شهرام مکری: جشنواره فیلم فجر دچار سوءتفاهم است + عکس

«جنایت بی دقت» به کارگردانی شهرام مکری از آن دست فیلم هایی است که دبیر جشنواره فیلم فجر تاکید کرده به دلیل حضور در جشنواره های خارجی شرایط حضور در «فجر» را ندارد و البته در این میان به پروانه نمایش نداشتن این فیلم هم اشاره می شود. این فیلم امسال در جشنواره های مختلفی حضور داشته و جایزه هیات داوران مستقل جشنواره فیلم ونیز و هوگوی نقره ای جشنواره شیکاگو را کسب کرده است.

مسئله نبود امکان برای شرکت کردن چنین فیلم هایی در جشنواره فجر بهانه ای برای گفت وگو با کارگردان «جنایت بی دقت» شد و او بیش تر از آنکه حضور فیلمش در جشنواره فجر برایش دغدغه باشد از استانداردهایی گفت که این جشنواره باید به آن نزدیک شود.

«جنایت بی دقت» پروانه نمایش دارد؟

مکری در ابتدا در پاسخ به اینکه آیا برای صدور پروانه نمایش فیلم «جنایت بی دقت» اقدامی شده است و همچنین با توجه به شرایط ویژه جشنواره امسال که هنوز مشخص نیست به چه شکل برگزار می شود، آیا اصلا تمایلی به حضور در این رویداد دارد یا خیر؟ بیان کرد: ما اوایل مهرماه برای پروانه نمایش فیلم اقدام کردیم ولی تا الان هنوز از ارشاد خبری نشده و حتی نسخه ای از فیلم را از ما نخواسته اند. البته فکر می کنم بخشی از این اتفاق به شرایط حال حاضر کشور از نظر نمایش فیلم ها برگردد ولی با این حال در جریان دقیق برگزاری جلسه های شورای پروانه نمایش نیستم، فقط تا جایی که اطلاع دارم به تازگی پروانه نمایش فیلم خانم نیکی کریمی (آتابای) که سال گذشته در جشنواره بود صادر شده که فاصله زمانی تقریباً یک سال برای صدور مجوز مدت زمان زیادی است.

او افزود: در این باره باید این نکته را بگویم، برای اینکه یک فیلم بتواند در بازار بین المللی کار کند و سهمی هر چند کوچک از آن داشته باشد باید سعی کند ، خود را زودتر به بازارهای جهانی برساند، یعنی مثلاً وقتی فیلمی را تولید می کنید که محصول سال 2020 یا 2019 است خیلی نمی توانید صبر کنید و آن را نگه دارید تا برای پخش در بازارهای جهانی از زمان تولید آن بگذرد؛ در نتیجه باید فیلم خود را زودتر به بازار برسانید و این پروسه هم ابتدا از فستیوال ها شروع می شود که خریدارها و فروشنده ها در این رویدادها شرکت می کنند و فیلم ها را می بینند. بنابراین ما زودتر از زمان انتظاری که برای گرفتن پروانه نمایش فیلم در ایران طی می کنیم ناچاریم فیلم خود را برای فستیوال ها و شرکت در بازارهای خرید و فروش جهانی ارائه کنیم. درواقع فیلم هایی که بخواهند به بازار گسترده تری فکر کنند ناچارند که از این مسیر بگذرند.

وی ادامه داد: در همین راستا ما هم از جشنواره ونیز پخش بین المللی فیلم «جنایت بی دقت» را شروع کردیم. قرارداد پخش فیلم با یک شرکت خارجی است و این شرکت موفق شده چندین قرارداد پخش و اکران با کشورهای مختلفی همچون ایتالیا، سوئیس و آلمان منعقد کند. البته شرایط کرونا همه این برنامه ها را به تعویق انداخته وگرنه فیلم ما خیلی زودتر وارد پروسه پخش می شد، اما به هر حال در چند جشنواره در سال 2020 شرکت کردیم و چند جشنواره هم در سال 2021 داریم که نمایش فیلم در آن ها در چند وقت آینده انجام خواهد شد و اکرا ن را در فرانسه، سوئیس و ایتالیا هم در برنامه داریم.

«فجر» برای ما نوستالژی و خاطره است

مکری درباره شرکت در جشنواره فجر هم گفت: هر فیلمسازی دوست دارد اثرش در جشنواره های مختلف به نمایش در آید چون باعث می شود بازخوردهای بیشتری بگیرد که این بازخوردها به فروش فیلم هم کمک می کند. جشنواره فجر هم همین شرایط را دارد و بازخوردهای آن شاید می تواند در فروش و دیده شدن فیلم تاثیر خوبی داشته باشد به خصوص برای فیلم من که معمولاً با بازیگران جدید و همین طور عوامل فنی جدید کار می کنم و دیده شدن آن ها می تواند به بازار سینمای ایران هم کمک کند؛ در نتیجه در پاسخ به اینکه آیا تمایل دارم که فیلم ام در جشنواره فجر باشد یا خیر، باید بگویم من هم مثل هر فیلمساز دیگری به جشنواره فجر مانند فستیوال های دیگر نگاه می کنم و همانطور که تمایل دارم فیلمی که ساخته ام در فستیوال های مختلف باشد به جشنواره فجر هم همین نگاه را می توانم داشته باشم، منتها جشنواره فجر به دلیل آن که همه ما با آن نوستالژی و خاطره داریم و فیلم های خوب زندگی خود در سینمای ایران را در این جشنواره دیده ایم می تواند از این نظر اهمیت دیگری هم داشته باشد. من موقعیت های مختلفی را در این فستیوال تجربه کرده ام یعنی هم به عنوان مخاطب در آن بودم، هم به عنوان کسی که در صف بلیتش بوده، هم به عنوان کسی که با نشریات آن کار کرده و حالا هم به عنوان یک فیلمساز هستم که می تواند در این جشنواره فیلم داشته باشد. این یک ویژگی منحصر به فرد است که ما درباره فستیوال های دیگر در هیچ نقطه از دنیا چنین حس و موقعیتی نداریم و همین سبب می شود جشنواره فیلم فجر اهمیت و جایگاه دیگری برای فیلمساز ایرانی داشته باشد. پس بله، من دوست دارم فیلمم در فستیوال های متنوعی حضور داشته باشد و از این منظر که توضیح دادم «فجر» ویژگی و اهمیت بیشتری هم می تواند داشته باشد.

تناقض های جشنواره فجر چیست؟

او درباره تاکید جشنواره فجر مبنی بر عدم نمایش فیلم هایی که پیش از شرکت در این جشنواره ،در فستیوال های خارجی شرکت کرده اند و اینکه آیا این دستورالعمل می تواند سبب شود جشنواره فجر به واقع ویترین سینمای ایران باشد؟ اظهار کرد: این بحث خیلی مفصل است و خودم از سال ها پیش یعنی وقتی به عنوان فیلمسازی که در حوزه فیلم کوتاه بوده تا الان که فیلم بلند می سازم با این سوال مواجه می شدم. فکر می کنم این جا یک سوءتفاهم پیش آمده یعنی حداقل خوشبینانه اش این است که آن را سوءتفاهم برای برگزارکنندگان جشنواره بدانیم. شاید بهتر است بگویم یک عهد و قرار قدیمی در جشنواره فجر وجود دارد که هنوز به روز نشده و باز هم خوشبینانه اش این است که بگوییم این قوانین بازنگری جدی نشده اند، چرا که مهمترین تناقض همین است که جشنواره فجر فعلاً به عنوان یک جشنواره ملی محسوب می شود و نمی دانم یک جشنواره ملی چه ارتباطی با بازار بین المللی می تواند داشته باشد.

وی ادامه داد: این در حالی است که ما جشنواره بین المللی فجر هم داریم، یعنی هر چقدر مناسبات جشنواره بین المللی فجر بر این باشد که خود را با جشنواره های بین المللی دیگر در رقابت بگذارد، جشنواره ملی فجر این طور نیست چون یک جشنواره داخلی است و در رقابت با جشنواره دیگری در دنیا نیست. اگر در رقابت بود که دیگر جشنواره ملی نبود. این تناقض بزرگی است که درباره این جشنواره وجود دارد و باعث می شود فیلمسازها همیشه سردرگم باشند. ضمن اینکه اگر ما خود را بخشی از جهان فرض کنیم آن موقع احتمالاً در یک روشی از تعامل با جهان به شکل های مختلف قرار می گیریم، یعنی سعی می کنیم بهترین کار را برای مخاطب خودمان و برای فیلمی که تولید شده انجام دهیم و به عنوان مسئولان سینمایی احتمالاً آرزویمان این است فیلمی که در کشورمان تولید شده شکوفاترین مسیر خود را طی کند یا فستیوال ما بیشترین مخاطب و بهترین فیلم ها را داشته باشد، ولی گاهی اوقات خود من به شک می افتم که آیا این مسیری است که همه آدم های مختلف به آن فکر می کنند؟ مثلا فرض کنید الان آقای اصغر فرهادی فیلمی داشته باشد که در جشنواره کن به نمایش درآید و جایزه نخل طلا را هم ببرد، معلوم است که در صورت اکران نشدن، باید بتوانیم آن را در جشنواره فجر بعدی نمایش دهیم. این هم برای مخاطب خوشحال کننده است و هم برای جشنواره اعتبار دارد، مگر اینکه بخواهیم جوری رفتار کنیم که بگوییم ما با دنیا فرق داریم، یعنی آنچه دنیا دوست دارد انجام دهد را ما دوست نداریم.

مکری گفت: جشنواره های بین المللی با هم در یک رقابت هستند تا پخش اول فیلم ها را بگیرند چون به آن واسطه می توانند اسپانسرهای بیشتری جذب کنند و تماشاچی بیشتری به جشنواره خود بیاورند. علاوه براین فستیوال های زیادی هم هستند که دیگر قانون نمایش اول را نمی پسندند و این ها را کنار می گذارند، اما از آن سو آن شکلی که جشنواره بین المللی فجر ما این موضوع را اجرا می کند عجیب است. چطور جشنواره بین المللی فجر همه فیلم های دنیا را از کشورهای مختلف می پذیرد و برای فیلم های ایرانی فقط نمایش اول را می خواهد؟ این قانون هیچ جای جهان وجود ندارد. جشنواره ملی فجر هم نمایش اول (پریمیر) می خواهد در حالی که همین موضوع را برای فیلم هایی که در ایران پریمیر شده اند اجرا نمی کند، یعنی یک فیلم می تواند در جشنواره اصفهان باشد، در حقیقت باشد، در جشنواره فیلم کوتاه تهران هم باشد بعد در فجر هم باشد! این ها همه عنوان بین المللی دارند چطور می توانیم فیلم هایی که در جشنواره های حقیقت و کوتاه تهران بوده اند را به فجر بیاوریم ولی سینمایی بلند را نمی توانیم؟چطور اینقدر تناقض وجود دارد؟

مسئله «پریمیر» در فجر برای مسئولان باید روشن شود

او بیان کرد: من فکر می کنم برای حل این ماجراها مسئولان جشنواره فیلم فجر با فعالان حوزه بین الملل سینما باید موضوع را بررسی کنند، حتی با بخش های بین الملل زیرمجموعه های خود سازمان سینمایی مثل فارابی و انجمن سینمای جوان و مرکز گسترش سینمای مستند جلسه بگذارند تا موضوع برای آن ها روشن شود و بتوانند تصمیم بگیرند که اصلاً چه ضرورتی دارد این کار (پریمیر) انجام شود؟ آیا چون بقیه الزام به نمایش اول دارند، ما هم باید انجام دهیم یا اینکه مسئله چیز دیگری است؟ من مصاحبه آقای اطبایی خواندم و فکر می کنم نکته واضح و روشنی در آن وجود داشت که آن ها (مدیران) بتوانند از آن استفاده کنند. البته می دانم افراد دیگری هم هستند که از نزدیک با جشنواره کار کرده اند مثل آقای اسفندیاری که این قوانین را می داند. فکر می کنم این وسط چیزی شبیه سوءتفاهم در مورد وضعیت سینمای ایران وجود دارد که ممکن است سبب شود خیلی اتفاقات اشتباه رخ دهد.

مکری در ادامه گفت: اگر ما برای ساخت یک فیلم قوانینی که در کشور وجود دارد را به طور کامل رعایت کنیم این طور می شود که ابتدا چند ماه طول می کشد پروانه ساخت بگیریم، چند ماه طول می کشد آن را تولید کنیم، چند ماه طول می کشد پست پروداکشن انجام شود، چند ماه طول می کشد پروانه نمایش بگیریم، وقتی هم پروانه گرفت چند ماه طول می کشد ببینیم به جدول تولیدات جشنواره فجر می خورد یا خیر و اگر مناسب باشد باید چند ماه صبر کنیم تا آن را به جشنواره فجر برسانیم. سوال من است است که یک فیلم چقدر امکان حضور در بازار بین المللی دارد و وقتی پروسه تولید تمام می شود چقدر امکان دارد در فضای بین المللی بتواند نفس بکشد؟ در این بین به این نکته هم فکر کنیم که اگر جشنواره های جهانی مثل ونیز این آوانس یا امتیاز را به جشنواره داخلی فجر نمی داد که بگوید من با پریمیر شما مشکلی ندارم - کاری که جشنواره فجر با جشنواره ونیز نمی کند - آن وقت مثلاً چه اتفاقی برای فیلم آقای مجیدی می افتاد؟ فیلم «خورشید» به واسطه حضور در جشنواره ونیز توانسته پخش خوب بین المللی داشته باشد، جاهای مختلفی حضور داشته، شانس آن برای حضور در اسکار بالا رفت و در عین حال در جشنواره فجر هم نمایش داده شده است. اگر جشنواره ونیز هم می خواست این کار را کند احتمالا آقای مجیدی نمی توانست فیلم خود را در جشنواره فجر سال قبل نمایش دهد چون اگر هم مستقیم به جشنواره ونیز می رفت نمی توانست طبق قوانین فعلی در جشنواره فجر سال بعد شرکت کند. همه این ها در حالی است که آن ها (جشنواره های خارجی) همیشه سعی خود را می کنند تا بیشترین خدمت را به جهان فیلم ها و جهان مخاطب ارائه کنند وگرنه اگر فقط بخواهند بگویند ما تصمیمی گرفته ایم که می خواهیم پای آن بایستیم ممکن است هر سال با حضور مدیران جدید تصمیم ها عوض شود.

فیلم های من هیچگاه با سلیقه حاکم بر فجر هماهنگی نداشته اند

این فیلمساز تاکید کرد: هر آنچه تاکنون گفتم به فیلم خودم یعنی «جنایت بی دقت» و تمایل یا عدم تمایلم برای حضور آن در جشنواره فیلم فجر ارتباطی ندارد. فیلم های من اصولاً شانسی در جشنواره فجر نداشته اند چون با سلیقه حاکم بر این جشنواره در طی این سال ها هماهنگی نداشتند. بنابراین به نظر نمی رسد که فیلم من چندان شرایط حضور در این رویداد را داشته باشد همانطور که «اشکان و انگشتر متبرک»، « ماهی و گربه» و «هجوم» هیچ کدام در بخش های رسمی جشنواره فیلم فجر به نمایش در نیامدند. در نتیجه خیلی نمی توانم امیدوار باشم فیلم چهارم من که فضای دورتری از فیلم های قبلی ام ندارد بتواند در جشنواره فجر به نمایش دربیاید و چند سیمرغ هم بگیرد. من حتی در دوره هایی که هیچ فیلمی هم نداشتم درباره این قوانین همین نظر را داشتم و اصلا منظورم رابطه جشنواره فیلم فجر با «جنایت بی دقت» نیست که فکر نمی کنم این رابطه خیلی هم درخشان باشد چون تجربه قبلی فیلم های من نشان می دهد که هیچ وقت حضور رسمی در جشنواره فجر نداشته و نتوانستم داشته باشم پس حرفم بر سر این است چطور می شود جشنواره فجر به استانداردهای جشنواره خوب نزدیک تر شود.

چرا در «پریمیر» از جشنواره های خارجی تقلید می کنیم ولی در سلیقه و ثبات مدیریتی تقلید نمی کنیم؟

شهرام مکری در بخشی دیگر از گفت وگو با ایسنا در پاسخ به اینکه آیا شرایط خاص جشنواره امسال که سبب شده جشنواره فجر هیات انتخاب نداشته باشد، می تواند شروعی باشد برای اینکه از این پس همه متقاضیان جشنواره فجر مستقیم داوری شوند؟ گفت: اینکه جشنواره فیلم فجر هیات انتخاب داشته باشد یا نداشته باشد، کم اهمیت تر از این است که جشنواره "سلیقه" داشته باشد. به نظر من هر جشنواره ای نیاز دارد یک سلیقه داشته باشد. سلیقه به ما می گوید که این جشنواره چطور جشنواره ای است. هیچ جشنواره ای نمی تواند سلیقه را به دست آورد مگر اینکه تیم برگزاری جشنواره برای چند سال یکسان باشد. فکر می کنم جشنواره فیلم فجر نیاز دارد که یک هیات مدیره یا یک هیات اجرایی ثابت داشته باشد. مدیر یا دبیر آن - صرف نظر از این که ما او را دوست داشته باشیم یا نداشته باشیم، سلیقه اش را بپسندیم یا نپسندیم - باید برای چند سال یک نفر باشد. ثبات مدیریتی در جشنواره فجر تنها عاملی است که باعث می شود این جشنواره سلیقه پیدا کند؛ بعد ما متوجه می شویم که فیلم های ما برای آن جشنواره مناسب است یا نیست. تمام فستیوال های دنیا که سعی می کنیم در نمایش پریمیر از آن ها تقلید کنیم این امکان را به ما می دهند که در بُعد دیگری از آن ها تقلید کنیم. تقلید کردن به این معنی نیست که فقط نمایش اول فیلم را داشته باشیم. تیم های مدیریت جشنواره های بزرگ دنیا برای سالیان طولانی در حد دو یا سه دهه ثابت است و این کار را انجام می دهند چون می خواهند معلوم شود که طعم موردنظر و دوست داشتنی برای آن جشنواره چیست، آن ها می خواهند بدانند که جشنواره شان چه سلیقه ای دارد.

عنوان «ویترین سینمای ایران» برای جشنواره فجر محافظه کارانه است

او ادامه داد: ما باید بدانیم جشنواره فیلم فجر دوست دارد مثلا به فیلم های بدنه سینما بها دهد یا به فیلم های هنری یا سینمایی تجربه گرا. مدیران جشنواره فجر در تمام این سال ها گفته اند که جشنواره فیلم فجر ویترینی از همه انواع فیلم ها در ایران است. این عنوان اتفاقا به نظرم یک کارکرد محافظه کارانه است. وقتی می گویند همه فیلم ها یعنی به نوعی با سینما محافظه کارانه برخورد می کنیم. در حالی که وقتی حرف از جشنواره کن می زنیم یا فیلمی در جشنواره ونیز، برلین، لوکارنو یا کارلووی واری به نمایش در می آید می دانیم این فستیوال ها چه نوع فیلم هایی را دوست دارند به نمایش در آورند، ولی جشنواره فیلم فجر یک سال به «خانه دوست کجاست» جایزه می دهد و یک سال به فیلم «استرداد»، صرف نظر از کیفیت این دو فیلم، مشخص است که این ها از دو سیاره جدا هستند، واقعا چطور یک جشنواره می تواند هر دو این فیلم ها را بهترین بداند؟ مثل این است که مثلاً بگوییم جشنواره کن یک سال نخل طلا را به «تایتانیک» می دهد و یک سال به «طعم گیلاس» صرفنظر از اینکه طعم گیلاس و تایتانیک فیلم های خوبی هستند. مسئله اینجاست که این اتفاق نمی تواند رخ دهد چون این فیلم ها دارای دو ایده مختلف در نگاه کردن به سینما هستند. اگر جشنواره فیلم فجر سلیقه داشته باشد آن وقت ما می فهمیم آیا می توانیم اثر خود را به فستیوال ارائه کنیم یا نمی توانیم؟این اگر اینطور باشد آن وقت امکان رقابت به فستیوال های دیگر هم در ایران داده می شود، یعنی آن زمان جشنواره فیلم فجر می تواند پوشش دهنده سلیقه فیلم های مثلاً تجاری تر و ملی تر باشد و جشنواره دیگری می تواند تاسیس شود مخصوص فیلم های مثلا هنری، اما مادامی که جشنواره فجر تلاش می کند همه فیلم ها را زیر مجموعه خود کند اتفاقی رخ نمی دهد بویژه آنکه به نظر می رسد این جشنواره از اینکه رقیبی در حوزه های دیگر برایش به وجود آید ترس دارد و شاید نباید چنین چیزی رخ دهد.

مکری در بخش پایانی این مصاحبه بیان کرد: اگر جشنواره فیلم فجر بخواهد بر همین منوال بچرخد هر سال این وضعیت پیچیده تر می شود و فیلمسازهایی که امید دارند فیلم هایشان در بازارهای بین المللی دیده شود ترجیح شان این خواهد شد که ابتدا فیلم خود را در بازارهای بین المللی ارائه کنند. البته فقط بحث ترجیح مطرح نیست چرا که بازار جهانی می طلبد که این اتفاق بیفتد و چه خوب که سینمای ایران هم همین ترجیح را بدهد. اگر سینمای ایران می خواهد از این چارچوب بسته ی مخاطب داخلی پا را فراتر بگذارد باید جور دیگری عمل کنیم. ما همیشه از تولید بین المللی و اینکه به مخاطبی فراتر از بازار سینمای ایران برسیم صحبت می کنیم، اما از آن طرف سعی می کنیم فیلم هایی را که در این حوزه تلاش می کنند، از دایره سینمای ایران خارج کنیم و به نظرم این اشتباهی است که امیدوارم در سال های آینده حداقل برای فیلم های نسل های بعدی فیلمسازان ایران برطرف شود. باید یادمان باشد که درست است امسال جشنواره ای مثل ونیز می گوید اشکالی ندارد پریمیر جشنواره ملی ایران را می پذیرم، اما می دانیم که سخت گیری جشنواره های مختلف رو به افزایش است و بسیاری از آن ها دیگر مثل گذشته عمل نمی کنند.