بن سرخ، گیاهی علیه سلول های سرطانی
شرایط جغرافیایی متنوع و رویشگاه های گونـاگون گونه های گیاهی در کشـوری همچـون ایـران، دانـش بـومی گونه های گیاهی ظرفیتی بومی و محلی برای تولید و پرورش گیاهان دارویی و بهره برداری از این گیاهان را ایجاد می نماید.
ترکیبات زیستی گیاهان دارویی با همراه بودن با سایر مواد پیوسته از حالت تعادل بیولوژیکی برخودار است
با مشخص شدن عوارض و اثرات استفاده از داروهای شیمیایی و سنتیتیک، استفاده از گیاهان دارویی با عوارض جانبی کم تر مورد توجه بشر قرار گرفته است. همچنین استفاده از عصاره تام گیاه نسبت به یک ترکیب خالص جدا شده در گیاهان دارویی مورد توجه شایانی قرار گرفته است. مواد مؤثر و ترکیبات زیستی گیاهان دارویی با توجه به همراه بودن با سایر مواد پیوسته از حالت تعادل بیولوژیکی برخودار بوده، بنابراین با توجه به باقی نماندن آن در بدن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. طب سنتی در ایران سابقه ای بس طولانی مدت و درخشان دارد و کتاب ها، اسناد تاریخی و همچنین دانشمندان بزرگی همچون ابوعلی سینا، جرجانی و... موید این مطلب هستند.
گیاهان دارویی به دلیل وجود ترکیبات زیست فعال بسیار، به عنوان یک منبع بالقوه جهت درمان مورد توجه قرار گرفته است. داروها و گیاهان طبیعی به کار گرفته شده جهت درمان بیماری ها به علت منشا طبیعی نسبت به داروهای شیمیایی سازگاری بهتر و مناسب تری در بدن موجودات زنده (بدن انسان) دارا هستند. نقش اصلی در ایجاد گروه ها و فراورده های طبیعی در گیاهان همانند آلکالوئیدها، ترکیبات فنلی و... مربوط به متابولیسم ثانویه گیاهان است. این ترکیبات علاوه بر نقش در گیاه، در درمان بیماری ها و کنترل فعالیت ضد میکروبی نیز وظیفه مهمی ایفا می نمایند.
گیاه بن سرخ (Allium jesdianum) یک گیاه گلدار است که به طور وحشی می روید و متعلق به خانواده Lilaceae (لیلیاسه) بوده و بومی ایران است. این گیاه در ارتفاعات 1800-2600 متری رشد می کند. یک گیاه پایا پیازدار است که به ارتفاع حدود 50 سانتی متر رشد می کند. در مناطق مختلف گیاه بن سرخ با نام های همچون پیاز یزدی، لپو و سوره بنه نامیده می شود. این گیاه با برگ هایی شبیه تره و گل آذین چتر در ارتفاعات می روید و در بعضی از مناطق به صورت تازه و خشک در غذا و سوپ استفاده می شود. این گیاه همراه برنج یا به صـورت آش پختـه و مصـرف خوراکی می شود. همچنین مسکن و ضد درد بوده ودر درمـان سرماخوردگی مصرف می شده است.
استروئیدهای موجود در پیاز گیاه بن سرخ در درمان توموری بدخیم موثر است
به طور سنتی از این گیاه برای درمان دردهای شکمی، روماتیسم، استفراغ، سنگ کلیه و سرماخوردگی استفاده می شود. در مطالعه ای که در ایران بر روی تجزیه اسانس روغنی این گیاه انجام گرفته است مشخص شد که ترکیبات سولفیدی و ترپنوئیدی بخش اصلی اسانس این گیاه را تشکیل می دهد. استروئیدهای موجود در پیاز گیاه بن سرخ اثرات سایتوتوکسیک و سایتواستاتیک علیه سلول های توموری بدخیم از خود نشان داده اند.
در پژوهشی دیگر عنوان شده است نتایج نشان داد که باکتری های استافیلوکوکوس اورئوس و سودوموناس ائروژینوزا به ترتیب بیشترین و کم ترین حساسیت را در برابر عصاره های آبی و اتانولی گیاه بن سرخ از خود نشان دادند. همچنین در پژوهشی دیگر اطلاعات بدست آمده تاییدی بر اثرات ضد دردی عصاره بن سرخ دارد.
برداشت بی رویه گیاه دارویی بن سرخ را با خطر نابودی مواجه کرده است
برداشت بی رویه از گیاهان دارویی، مشکلاتی برای این منابع به وجود آورده و بقای بسیاری از گونه های دارویی از جمله گیاه بن سرخ را با خطر نابودی مواجه کرده است. متأسفانه در حال حاضر بسیاری از گونه های گیاهی مهم و شاخص بوم سامانه های مرتعی، بر اثر برداشت های بی رویه با خطرانقراض مواجه هستند یا منقرض شده اند. حذف گونه های شاخص و کلیدی از عرصه های طبیعی افزایش بحران های زیست محیطی و دشواری حیات آیندگان را موجب خواهد شد. دستیابی به اطلاعات کاربردی برای حفظ این ذخایر ژنتیکی با ارزش و درنهایت، استفاده از آن ها در برنامه های اصلاح و توسعه کاشت این گونه های تهدیدشده باید مورد توجه قرار گیرد.
کلام آخر اینکه سرزمین ایران منطقه ای غنی از لحاظ فرهنگی و تنوع قـومی اسـت کـه دارای تنوع بی نظیری در شرایط اقلیمی و اکوسیستم های طبیعی برای پـرورش گیاهـان خـوراکی و دارویـی اسـت. شرایط جغرافیایی متنوع و رویشگاه های گونـاگون گونه های گیاهی در کشـوری همچـون ایـران، دانـش بـومی گونه های گیاهی ظرفیتی بومی و محلی برای تولید و پرورش گیاهان دارویی و بهره برداری از این گیاهان را ایجاد می نماید لـذا قابـل قبـول نیسـت این گیاهان و ظرفیت تولید آن ها مورد ارزیـابی قـرار نگیرد و به دست فراموشی سپرده شود.