مونا فرجاد از سینما و تئاتر در شرایط کرونایی می گوید + عکس

مهر/ مونا فرجاد بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون از تجربه تولید نمایش های کوتاهی که با توجه به شرایط پاندمی کرونا در فضای مجازی منتشر می کند، گفت.

در طول 15 ماه گذشته که پاندمی کرونا تاثیرات مخربی بر فعالیت های تئاتری و زندگی اهالی تئاتر گذاشته است توجه عده ای از هنرمندان و فعالان این عرصه به جایگزین هایی مانند اجرای تئاتر به صورت آنلاین و فعالیت های جسته و گریخته دیگری در فضای مجازی و یا تولید محدود نمایش های کوتاه و یا تله تئاتر ارزشمند است.

مونا فرجاد نیز از جمله هنرمندانی است که این روزها به صورت شخصی و خودخواسته مونولوگ های کوتاهی را براساس ادبیات عامه ضبط می کند که هر هفته از صفحه شخصی اش در فضای اینستاگرام برای مخاطبان به اشتراک گذاشته می شود. فرجاد در این مدت کوتاه توانسته مخاطبان زیادی را به خود جذب کند. او بدون امکانات و در منزل شخصی اش، با دوربین موبایل و گاهی همراهی یک نوازنده، دست به تولید «تک گویی های زنانه بر اساس حروف الفبا» زده است؛ اجرایی که تنها بر خلاقیت فردی و مونولوگ های متنوع و کوتاه که توسط یکی از دوستان نویسنده اش نوشته می شود، استوار است.

این قطعات نمایشی را شاید از لحاظ اصولی نتوان جزو تئاتر آنلاین به حساب آورد چون این ویدئوها از قبل ضبط شده و بعد به صورت آفلاین منتشر می شوند و مخاطبان نمی توانند به صورت زنده کنش های بازیگر را جلوی دوربین دنبال کنند و از زیرساخت ها و تجهیزات حرفه ای که لازمه ضبط یک نمایش آنلاین یا حتی فیلم تئاتر است نیز برای ضبط این مونولوگ ها استفاده نمی شود اما همین تلاش در شرایط کرونازده تئاتر می تواند به عنوان نقطه امیدی برای چنین فعالیت هایی در فضای مجازی از جانب هنرمندان تبدیل شود.

در همین راستا گفتگویی با مونا فرجاد انجام دادیم که در ادامه می خوانید:

* ایده تک گویی های زنانه چطور شکل گرفت چون شما جزو معدود هنرمندانی هستید که بدون انتظار و توقع از بخش دولتی، خودتان دست به کار شده اید تا از این رخوت دوران کرونا بیرون بیایید؟

با شروع کرونا مثل همه افراد فکر می کردم این بیماری چند ماه بیشتر طول نمی کشد و بعد همه چیز به حالت اولیه برمی گردد اما دیدیم که این طور نبود و بحران بیماری همچنان ادامه دارد. در طول این مدت به شدت دلتنگ دیدن و بازی کردن در تئاتر بودم بنابراین فکر کردم شاید خیلی های دیگر هم مثل من دلتنگ تئاتر هستند از این رو تصمیم گرفتم در صفحه اینستاگرام خودم که این روزها به صورت رسانه ای مجازی درآمده که در اختیار هر شخصی قرار دارد دست به تولید نمایش های کوتاهی بزنم. احساسم این بود شاید افرادی که به هر دلیلی صفحه ام را دنبال می کنند، دوست دارند از من اطلاعاتی داشته باشند بنابراین تولید این تک گویی ها شاید برایشان جالب باشد.

* چطور تک گویی را برای اجرا انتخاب کردید؟

به این دلیل که وقتی شرایط، پاندمی است و قرار است فاصله اجتماعی رعایت شود و امکان حضور جمعی در یک مکان بسته وجود ندارد تنها نمایش تک گویی امکان پذیر است به این ترتیب دیگر نیاز به همراهی افراد دیگری به عنوان بازیگر و یا عوامل پشت صحنه نیست و من به تنهایی می توانم از پس اجرا بربیایم.

با دوست نویسنده ام که گپ زدم به پیشنهاد وی قرار شد از کتاب «فرهنگ لغات عامیانه» محمدعلی جمال زاده استفاده کنیم و هربار یک قطعه نمایشی را براساس حروف الفبا در صفحه من پخش کنیم. علت اینکه از تک گویی های موجود و مونولوگ هایی که چاپ شدند و در بازار موجود هستند استفاده نکردیم این بود که تعدادی از آنها خیلی خوب و درجه یک بودند که قبلاً کار شدند و یک تعدادشان هم حداقل من دوست شان ندارم و سلیقه من نیستند.

* چرا به سراغ آثار کلاسیک یا ادبیات نمایشی نرفتید؟

در نمایشنامه های کلاسیک یا آثار شناخته شده ادبیات نمایشی مونولوگ های جذابی وجود دارد اما به نظرم آمد شاید تنها کسانی که اهل تئاتر و تئاتر بین هستند با آن قطعه های نمایشی و مونولوگ ها ارتباط برقرار کنند در حالی که اینستاگرام در اختیار همه است و همه می توانند آن را ببینند بنابراین دوست داشتیم طیف وسیعی از افراد با این مونولوگ ها ارتباط برقرار کنند پس تصمیم گرفتیم دوست نویسنده من - که علاقه مند نیست نامش فاش شود - قصه هایی بنویسد که برای عموم جذاب تر باشد ضمن اینکه در دل خود آموزشی هم داشته باشد چون بازیادآوری کلمات و فرهنگ عامیانه و ضرب المثل هایی که همیشه وجود داشتند خودش به نوعی آموزش است.

شاید یکی مثل خود من بعضی کلمات را نشناسم و تا به حال با آنها و یا مفاهیمشان برخورد نکرده باشم اما این تک گویی ها فرصتی برای شناخت بهتر فرهنگ عامه و اصطلاحات کمتر رایج زبان فارسی که ممکن است به دست فراموشی سپرده شده باشند، فراهم می آورد. به شخصه دغدغه این را داشتم که یک کار فرهنگی انجام بدهم چون بعضی اوقات نباید منتظر دیگران بود و یا اینکه انتظار داشت از ارگان یا نهادی کمک و حمایت بگیرید به همین دلیل است که من با اندک امکانات و با آنچه به دستم می رسد و می تواند المانی از آن قطعه نمایشی مورد نظر باشد این تک گویی ها را ضبط می کنم.

در این روزها که تئاتر جزو مشاغل اولیه ای بوده که تعطیل شده است و به دلیل شرایط کرونا و رعایت پروتکل های بهداشتی، سالن ها با نصف ظرفیت کار می کنند و شاید خیلی ها هم به دلیل ترس از کروناسراغ سالن ها ی نمایش نمی روند، تئاتر آنلاین، می تواند به عنوان امکانی برای زنده نگاه داشتن و نفس کشیدن در فضای تئاتر مورد استفاده قرار گیرد مثلاً در یکی از این تک گویی ها که در مورد حرف چ بود من لباس ژاپنی پوشیدم اما اولش می گویم منم «چانگ چینگ چون / سفیر چین و ماچین» خیلی از دوستان کامنت گذاشته بودند که این لباس ژاپنی است. بله من هم می دانم این لباس ژاپنی است ولی من نه پولی دارم که بخواهم بابتش طراح لباسی داشته باشم و نه لباس برایم بدوزند.

این کیمونو نشانه ای از خاور دور بود که همه ما وقتی کیمونو می بینیم یاد کشورهای چین، ژاپن و کره می افتیم و من نیز سعی کردم با المانی از آن کشور این قطعه نمایشی را کار کنم.

* چقدر به تئاتر آنلاین به عنوان یک امکان یا جایگزین تئاتر صحنه ای اعتقاد دارید؟ شیوه ای که بشود از آن کسب درآمد هم کرد.

هیچ وقت تئاتر آنلاین نمی تواند جایگزین تئاتر در صحنه باشد. اصلاً فضای صحنه، اینکه بازیگر و تماشاگر نفس به نفس همدیگر هستند، آن حس و حالی که روی صحنه شکل می گیرد، همگی در یک نمایش، زنده است. البته در تئاتر آنلاین هم همین طور است، ولی نفس به نفس تماشاگر نیستیم، حال دیگری دارد که به نظرم قابل جایگزینی نیست ولی در این روزها که تئاتر جزو مشاغل اولیه ای بوده که تعطیل شده است و به دلیل شرایط کرونا و رعایت پروتکل های بهداشتی، سالن ها با نصف ظرفیت کار می کنند و شاید خیلی ها هم به دلیل ترس از کرونا سراغ سالن های نمایش نمی روند، فکر می کنم تئاتر آنلاین، می تواند به عنوان امکانی برای زنده نگاه داشتن و نفس کشیدن در فضای تئاتر مورد استفاده قرار گیرد.

* فکر می کنید مدیریت دولتی باید به این قضیه ورود کند یا اینکه هنرمندان خودشان می تواند بدون حمایت موفق شوند.

چه بهتر که مدیریت دولتی به این فضا ورود و از لحاظ مالی از هنرمندان حمایت کند یا حداقل امکاناتی مثل استودیو و دوربین و تجهیزات فنی را در اختیارشان قرار دهد چون خود هنرمندان به تنهایی نمی توانند امکانات ضبط و تولید آثار را تامین و به تئاتر آنلاین به عنوان فضایی برای کسب درآمد فکر کنند مگر اینکه به بخش بازرگانی و چگونگی جذب سرمایه اشراف داشته باشند که باز هم فکر می کنم در شرایط اقتصادی این روزها کار بسیار مشکلی است یا اینکه ارگان ها و نهادهایی باشند که دغدغه فرهنگی دارند و بخواند در این زمینه سرمایه گذاری کنند. به هر حال اتفاق خوبی می افتد که بخش دولتی پشت گروه های تئاتری بایستد و از آنها حمایت کند.

در یک سال و نیم گذشته از جمله افرادی که خیلی متضرر شدند هنرمندانی و فعالانی هستند که در حوزه تئاتر کار می کنند، همان طور که می دانید تعدادی از سالن های تئاتر بسته شده اند، این بسته شدن سالن های تئاتری یعنی بیکاری تعدادی از بازیگران تئاتر، عوامل پشت صحنه، گروه صحنه، لباس، گریم، تبلیغات، حتی خدمه ای که در یک مجموعه فرهنگی هنری تئاتر کار می کنند چون وقتی تئاتر تعطیل شود آن فرد هم بیکار می شود. ببینید در این مدت چه تعداد زیادی از کار کردن محروم بوده اند و منبع درآمدی هم نداشته اند بنابراین اتفاق خوبی است اگر بخش خصوصی مانند حوزه سینما و برخی آثار تصویری بتواند به عنوان اسپانسر به این اتفاق ورود کند و به عنوان نمونه امکانی فراهم شود تا بتوان در پلتفورم های مختلف اقدام به نمایش تئاترهای آنلاین همراه با بلیت فروشی کرد.

* شما تقریباً بدون امکانات و بر پایه استعداد و خلاقیت فردی و البته متن های کوتاه جذاب در این مدت کوتاه توانستید مخاطب زیادی جذب کنید. به نظر خودتان چقدر زیرساخت و امکانات فنی برای شکل گیری چنین ایده ای مهم است. اگر امکانات بیشتری داشتید موفق تر می شدید یا اینکه اگر کارتان از طریق یکی از پلتفورم های دولتی پخش می شد مخاطب بیشتری داشت؟ البته به نظر می رسد دلیل موفقیت این کار علاوه بر خلاقیت فردی و بازی خوب، کوتاه بودن و در دسترس همه قرار داشتن در فضای اینستاگرام است.

اینکه می گویید بدون امکانات، درست است چون من واقعاً امکاناتی ندارم و بخش های نمایشی را در خانه و یکی، دو بخش نمایشی را در خانه دوستانم ضبط کردم. حتی تنها در دو سه کلیپ آخری که ضبط کردم سه پایه داشتم و خودم هنوز نتوانستم این وسیله را بخرم و قبل از آن در خانه زیر دوربین، میز می گذاشتم و اطراف آن را کتاب می چیدم تا موبایل ثابت شود. برای من تولید این تک گویی ها کار سختی بود چون همیشه به عنوان بازیگر در یک پروژه قرار می گرفتم، لباس و گریمم آماده بود، صحنه چیده شده بود و من فقط در آنجا وظیفه بازیگری داشتم نه اینکه دغدغه لباس داشته باشم و یا اینکه صحنه چطور باید چیده شود و زاویه دوربین و یا کیفیت صدا چگونه باشد.

به عنوان نمونه یکی از مشکلاتی که این نمایش های کوتاه دارد، این است که در برخی مواقع کیفیت صدا ضعیف می شود با اینکه من تلاش می کنم در تدوین، صدا را بالا ببرم ولی به هر حال صدا ی محیط وجود دارد و من با بلندگوی دوربینِ موبایل صدا را ضبط می کنم و متوجه وجود نواقص می شوم ولی اگر قرار بود فکر کنم برای خودم امکاناتی فراهم کنم و بعد بخواهم این نمایش ها را ضبط کنم، به دلیل اینکه در حال حاضر اجاره کردن تجهیزات و امکانات، کار هزینه بری است شاید از ادامه کار منصرف می شدم ولی تصمیم گرفتم این کار را با همین امکاناتی که در اختیار دارم، انجام دهم. البته در نظر دارم که حتماً یک هاشف که قابلیت اتصال به گوشی موبایل را داشته باشد، خریداری کنم که کیفیت صدا بهتر شود.

تا این لحظه به این فکر نکرده بودم که کارم از پلتفرم دولتی پخش شود. با خود فکر می کنم و می گویم مگر قرار است چقدر پول بدهند که کار انجام شده، سفارشی باشد. چه من و چه نویسنده متن، بدون هیچ چشم داشت مالی و فقط به دلیل اینکه کار فرهنگی کرده باشیم، انجام این کار را بر عهده گرفتیم.

در حال حاضر پلتفرم های مطرحی وجود دارند که گردش مالی در آنها رقم های بالایی دارد و بودجه های زیادی در اختیار سریال ها قرار می دهند که با هزینه های کلان ساخته شوند و چه خوب است که بتوانند این کار را برای تئاتر هم انجام دهند. شاید با یک بیستم هزینه هایی که برای یک سریال می کنند، بتوان تئاترهای خوبی به صورت آنلاین اجرا کرد و برای آنها بلیت فروشی و حتی جذب اسپانسر کرد پیش از این از من سوال شده بود که اگر سرمایه گذار یا تهیه کننده وجود داشته باشد، این کار را انجام می دهید؟ به این موضوع هم فکر نکرده بودم که چنین اتفاقی بیفتد چون اگر قرار است حضور یک سرمایه گذار یا تهیه کننده به معنای اعمال نظر بر متن ها، شکل اجرایی و همه این چیزها باشد، بهتر است این قطعه های نمایشی همین روند فرهنگی خودشان را داشته باشند. احساس من این است کاری که از دل برآید، بر دل نشیند. اینکه با هزینه کم بخواهم برای پلتفرمی با قوانین آنها کار کنم، ترجیح می دهم از صفحه موبایل خودم کارها را ضبط کنم و در اختیار کسانی که علاقه مند هستند، بدون آنکه هزینه ای بپردازند، قرار دهم.

در حال حاضر پلتفرم های مطرحی وجود دارند که گردش مالی در آنها رقم های بالایی دارد و بودجه های زیادی در اختیار سریال ها قرار می دهند که با هزینه های کلان ساخته شوند و چه خوب است که بتوانند این کار را برای تئاتر هم انجام دهند. شاید با یک بیستم هزینه هایی که برای یک سریال می کنند، بتوان تئاترهای خوبی به صورت آنلاین اجرا کرد و برای آنها بلیت فروشی و حتی جذب اسپانسر کرد تا هزینه هایشان نیز برگردد به شرط آنکه تنها به سراغ یک عده خاص برای تولید چنین آثاری نروند بلکه هنرمندانی را در نظر داشته باشند که در طول یک سال و نیم گذشته کار نکرده اند. البته اگر قرار باشد با کمک هزینه های اندکی که قبلاً برای اجرای نمایش های صحنه ای در نظر گرفته می شد دست به تولید تئاتر آنلاین زد، امکان پذیر نیست چون در این گونه تئاتری علاوه بر هزینه عوامل و اجرا، بحث ساخت وساز، دوربین، صدا، استودیو و مسائل فنی و تکنیکی نیز مطرح می شود.

امیدوارم حمایت دولتی یا بخش خصوصی شامل حال تئاتر شود و پلتفرم هایی که در حال حاضر وجود دارند به روش حرفه ای به این قضیه ورود کنند، نگاه حرفه ای به تئاتر داشته باشند و به این فکر کنند که می توان از تئاتر درآمدزایی کرد.

اوایل شروع پاندمی کرونا یک کمپانی تئاتری، نمایش های درجه یک و مهمی را که در انگلیس روی صحنه رفته بود، به صورت رایگان در یوتیوب در اختیار مخاطبان قرار می داد و مردم یک هفته فرصت داشتند که این آثار را تماشا کنند که تجربه لذت بخش و آموزشی بود. ما هم در ایران می توانیم با چنین ایده هایی هم کار فرهنگی بکنیم و هم به فکر درآمدزایی باشیم. حتی دولت می تواند در صورت حمایت بخش خصوصی از تئاتر درصدی از مالیات آنها را ببخشد تا پلتفورم ها تشویق به سرمایه گذاری در این حوزه شوند.