو کرد. با ما در مجله همگردی همراه باشید تا به زیباترین جاذبه های گردشگری اردکان یزد سفر کنیم...

خرانق

خرانق از روستای های کاهگلی کویری است که زیبایی های آن شهرت جهانی دارد. روستای خرانق مرکز بخش خرانق شهرستان اردکان از توابع شهرستان اردکان است. روستایی منحصر به فرد که بین دو منطقه کوهستانی و کویری واقع شده و فضایی دلنشین و مطلوب به وجود آورده. این روستا با وجود هم جواری با کویر، سرسبز است و آب و هوای آن معتدل و زمستان های تقریبا سردی دارد. رودخانه فصلی خرانق در شرق، کوه قلعه در شمال غرب و کویر در جنوب این روستا قرار گرفته است. روستای کاهگلی خرانق "خورانق" یعنی زادگاه خورشید گفته اند و قدمت آن به زمان های خیلی دور برمی گردد. آن قدر که گفته می شود خرانق حتی قدیمی تر از شهر یزد است و آثار تاریخی چند هزار ساله ای که در آن وجود دارد، اهمیت این روستا را چند برابر و آن را به یک منطقه باستانی با بافت تاریخی ارزشمند و بی نظیر تبدیل کرده است. از مهم ترین آثار تاریخی این روستا می توان به قلعه، منارجنبان، کاروانسرا، پل آبراه، مشهدک، بابا خادم، حمام، آسیاب، مسجد جامع، شترگلو و... اشاره کرد که از جذاب ترین جاذبه های گردشگری اردکان یزد در روستای خرانق می باشد. از دیگر جاذبه های دیدنی خرانق کاهگلی علاوه بر اماکن تاریخی می توان به طبیعت چشم نواز، آبشار زیبای ساعتی و منطقه حفاظت شده "دره انجیر"، با دارا بودن حیواناتی چون یوزپلنگ، میش، قوچ، گربه وحشی و... اشاره کرد. مسیر دسترسی روستای کاهگلی خرانق در شمال یزد و در 50 کیلومتری شهرستان اردکان و در مسیر جاده اردکان به طبس قرار گرفته است.

عقدا

شهری کهن با دیواره های کاهگلی در 40 کیلومتری شمال غربی اردکان و کنار جاده یزد- اصفهان قرار دارد. دیدنی های آن زیبا و آسمانش پرستاره است. اهم دیدنی های این روستا عبارتند از: کاروانسرای حاج ابوالقاسم دشتی که با بنای آجری و خوش طرح به سبک کاروانسراهای شاه عباسی در وسط آبادی قرار گرفته است. نام سازنده این بنا یعنی حاج ابوالقاسم دشتی از بازرگانان مشهور دوره صفوی در کتابچه موقوفات یزد آمده است و بر یک لوح سنگی به خط نستعلیق در ورودی کاروانسرا نام وی حک شده است. بر سنگ ساختمان این بنا تاریخ 1269 دیده می شود. غار اشکفت یزدان که از لحاظ زمین شناسی و تاریخی بسیار جالب می باشد. این غار جایگاهی برای ستایش میترا یا آناهیتا از ستون های آهکی غار تراشیده شده است که بعدها شکسته شده است. این غار به علت اینکه سالیان دراز محل نگهداری آتش مقدس و رحرام منتقل شده از معبد آناهیتا کنگاور بوده است. از نظر پارسیان هند و زرتشتیان بسیار مقدس می باشد که همه ساله تعداد زیادی از آن ها به این محل آمده و شبی را در غار به سر می برند و مراسم خاصی را اجرا می کنند. در نزدیکی این غار چاه آبی در دل سنگ به نام چاه شهر و کنده شده و آب بسیار گوارایی دارد. از دیگر آثار مهم عقدا حمام نو (1055 هجری)، حصار خواجه نصیر، قلعه بزرگ هزار خشتی سام، مسجد هلاکو با سنگ بنایی به تاریخ 1123، مسجد جامع به سبک معماری قرن هشتم و مسجد شمس (1090 هجری) می باشد.

خانه ی آیت الله خاتمی

از جمله زیباترین خانه های تاریخی و دیدنی های اردکان مربوط به دوران قاجاریه است. بادگیرهای مرتفع، اتاق های سه دری، تالار و حیاط، فضاهای اصلی خانه کاهگی آیت الله خاتمی را تشکیل می دهد. این مکان که خانه ی آیت الله فقید سید روح الله خاتمی (ه) بوده، اکنون به "موزه رجال" تبدیل شده و از جمله واحدهای تحت پوشش اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اردکان است.

آب انبارهای احمد آباد

احمد آباد بنا بر اسناد موجود توسط شیخ احمد یزدی متوفی به سال 635 هجری قمری احداث گردیده و مجموعه آب انبارهای آن قدمتی قاجاری دارند که از جذاب ترین اماکن دیدنی اردکان یزد برای گردشگران می باشند.

پل تاریخی آبرو خرانق

پل آبرو (آبراه) از قدمت تاریخی برخوردار است و به سبک معماری دوره ساسانیان بنا شده است که از محبوب ترین دیدنی های اردکان است، این پل دارای چهار دهانه می باشد و با پایه های قطور و طاق های قوسی به یکدیگر متصل شده است. مصالح به کار رفته در ساخت آن سنگ و ساروج بوده و طول آن 40 متر است. پل آبرو تنها پل انتقال آب در استان یزد به حساب می آید و از شگفت انگیز ترین جاذبه های گردشگری اردکان یزد در روستای خرانق می باشد. 
از دیگر جاذبه های خرانق علاوه بر اماکن تاریخی می توان به طبیعت چشم نواز، آبشار زیبای ساعتی و منطقه حفاظت شده "دره انجیر" با دارا بودن حیواناتی چون یوزپنگ، میش، قوچ، گربه وحشی و... اشاره کرد.

چک چک (پیر سبز)

زیارتگاهی در 68 کیلومتری شمال غربی شهر یزد، در دامنه کوهی به همین نام در شهرستان اردکان واقع شده است و از زیباترین دیدنی های اردکان می باشد، که مورد احترام زرتشتیان ایران و جهان است و پنج شبانه روز در سال از تاریخ 24 تا 28 خرداد ماه، به نام وقت زیارت آن انتخاب گردیده است و بازدید و سکونت در این پنج روزه ویژه ی زرتشتیان است و در بقیه روزهای سال، یکی از قطب های گردشگری استان یزد و از پرطرفدارترین دیدنی های اردکان و اماکن دیدنی اردکان یزد محسوب می شود. از آن جا که قطره های آب از روی کوه های سخت آن همواره در حال چکیدن است به "چک چک" معروف شده است. زرتشتیان به این مکان "پیرسبز" می گویند و معتقدند دختر ساسانی به نام "حیات بانو"، دختر یزدگرد سوم، در حمله ی اعراب به این محل پناه آورده و غیب شده است.

بازار چارسوق (زرین)

دیدنی های اردکان، توانمندی و هنر معماری کویر در عصر صفوی، بازاری مسقف با طولی نزدیک به یک کیلومتر را در شهر زینت داده که امتداد آن از دروازه جنوبی شهر (بازارنو) تا دروازه شمالی (کوشکنو) ادامه داشته و چارسوق زیبای آن زمانی بزرگترین چهارسوق جنوب کشور و از بی نظیر ترین اماکن دیدنی اردکان یزد محسوب می گردیده است، اما امروز تنها از آن همه شکوه، دو راسته ی کوچک با بناهای جانبی آن از دوران قاجاریه به یادگار مانده است. بازار چهارسوق به عنوان شریان اصلی حیات بافت قدیم نقش آفرین بوده که هم اکنون بازمانده ی این بازار راسته ی اصلی آن است که در آن آب انبار تاریخی رباط، حمام تاریخی بازار، مسجد جامع و بخش هایی از بازار که به شکل طاق و تویزه اجرا شده اند، باقی مانده است. در طول بازار یک رشته قنات به نام "قنات نیلی" در جریان بوده که کمترین مزیت آن استفاده ی بازاریان و مردم شهر و خنک نگه داشتن بازار بوده است. بازاری که چهارصدسال در برابر آفتاب کویر و طوفان و باران مقاومت کرد. سرانجام در سال 1338 در برابر کلنگ و تیشه ی تجدد طلبان از پای درآمد.

قلعه خرانق

قلعه خرانق که از مهم ترین آثار تاریخی روستای خرانق و جاذبه های گردشگری اردکان یزد به شمار می رود در حقیقت یک مجتمع مسکونی است و بر فراز تپه ای که بر تمام زمین های اطراف اشراف دارد جای گرفته است. مساحت آن در حدود1/1 هکتار است و اطراف قلعه حصارهایی است که آن را احاطه کرده و موجب استحکام آن می شود. شش برج نگهبانی، برای حفاظت ساکنین قلعه وجود داشته که متصل به بدنه قلعه است. جنس دیوارهای قلعه خرانق از خشت و گل و سقف آن از تیرهایی چون حصیرهای الیافی، چوب و پوشال است. در این قلعه 80 خانه وجود دارد که عموما 2 تا 3 طبقه و در جاهایی در 4 طبقه هم می باشند. جالب اینکه طبقه بالای خانه ها عموما مربوط به خانه دیگر است، شکل خانه های خشتی به گونه ای است که چشم انداز بسیار زیبایی را به دشت های مجاور که عمدتا سبز است ایجاد کرده است. دور تا دور قلعه نیز کانال آب برای حفاظت از آن حفر شده است. این قلعه دارای 4 دروازه به نام های دروازه بالا، پایین، رضاخان سرداری و خالو است و اطراف قلعه کوچه های باریک و پیچ در پیچ است که معروف ترین آن ها کوچه گرگ است.

منارجنبان خرانق

شاید منارجنبان اصفهان به گوش همه آشنا بیاید ولی جالب این است که در خرانق و درون قلعه و کنار مسجد جامع آن نیز، مناره نسبتا قطور و بلندی قرار دارد که دارای 3 طبقه و 2 ردیف پله است و جنبیدن آن نیز مانند منارجنبان اصفهان باعث شگفتی همگان می شود و از منحصر به فردترین دیدنی های اردکان یزد و اماکن دیدنی اردکان یزد در روستای خرانق می باشد. این منار یکی از باارزش ترین مناره هاست و می توان آن را رقیب سرسخت منارجنبان اصفهان به شمار آورد.