ماجرای کشف دندان کودک نئاندرتال در غار قلعه کرد

پروژه مطالعاتی "بررسی شواهد حضور انسان در لبه شمالی فلات مرکزی" یک پروژه بین المللی ایرانی– فرانسوی است که از حدود 10 سال قبل با بررسی بقایای انسانی در مناطقی از سمنان و دامغان آغاز شد که در ادامه با توجه به موقعیت قرارگیری غار قلعه کرد در لبه غربی فلات مرکزی که بسیار حائز اهمیت بوده و امکان مقایسه اطلاعات نواحی شرق و غرب برای تکمیل پازل مطالعات و همچنین بررسی تفاوت سنت های ابزارسازی در فلات و زاگرس را فراهم می کرد، بازدیدهای اولیه از غار انجام شد و در نهایت با مشاهده مواد فرهنگی شامل دست افزار سنگی و استخوان های جانوری تا اعماق گودال و حفظ شدگی مناسب این مواد، غار قلعه کرد برای ادامه مطالعات انتخاب و فصل اول کاوش های باستان شناسی این محوطه در شهریور 1397 آغاز شد.

در این پروژه تیم فرانسوی غار قلعه کرد به سرپرستی دکتر ژیل بریون از موزه انسان شناسی با تیم ایرانی همکاری داشتند که با توجه به انجام آزمایش های ویژه در زمینه رسوب شناسی، سن سنجی یافته ها و انواع دیگر آزمایش ها شامل جانور باستان شناسی و گیاه باستان شناسی و عدم وجود امکانات و تخصص در سطح استاندارد بالای این آزمایش ها در ایران، از ظرفیت گروه فرانسوی برای بررسی یافته ها در آزمایشگاه های این کشور استفاده شد.

نتایج مطالعات مقدماتی نشان می دهد که سن غار قلعه کرد بیش از 45 هزار سال است

نمونه های جانوری یافت شده در غار قلعه کرد شگفت انگیز است و کشف بقایای انواع زیادی از اسب سانان که در حال حاضر منقرض شده اند، کرگدن دو شاخ، خرس غارنشین و انواع گوزن و بز کوهی نشان دهنده رژیم غذایی بسیار متنوع ساکنان این محوطه است.

از منظر بقایای انسانی، معدود محوطه هایی در ایران وجود دارند که در آن نمونه هایی با قدمت فراتر از 45 هزار سال (اندازه گیری براساس کربن 14) مشاهده شده است و قلعه کرد یکی از آنهاست. در حال حاضر نتایج سن سنجی با روش (ESR Electron Spine Resonance) مشخص نشده ولی نتایج مقدماتی سن سنجی با روش ESR نشان می دهد که سن غار قلعه کرد می تواند بسیار فراتر از 45 هزار سال و حتی تا 100 هزار سال پیش باشد.

غار قلعه کرد یکی از قدیمی ترین محوطه های سکونت انسان در ایران است که به لحاظ غنای مواد باستان شناسی و بقای انسانی کشف شده یک محوطه کاملا منحصربفرد است.

کشف دندان کودک انسان نئاندرتال در غار قلعه کرد

در فصل دوم کاوش های باستان شناسی این محوطه در شهریور ماه 1398 دندان بسیار کوچکی کشف شد که در بدو امر با توجه به شواهد موجود قطعا دندان یک انسان بود ولی با توجه به قدمت لایه هایی که این دندان در آن کشف شد و وجود دست افزارهای سنگی مربوط به انسان نئاندرتال در مجاورت آن نمی توانست مربوط به انسان هوشمند باشد. برای تشخیص تفاوت های بسیار جزئی که بین دندان این دو گونه انسانی وجود دارد مطالعات تکمیلی با استفاده از اسکنرهای فوق العاده پیشرفته آغاز شد.

مرکز ماکروسیتی اسکن دانشگاه تهران و مرکز تشخیص بالینی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران تنها مرکزی در ایران است که این نوع اسکنر در آن وجود دارد و دستگاه های این مرکز بر اساس پروتکل هایی که در مقالات معتبر دنیا منتشر شده برای تشخیص این نوع دندان مجدد تنظیم شد، پروسه بسیار پیچیده و زمان بری بود ولی در نهایت نتایج به دست آمده در خصوص شکل و سن این دندان، تاییدکننده این موضوع بود که که این دندان، دندان یک کودک نئاندرتال است.

یک مقاله مبسوط فارسی در خصوص یافته های غار قلعه کرد تهیه شده که در مجله پژوهشکده باستان شناسی به چاپ خواهد رسید و همچنین یک مقاله انگلیسی در این خصوص نیز در دست تهیه است که برای چاپ به معتبرترین مجلات دنیا ارسال خواهد شد.

فصل سوم کاوش های باستان شناسی غار قلعه کرد در سال 1400

با شیوع بیماری کرونا در کشور با توجه به اینکه پروژه باستان شناسی غار قلعه کرد یک پروژه مشترک بین المللی است و همکاران خارجی امکان سفر به ایران را ندارند در حال حاضر متوقف شده که وقفه ایجاد شده پس از دو فصل حفاری این فرصت را فراهم کرد تا نتایج کار به نگارش درآمده و چاپ شوند که با بهبود شرایط فصل سوم کاوش ها در سال 1400 ادامه خواهد یافت.

پیش بینی می شود با توجه به مشاهده بقایای انسانی در دالان های داخلی غار که دسترسی به آن تقریبا غیرممکن است پروژه کاوش در غار قلعه کرد بین 10 تا 15 سال به طول انجامد.

* گزارش از دکتر حامد وحدتی نسب، سرپرست تیم ایرانی کاو ش های باستان شناسی غار قلعه کرد و مدیر گروه باستان شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران*