گردشگری روستایی در دراز مدت پایداری روستاها را دچار مشکل می کند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، گردشگری روستایی در دراز مدت پایداری روستاها را دچار مشکل می کند.

داستان چیست؟

حمدالله سجاسی قیداری پیرامون گردشگری روستایی در دراز مدت پایداری روستاها را دچار مشکل می کند، اظهار کرد: فعالان حوزه گردشگری می دانند که در ایران، مخصوصا با توجه به تعداد روستاهای زیادی که دارد و همچنین با توجه به اینکه برخی از آثار و جاذبه های منحصر به فرد در روستاهای آن واقع شده، گردشگری روستایی در چند دهه گذشته از رونق بسیار بالایی برخوردار شده و در سالهای اخیر نیز افزایش پیدا کرده است.

وی افزود: حتی می بینیم که یکی از تاثیرات تحریم ها رونق گردشگری داخلی، مخصوصا گردشگری روستایی بوده است، چرا که ما در کشور روستاهای بسیار خوبی داریم که تعدادی از آن در یونسکو به ثبت جهانی رسیده و سالانه میزبان گردشگران بسیاری است. مسلما این نوع گردشگری اثرات بسیار خوبی بر روستاها دارد.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی ادامه داد: آن چیزی که توسعه پایدار روستایی را از بین می برد و اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، زیست محیطی و حتی نهادی نامناسب بر آن می گذارد، آسیب های ناشی از گردشگری است.

سجاسی خاطرنشان کرد: گردشگری روستایی در ایران با بی برنامگی و به صورت خود جوش رونق پیدا کرده و متاسفانه از روی رقابت مکانی که بین روستاها شکل گرفته است، برای گردشگرپذیر شدن، آسیب هایی را برای مناطق روستایی ایجاد کرده است.

وی بیان کرد: مشاهده می شود که بسیار از دهیاران روستاها و شوراهای روستایی تلاش می کنند به نوعی روستای خود را به عنوان روستای گردشگری معرفی کنند و جذب گردشگر داشته باشند، چرا که گردشگر برای روستاها منافع خوبی به همراه دارد. ایجاد تنوع شغلی، ایجاد تنوع زمینه های کارآفرینی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان از نمونه های این منافع است.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: در برخی از روستاها آسیب های گردشگری به قدری زیاد شده که برخی از روستاها در ورودی روستای خود تابلوهایی با این محتوا نصب کرده اند که «از پذیرش هرگونه گردشگر معذوریم»؛ پس اگر میزان آسیب ها افزایش پیدا کند و روستاییان احساس کنند که ضررهای زیادی را متحمل می شوند، تعداد روستاهایی که گردشگر پذیرش نمی کنند، به مرور بیشتر خواهد شد.

باید جنبه های فرهنگی و اجتماعی روستاها را به عنوان یک نوید در نظر گرفت

سجاسی در خصوص ویژگی های گردشگری روستایی در کشور ما تشریح کرد: به لحاظ تاریخی ایران و منطقه بین النهرین که سمت جنوب غرب ایران می شود، از متمدن ترین بخش های جهان است و اولین سکونتگاه های رسمی جهان و قدیمی ترین روستاها در آن شکل گرفته است. ایران همانطور که میزبان فرهنگ های بسیار غنی است، میزبان جاذبه های بسیار نادری نیز هست. انکار نمی کنیم که در دیگر کشورها روستاهایی مانند روستاهای ما کمتر به چشم می خورد. ما می توانیم جنبه های فرهنگی و اجتماعی که در روستاهای ما وجود دارد را به عنوان یک امر نوید خنده برای توسعه این نوع گردشگری در نظر بگیریم.

وی گفت: در چند سال اخیر تحقیقات بسیاری در حوزه گردشگری روستایی در حال انجام بوده و لازم است در این تحقیقات به صورت جدی و عمیق به این چالش ها پرداخته شده و مواردی گوشزد شود، چون اگر شرایط به همین منوال پیش رود، ممکن است گردشگری روستایی متحمل آسیب های زیادی شود.

کاهش فعالیت های کشاورزی و دامداری یکی از آسیب های توسعه گردشگری است

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی تصریح کرد: از جمله آسیب های گردشگری روستایی می توان به جنبه اقتصادی آن اشاره کرد. زمانیکه از گردشگری روستایی صحبت می شود، عده زیادی معتقدند که گردشگری روستایی اثرات اقتصادی مثبتی برای روستاها به همراه دارد و طرفداران آن بر این باورند که این روند باید ادامه پیدا کند، اما اگر بخواهیم به آسیب های این پدیده نگاهی بیاندازیم، متوجه می شویم که یکی از آسیب های توسعه گردشگری روستایی می تواند کاهش فعالیت های کشاورزی و دامداری در محیط های روستایی باشد. در واقع با توسعه این نوع گردشگری شاید گرایش مردم به فعالیت های کشاورزی در محیط های روستایی کاهش پیدا کند.

سجاسی افزود: برای مثال ممکن است به مرور شاهد افزایش قیمت نامتعارف زمین در محیط های روستایی باشیم، هرچند که در کوتاه مدت روستاییان ممکن است از افزایش قیمت زمین اظهار خوشحالی کنند، اما در بلند مدت این مسئله می تواند آسیبی جدی به محیط روستا وارد کند؛ حتی در برخی از روستا شاهد هستیم که رقابت های نامناسب برای زمین شکل می گیرد و این به واسطه اهمیت پیدا کردن زمین های روستاست. زمانی که به شوراهای حل اختلاف روستاییان مراجعه می کنیم، متوجه می شویم اغلب دعوای روستایی ها بر سر زمین است.

وی ادامه داد: مسئله دیگری که به عنوان یک آسیب اقتصادی در محیط های روستایی شکل پیدا می کند، خرید زمین و خانه توسط افراد غیر بومی است؛ گردشگری در حال فراهم کردن بستری است که افراد غیربومی وارد روستاها شده و خانه هایی را با عنوان «خانه های دوم» خریداری می کنند یا اینکه برخی از افراد و دلالان زمین های کشاورزی و باغات را به عنوان زمین های شخصی از روستاییان خریداری می کنند و می بینیم که در برخی از روستاها بافت جمعیتی، اقتصادی و معیشتی دچار تغییر و تحول شده و این خود می تواند زندگی اجتماع محور روستاییان را دچار آسیب کند.

ایجاد رقابت برای ارائه خدمات گردشگری در روستاها باعث افزایش قیمت خدمات روستایی می شود

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی ابراز کرد: آسیب دیگر این است که توسعه گردشگری افزایش قیمت محصولات و خدمات را در روستاها به همراه دارد. زمانی که گردشگر به روستا سفر می کند، انگیزه روستاییان برای جذب منابع مالی از گردشگران بیشتر می شود. به همین دلیل رقابت برای ارائه خدمات به گردشگران افزایش پیدا می کند و این رقابت سبب افزایش قیمت نامتعارف بسیاری از کالاها و خدمات در روستاها خواهد شد. باید توجه داشت این رقابت ها در بسیاری از مواقع با فرهنگ روستایی ما همخوان نیست.

سجاسی خاطرنشان کرد: یکی از مسائلی که در این رقابت نامناسب یا نامتعادل اقتصادی شکل می گیرد، این است که عدالت و توازن اقتصادی در روستاها بر هم می خورد و این مسئله ممکن است در آینده باعث شود بافت جمعیتی روستاها دچار تغییر شده و محله های خوش نشین و بد نشین ایجاد شود، چرا که ما جامعه روستایی را به لحاظ اقتصادی و اجتماعی جامعه ای همگن می شناسیم و شاید سرریز شدن منافع در محیط روستا و بهره مندی از منافع اقتصادی حضور گردشگران تنها برای تعداد اندکی از روستاییان مفید واقع شده و همین امر باعث ایجاد یک تضاد اجتماعی در محیط روستا شود.

وی ادامه داد: آسیب های اجتماعی و فرهنگی در کنار آسیب های اقتصادی از مهم ترین موارد است؛ بسیاری از گردشگران آخر هفته های خود را در روستاها با هدف گردشگر سپری می کنند و چون این افراد بیشتر از شهرها به روستا سفر می کنند، ممکن است استحاله فرهنگ بومی را از طریق ورود سبک های جدید و بیرونی به محیط روستا ایجاد کند.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی اضافه کرد: در واقع در بلند مدت یک استحاله فرهنگی، به ویژه در نسل جدید، جوانان و کودکان اتفاق می افتد. تضادهای اجتماعی مدرن ایجاد خواهد شد و سبک زندگی مدرن در روستاها شکل خواهد گرفت که به تناسب آن ممکن است برخی از ناهنجاری هایی که مناسب قامت زندگی روستایی نیست، شکل گیرد. همین امر ممکن است منجر به افزایش جرایم و دعواهایی بین گردشگران و روستاییان به عنوان میزبان شود.

گردشگری روستایی ممکن است باعث از بین رفتن کنترل و نظم اجتماعی روستاییان شود

سجاسی اظهار کرد: یکی دیگر از آسیب های توسعه گردشگری، مخصوصا در روستاهایی که بسیار گردشگرپذیر است، کنترل دشوار اجتماعی در روستاهاست؛ اساسا ما جامعه روستایی را به عنوان جامعه ای می شناسیم که به دلیل کوچک بودن و روابط نزدیک خانوادگی دارای یک خودکنترلی اجتماعی است، اما با ورود افراد غریبه و افزایش حضور گردشگران این کنترل و نظم اجتماعی دچار اشکال خواهد شد.

وی ادامه داد: مورد بعد کالایی شدن فرهنگ بومی و سنتی روستاهاست، به این معنی که ممکن است به مرور زمان روستاییان از زندگی عادی خود فاصله گرفته و سعی کنند خود را با خواسته گردشگران منطبق کنند و هر روزشان را به پاسخگویی به خواسته های گردشگران اختصاص دهند که این مورد ممکن است باعث شود شاخص های زندگی بومی از زندگی روستاییان حذف شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی گفت: در بسیاری مواقع در محیط های روستایی شاهد این هستیم که تضاد منافع اجتماعی بین گردشگر و جامعه میزبان وجود دارد؛ با توجه به نظریه تخت پرش پروفسور جعفری، گردشگری زمانی آغاز می شود که گردشگر دوست دارد آزاد باشد، اما روستاییان، روستای خود را محل زندگی خود می دانند. به همین دلیل برخی اوقات روستاییان این احساس را دارند که گردشگران تعهدی به ارزشهای مقصد روستایی آن ها ندارند و آنها را به لحاظ اجتماعی دچار چالش می کنند.

گردشگری می تواند فرایند جهانی شدن روستاها را سرعت بخشد

سجاسی بیان کرد: روستاها نمی توانند از فرایند جهانی شدن خارج شوند، اما ما گردشگری را ابزاری می دانیم که می تواند به این امر سرعت بخشد. در برخی مواقع این سرعت به شکلی است که جامعه روستایی نمی تواند با آن انطباق پیدا کند و آنجاست که این محیط با آسیب های بیشتری روبه رو خواهد شد.

وی در خصوص بعد سوم آسیب ها عنوان کرد: بعد دیگری که می توان به آن اشاره کرد، آسیب های زیست محیطی ناشی از توسعه گردشگری انبوه و بی برنامه در محیط های روستایی است؛ همه ما می دانیم که گردشگران به صورت قابل توجهی زباله تولید می کنند که این موضوع باعث بروز آسیب های زیست محیطی بسیاری می شود. بسیاری از روستاها توانایی مالی و امکانات جمع آوری زباله ها را ندارد و چون گردشگر در این زمینه آموزشی ندیده ، زباله های تولید شده را وارد محیط روستایی می کند و باعث تخریب های محیطی مانند شکستن درختان، آتش سوزی های جنگل ها و... می شود.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی ادامه داد: البته برخی از این موارد به صورت عمدی اتفاق نمی افتد و با اتفاق افتادن آن، منابع روستایی دچار خطر می شود. آلودگی های صوتی انسانی و خودرویی که به دلیل وجود انبوه گردشگران در محیط روستایی تولید می شود، در تضاد با آرامش روستاست که این مورد نیز می تواند در بلند مدت باعث تولید آسیب های دیگری شود.

روستاها به عنوان زیستگاه و ذخیره گاه ژنتیک شناخته می شود

سجاسی اضافه کرد: این موارد می تواند باعث کاهش جمعیت حیات وحش در روستاها شود، به این معنی که حضور انبوه انسان ها ممکن است به حیات وحش بومی در روستاها آسیب وارد کند و باعث فرار حیوانات از منطقه مربوطه شود. ما روستاها را به عنوان زیستگاه و ذخیره گاه ژنتیک می شناسیم و زمانی که حیوانات از محیط زندگی خود فرار کنند و دور شوند، روستاها از لحاظ ذخایر ژنتیکی دچار اشکال خواهد شد.

وی تصریح کرد: زمانی که یک پوشش گیاهی با حضور انبوه گردشگران در محیط روستا دچار اشکال و کمبود می شود، به معنی این است که ذخیره گاه ژنتیک در محیط های روستایی به حالت دستکاری شده تبدیل می شود. همچنین آلودگی آب های روستا نیز در حال افزایش است، چون اغلب گردشگران داخلی به روستاهایی سفر می کنند که چشمه های فراوانی داشته باشد و با استفاده بی رویه از این منبع باعث ورود آسیب های فراوانی به منطقه شده اند. در مجموع کاهش کیفیت محیط به عنوان یک آسیب جدی در محیط های روستایی نیز بسیار قابل مشاهده است.

تضادهای کالبدی باعث آلودگی های بصری در محیط روستایی شده است

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی تشریح کرد: مساله بعدی که به عنوان یک آسیب باید به آن اشاره کرد، بعد کالبدی آسیب ها بوده که ممکن است از طریق گردشگری وارد روستاها شود؛ برخی از مواقع فشارها و مطالبه های گردشگری زمینه ساز ورود معماری های نامتقارن و نامتعارف و ایجاد تضاد کالبدی در بافت روستایی خواهد شد. این تضاد کالبدی باعث آلودگی های بصری در محیط های روستایی شده و روستاها در حال از دست دادن جذابیت بصری خود هستند و معماری بومی در حال از بین رفت است.

سجاسی افزود: باید در نظر داشت عوامل زیرساختی روستاها برای گردشگری ضعیف است. حال اگر زیرساختی نیز در برخی از روستاها وجود داشته باشد، مانند برخی از روستاهای هدف گردشگری که توسط دولت پشتیبانی می شوند، این زیرساخت ها شهری بوده که متناسب با محیط روستایی نیست؛ در این روستاها زیرساخت ها متناسب با الگو و استانداردهای شهری بوده و اجازه داده نشده که زیرساخت ها متناسب با فرهنگ روستایی شکل گیرد.

وی ادامه داد: تغییر کاربری های زیاد محیط های روستایی که به واسطه حضور انبوه گردشگران در حال رخ دادن است، مانند خانه های دوم که همین خانه ها در برخی از روستاها به شدت همه گیر شده، در بسیاری از مواقع باعث تغییر بافت جمعیتی روستا شده است.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی در خصوص آسیب های اقامتگاه های بومگردی در روستاها عنوان کرد: همانطور که گفته شد خانه های دوم برای پاسخ به نیاز گردشگران در راستای ارائه خدمات و فرهنگ بومی در محیط های روستای شروع به شکل گیری کرد اما چندین سال است که به مسئولان گوشزد می کنیم، رشد بی رویه اقامتگاه های بومگردی نیز یک آسیب محسوب می شود.

سجاسی تصریح کرد: در نهایت باید به ظرفیت های محیط نیز برای تصمیم گیری در این حوزه توجه شود. از طرف دیگر بسیاری از اقامتگاه های بومگردی در کنار تمام فعالیت هایی که در احیای موسیقی و سنن منطقه مورد نظر خود انجام می دهد، اما در برخی از موارد به ارائه خدماتی می پردازد که مربوط به روستایشان نیست و از جایی دیگر گرفته شده و این بیشتر به دلیل رقابت های غلطی است که در زمینه گردشگری روستایی به وجود آمده است.

اقامتگاه های بومگردی سبب توسعه گردشگری لوکس در روستاها شده است

وی ابراز عقیده کرد: یکی دیگر از انتقاداتی که به اقامتگاه های بومگردی وارد شده، این است که اقامتگاه های بومگردی سبب توسعه گردشگری لوکس در محیط های روستایی شده است. بعضا گفته می شود که چون قیمت برخی از این اقامت گاه ها بالاست، هر کسی نمی تواند از خدمات آنها استفاده کند و این اتفاق نیز خود باعث آسیب هایی جدید خواهد شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی گفت: ورود و حضور افراد غیرمتخصص به گردشگری روستایی، مشارکت ضعیف مردم در گردشگری روستایی و نبود قواعد و قوانین مدون در زمینه توسعه گردشگری روستایی نیز از موارد آسیب های نهادی است که باید به آن بیشتر توجه شود.