باغداران خواهان حفظ حق آبه باغستان سنتی قزوین هستند

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای بدست رسیده، باغداران خواهان حفظ حق آبه باغستان سنتی قزوین هستند.

داستان چیست؟

به باور برخی از تاریخدانان احداث باغستان به دوران ساسانی برمی گردد، پهنه ای به وسعت دو هزار و 780 هکتار از باغات درهم تنیده و بی حصار به شکل استخرهای کوچک که با تکیه بر دانش بومی آب در یک منطقه خشک نقش مدیریت سیلاب و آبخوان داری را بطور هم زمان ایفا می کند.

حمدالله مستوفی در کتاب هفت اقلیم در سال 740 هجری قمری، قزوین را از شهرهای قدیم جهان می داند و می گوید از غرائب دنیا باغات انگور آنجاست که در سالی زیاده از یک مرتبه آب نمی خورد، اینکه سالی یک نوبت آب می خورد وقتی است که احتیاج به آب ندارد یا قبل از نوروز که وقت وفور آب قزوین است میوه انگور شاهانی و خربزه و پسته نیک می شود.

ناصرخسرو قبادیانی نیز در سفرنامه خود در سال 438 هجری قمری باغستانها را چنین توصیف می کند: «قزوین را شهری نیکو دیدم، مگر آنکه آب در آن اندک بود. باغستان بسیار داشت، بی دیوار و خار و بی هیچ مانعی از ورود در باغ ها»

تاریخ نشان می دهد که آب همواره یکی از مسائلی اساسی در حفظ باغستان بوده است، اگرچه میزان مصرف آب در باغستان کم بود، اما آبیاری باغستان دارای اهمیت بالایی است.

حفظ آب؛ بیشترین منفعتی که باغستان برای قزوین دارد

محمدرضا بابوک یکی از باغداران قزوینی پیرامون باغداران خواهان حفظ حق آبه باغستان سنتی قزوین هستند، بیان می کند: قزوین سدی برای تأمین آب شرب ندارد؛ طبق گفته مسئولین آب شرب قزوین، از 64 حلقه آب داخل و اطراف باغستان تأمین می شود، در طول هزار سال باغستان بخاطر مرزبندی های بلندش آب را در منابع زیرزمینی ذخیره کرده است؛ اما طی 30 سال گذشته 50 متر در ارتفاع منابع زیرزمینی را مصرف کردیم، سال 64 ارتفاع سطح آب های زیرزمینی ما 38 متر بوده و هم اکنون به 80 متر رسیده است.

وی با اشاره به اینکه باغستان ظرفیت خوبی در حوزه آب دارد، تأکید می کند: با توجه به شرایط کنونی باید چند چاه در باغستان احداث کنیم، در حال حاضر ما 1500 هکتار ویرانه داریم که با آب می توانیم آن را به باغ تبدیل و از طرفی باغستان را برای سیلاب آماده کنیم تا باغستان سیلاب را پذیرا شود و منابع زیرزمینی را آماده کند.

این باغدار خاطرنشان می کند: ما تنها مجموعه ای هستیم که چاه آب داریم، در واقع با یک چاه، نیم درصد از باغستان را آبیاری می کنیم و از همین محل درخت پسته و ردیف کار کاشتیم و باغات را احیا کردیم، آب می تواند باغستان را زنده و از طرفی باغستان می تواند آب را به آب شرب تبدیل کند.

حق آبه باغستان را منتقل نکنید

پوریا کاکوند یکی از باغداران قزوینی که مهمترین مشکل باغستان را آب می داند، می گوید: باغستان میراث فرهنگی است که توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی شده، باغستان موجود زنده است و این ثبت ملی باید شرایط را بگونه ای تغییر دهد که باغداران مزایای ثبت ملی را احساس کنند، میراث فرهنگی متولی است و وظیفه دارد در حوزه حفظ حق آبه باغستان باغدار را حمایت کند و اجازه برداشت از حق آبه باغستان را ندهد.

وی ادامه می دهد: حق آبه باغستان را نباید انتقال دهند، در حال حاضر در بوستان باراجین دریاچه مصنوعی ساخته اند درحالی که کسی حق ندارد حق آبه باغستان را منتقل کند، برخی مسئولان تأکیددارند که از حق آبه باغستان برای بوستان باراجین استفاده نمی کنند درحالیکه قبل از تأسیس بوستان، رودخانه ها همه به سمت باغستان می رفتند، اما با تأسیس آن بخشی از حق آبه باغستان را به این بوستان اختصاص دادند و در حال حاضر قبل از اینکه آب به باغستان برسد، آنجا برداشت می شود.

کاکوند تأکید می کند: در باغستان سنتی قزوین سال های زیادی با خشک سالی روبه رو بودیم، اگرچه طی دو سال گذشته بارندگی خوبی داشتیم و در این زمینه مشکلی نداریم اما باید توجه کنیم که باغستان برای حفظ درخت نیاز به آب پایدار دارد.

وی با اشاره به اینکه بوستان باراجین درحال توسعه است، تصریح می کند: در این بوستان دریاچه مصنوعی ایجاد کردند چون باغداران و کارشناسان محیط زیست اعتراض کردند نام آن را تغییر دادند و گفتند استخر ذخیره آب؛ حالا این سؤال مطرح می شود که آیا باغستان سنتی با قدمت هزارساله می تواند نقش ذخیره آب داشته باشد یا بوستان باراجین می تواند ذخیره آب را ایجاد کند؟ باغستان علاوه بر اینکه باغ است، استخرهای کوچکی دارد که نقش آبخیزداری را انجام می دهد و آب را به سفره های زیرزمینی منتقل می کند.

وی عنوان می کند: درگذشته بخشی از باغستان تخریب و بجای آن خیابانهایی در شهر قزوین مانند سرتک و خیام ایجاد شده، این قسمت از باغستان را به زمینهای مسکونی تغییر کاربری دادند و حق آبه آنها را به سمت بوستان باراجین هدایت کردند، اما بخشی از باغستان بعد از طوماری که نام محلهای باغستان در آن ثبت شده، احداث شد حق آبه دریافت نکرد.

کاکوند یادآور می شود: اگر بخشی از باغستان داخل شهر تخریب شود در خارج از شهر توسعه پیدا می کند، آیا ساکنان خیام، سرتک و باغ دبیر در حال حاضر از آب استفاده نمی کنند که حق آبه را به باراجین اختصاص دادند؟ آبی که باغستان به سفره های زیرزمینی تزریق می کند خودش برداشت نمی کند در جاهای دیگر استفاده می شود و این ظلم در حق باغستان است.

وی خاطرنشان می کند: باغستان سنتی اگر قرار است آب چاه نداشته باشد و از کانال آب آن تأمین شود باید حق آبه اش حفظ شود و در بالادست برداشت نکنند، عامل اصلی احیای باغستان آب است، اگر حق آبه را بگیریم دیگر نمی توان باغستان را زنده نگه داشت.

در کتاب مینودر در خصوص آبیاری باغستان قزوین، آمده است که: این باغها آبهایشان از دو رودخانه به نام دیزج و ارنزک تأمین شده که این رودها از دره های شمالی بوده و سرچشمه آن ها از کوه های شمال قزوین است. پس از آب شدن برفها، این دو رودخانه جاری شده و به هر یک از باغات آب می رسانند. این عمل تا 70 روز پس از بهار ادامه داشته و باغبانان و دهخدایان ملزم هستند که تمام باغهای حوزه مسئولیت خود را سیراب کنند. این روش سالی یک بار انجام می گیرد و با همین یک بار زمین های این منطقه حاصلخیز و میوه هایشان مرغوب است.

اما امروزه به دلیل توسعه شهرها و افزایش جمعیت و درنتیجه نیاز به آب توسط افراد حاضر در روستاهای بالادست، باغستان ذکر شده با مشکل کم آبی مواجه شده و باغداران نگران انتقال حق آبه باغستان به مناطق دیگری هستند.

حق آبه باغستان به هیچ وجه به پارک باراجین منتقل نمی شود

یدالله ملکی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین در این خصوص می گوید: باغستان به صورت طبیعی از 5 رودخانه دلیچای، رودخانه بازار، رودخانه باراجین، رودخانه زویار و وشته سهم آب دارد و آب موردنیاز آن توسط این رودخانه ها تأمین می شود.

وی ادامه می دهد: 8 میلیون مترمکعب سهمیه آب از طریق کانال نیز در نظر گرفته شده و در صورت مشکلاتی از قبیل کمبود آب و خشک سالی نیز امکان استفاده از آب کانال وجود دارد، کانال دارای دریچه است و از وسط باغات عبور کرده، با توجه به تقاضای باغداران ما دریچه را برمی داریم و به آنها آب تحویل می دهیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین اظهار می کند: طی یک سال گذشته با کم آبی روبه رو نبودیم و رودخانه ها پر آب بودند بنابراین 3 میلیون مترمکعب از آب کانال استفاده شد اما در صورت کمبود می توانیم تا 8 میلیون مترمکعب از این محل به باغستان کمک کنیم؛ همچنین برای تأمین آب، بند مهندسی مناسبی برای رودخانه دلیچای ساختیم که در دست تکمیل است، این بند برای انتقال بهتر آب به باغستان سنتی به ما کمک می کند.

وی با اشاره به حق آبه باغستان تأکید می کند: حق آبه باغستان به هیچ وجه به پارک باراجین منتقل نمی شود، چرا که این کار ممنوع و حق آبه باغستان محفوظ است، مواردی که مطرح شده صرفا مباحثی است که تشکل ها به آن پرداختند و صحت ندارد.

ملکی بیان می کند: پارک باراجین پروانه بهره برداری 680 هزار مترمکعبی دارد و استخرهای ساخته شده در این پارک 200 هزار متر آب نیاز دارند یعنی آنها یک سوم سهمیه خودشان را استفاده می کنند، پارک باراجین حق آبه خود را داخل استخرها پمپاژ و آب مورد نیاز خود را ازآنجا بهره برداری می کند و این ربطی به باغستان ندارد چون ما حق آبه جدیدی به آنها ندادیم.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین خاطرنشان می کند: در داخل باغستان چاه آب شرب نداریم؛ دو منطقه آب شرب داریم یک منطقه سمت مهدی آباد و یکی هم سمت بیدستان است، همچنین حفر چاه جدید ممنوع و غیرقانونی است.

در حال حاضر یکی از مشکلات اصلی باغستان کمبود آب است؛ هرچند مدیرعامل شرکت آب منطقه ای قزوین هرگونه دست اندازی به حق آبه باغستان را رد کرده است، اما نظر باغداران و فعالان حوزه باغستان سنتی قزوین متفاوت است و آنها معتقدند به دلایل متعددی ازجمله مسدود کردن کانال های آب در جریان رشد شهر، برداشت آب از بالادست رودخانه ها توسط شهرداری برای آبیاری پارک جنگلی، برداشت آب توسط ویلاها در بالادست و پایین رفتن بستر رودخانه ها به علت برداشت ماسه توسط بهره برداران خصوصی، باغستان از کمبود آب به ویژه در ساهای خشکسالی رنج می برد، امید است مسئولان در حفظ و احیا باغستان این اصل اساسی که موجب حیات این منظر طبیعی و فرهنگی قزوین است را فراموش نکنند.