ارگ دولت آباد یک الگوبرداری کامل از شهر تاریخی بلقیس است

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست آمده، ارگ دولت آباد یک الگوبرداری کامل از شهر تاریخی بلقیس است.

ارگ دولت آباد در غرب روستای دولت آباد و در فاصله حدود 14 کیلومتری جنوب شرق شهرستان اسفراین قرار گرفته است. این اثر در پای کوهی ارتفاعات جنوب غربی شاه جهان در میان دشت به ارتفاع حدود 1250 متر بالاتر از سطح در یا واقع شده است.

با توجه به مطالعات میدانی و کتابخانه ای صورت گرفته، این بنای با ارزش مربوط به دوره قاجار بوده که در کنار مسیر اصلی جاده ارتباطی سبزوار و اسفراین واقع شده، دارای یک ارگ حکومتی و یک بخش مسکونی که اهالی روستا در آن زندگی می کردند که دارای برج و باروهای رفیع و گچ بری های نفیسی است.

این مجموعه از دو بخش تشکیل شده، ارگ که در جنوب واقع شده و با پلان تقریباً مربع شکل به ابعاد 62*63 متر و شارستان که در شمال ارگ واقع است بصورت مستطیل شکل به ابعاد 231*254 متر است.

ارگ حکومتی زمان آبادی داری چهار برج دفاعی و باروهای طویلی بوده که اطراف آن را محصور ساخته و دارای یک دروازه در جبهه شمالی که به داخل شارستان باز می شده و دارای تزئینات گچی است که خوشبختانه هنوز شواهدی از این تزئینات باقی مانده است. قطر دیوارها تقریباً 170 سانتیمتر و ارتفاع آنها از کف موجود ارگ تقریباً 6 متر است. بر روی باروهای ارگ داغه های مردگرد نظامی مشهود است که با مطالعات میدانی صورت گرفته نیز همخوانی دارد و در بالاترین قسمت جرزها، کنگره و مزغل های باقی مانده است.

بخش اعظم و مهم که مردم در آن سکونت داشته اند در شمال ارگ واقع شده که در زمان آبادی، مردم کل روستا و بناهای خدماتی را در خود جای داده بود.

این بخش با 9 برج دفاعی، سه دروازه و باروهای طویل و قطور محصور شده دروازه های این بخش در جبهه های شمال، جنوب و شرقی بوده که در حال حاضر، دروازه غربی این مجموعه خوشبختانه زیاد دچار آسیب نشده و از همه دروازه های ارگ و مجموعه سالم تر است. در کنار هر یک از دروازه های شارستان دو برج دیدبانی ساخته شده تا ورود و خروج را تحت کنترل داشته باشند که تقریباً سالم ترین نوع این استراتژی در دروازه غربی کاملاً مشهود است.

بیشترین فضاهای مسکونی باقی مانده در آخرین دوره سکونت در بخش شارستان در جنوب شرقی آن بوده که تمام فضاها از خشت خام و با سقف منحنی پوشش داده شده اند که تنوع در نوع سقف ها و پوشش ها حائز اهمیت است، چرا که استفاده از چوب کمتر بچشم می خورد.

طبق مطالعات میدانی و توضیحات اهالی روستا در داخل شارستان حمام و آب انبار و در خارج از باروی شارستان و در جبهه شمالی نیز یک آب انبار دیگر نیز وجود داشته که براثر سیل آبی که در سه دهه گذشته وارد بخش شارستان شد، این بناها و بسیاری از فضاهای مسکونی تخریب شده و مردم روستا به مرور زمان داخل شارستان را رها و به خارج از شارستان کوچ کرده و از آن پس روند تخریب و آسیب ها فزونی یافته است.

ویژگی های خاص اثر

الگوبرداری کامل از شهر تاریخی بلقیس اسفراین و ویژگی های با ارزش دیگر آن گچ بری و برج و باروهای سالم و اتاق های با انواع طاق های مختلف که با استفاده از خشت کار شده اند.

از دیگر ویژگی بارز این مجموعه خشتی طاق پوش، قوس ها و طاق گنبدی آن است.

یکی دیگر از ویژگی های بارز آن می توان به کنگره و مزغلهای سالم و همچنین طرح های که با استفاده از خشت در نمای برج و باروها اجرا شده که به آن روح بخشیده و از سادگی و بی پیرایگی آن خارج کرده و به ظرافت و پیچیدگی آن افزوده است.

دیگر ویژگی آن میتوان گچ بری های و شمسه کاری ها که در متون به آنها اشاره شده است را برشمرد و از همه مهمتر استفاده از طاق هایی به اشکال مختلف که همه با خشت اجرا شده و یک مجموعه ای با سقف های گنبدی و هلالی بوده که تمام اجرای طاق های خشتی را در این مجموعه رعایت شده است.

ارگ دولت آباد اسفراین با شماره 31524 در سال 1395 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

شهرستان اسفراین در دامنه جنوبی کوه های آلاداغ و جنوب و غرب شاه جهان قرار گرفته و در جنوب آن نیز رشته کوه های کم ارتفاع تر از جمله کوه های جغتای وجود دارد. عمده ترین مراکز سکونتی، دشت اسفراین و صفی آباد هستند.

آثار به جای مانده از استقرارهای پیش از تاریخی از جمله جیران تپه در شهرستان اسفراین نشان دهنده سابقه تاریخی کهن این منطقه است. اسفراین در دوره های اشکانی و ساسانی نیز همواره جز ولایات مهم بشمار می رفته و بارها در متون تاریخی و جغرافیایی از آن نام برده شده است. در دوره اسلامی نیز اسفراین بدلیل قرار داشتن بر سر راه کاروانروی نیشابور به جرجان رونق خاصی یافت و بیش از پیش شکوفا شد. ارگ بلقیس در نزدیکی شهر اسفراین از جمله مهمترین بقایای شهرهای دوره اسلامی است. در بیشتر منابع تاریخی متعلق به دوره اسلامی به اتفاقات و تحولات این شهرستان تاریخی اشاره شد.