مهمترین معدن گوگرد کشور می توانست جاذبه گردشگری شود

خبرگزاری مهر/ براساس آخرین خبرهای واصله، مهمترین معدن گوگرد کشور می توانست جاذبه گردشگری شود.

داستان چیست؟

هانی رستگاران، پژوهشگر میراث فرهنگی و مسئول ثبت آثار و حریم میراث ملی استان سمنان پیرامون مهمترین معدن گوگرد کشور می توانست جاذبه گردشگری شود، نوشته است:

معادن در ایران، از جمله آثار تاریخی و فرهنگی ارزشمندی هستند که در فهرست میراث غیرمنقول قرار می گیرند. این آثار مغفول مانده ؛ در محور توسعه و بهره برداری دچار آسیب و تخریب می شوند و غالباً از غنا و ارزش بی بدیلی در کشور یا منطقه برخوردارند همچنین با پرداختن به این موضوع همچنین معرفی و تدوین طرح های فرهنگی و اجتماعی، می توان گردشگران و علاقمندان فراوانی را به بازدید از این میراث خدادادی ترغیب کرد. بهره برداری بی رویه و مقوله خام فروشی نهاده های معدنی از جمله آسیب های مؤثر و مهمی هستند که متأسفانه این روزها گریبان منابع طبیعی و ذخایز معدنی کشور را گرفته و صدور مجوزهای بهره برداری معدنی از سوی نهادهای ذی ربط، بدون توجه به عواقب سو و جبران ناپذیر زیست محیطی و فروش ارزان نهاده ها در نتیجه خام فروشی این امر را به طور شگرفی سرعت بخشیده است. حتی وقتی صحبت از یک معدن منحصر بفرد در سطح منطقه در میان باشد، باز هم بهره برداری های بی رویه بلای جان این معدن ثبت شده در فهرست میراث ملی کشور می شود و این آسیب ها بی نصیب نمی نماند. نمونه این آثار فاخر و ارزشمند معدن گوگرد شهر سمنان است.

این اثر در شهر سمنان با نام معدن گوگرد شناخته می شود و جز آثار تاریخی نادر در ایران بشمار می رود. در واقع بر اساس بررسی های صورت گرفته این معدن جز 5 معدن دارای گوگرد فعال خاورمیانه است که عناصر آن دارای خلوص بسیار بالایی هستند. بطور کلی شمار معادن گوگرد در ایران بسیار محدود بوده و تعداد زیادی از این معادن در کشور دارای ماده معدنی گوگرد فعال نیستند، کما اینکه این معدن از سال های گذشته وجود داشته و از آن به شکل محدود بهره برداری می شده است.

این اثر در 30 کیلومتری جنوب سمنان قرار گرفته است. براساس پژوهش صورت گرفته در دوران صفویه از این معدن گوگرد استخراج می شد، ولی از دوران قاجار به صورت رسمی به بهره برداری رسیده و با ورود ماشین آلات سنگین نظیر کامیون، امکان انتقال مواد معدنی آن به اقصی نقاط کشور بوجود آمده است.

در محوطه این اثر جز معدن که از وسعت زیادی برخوردار است، آثاری از بناهای تاریخی مربوط به دوران قاجار و پهلوی دیده می شود که حاکی از بهره برداری معدن در این دوران است. فارغ از بناهای موجود اطراف معدن آثار فراوانی در محوطه معدن یافت شد که احتمالاً منتسب به دوران صفویه است. با توجه به این آثار می توان گفت ابزار و وسایل مورد استفاده جهت بهره برداری از معدن در محوطه بوده و بطور خاص مورد استفاده قرار می گرفته است. این اثر از چند جهت می تواند حائز اهمیت ویژه ای باشد، اول اینکه جز 5 معدن گوگرد خاورمیانه با خلوص بالا بوده و در سطح بین المللی می تواند مطرح باشد، دوم اینکه دارای ابعاد تاریخی بسیاری است که براساس شواهد و آثار موجود می تواند مربوط به چند دوره تاریخی از جمله صفویه، قاجار و پهلوی بوده باشد.

از شواهد و آثار سفال بدست آمده بر روی تپه ها و محوطه های تاریخی معدن گوگرد می توان به قدمت معدن پی برد. در این محوطه بعضاً آثار و نمونه های ابزار سنگی تراش خورده یافت شده که قدمت این محوطه تاریخی را می تواند همزمان با قدمت تپه های تاریخی میرک و دلازیان قرار دهد. از سوی دیگر سفال های لعاب دار آبی نیز در قسمت های مختلف اراضی محدوده معدن بچشم می خورد که مربوط به دوران قاجار و بعد از آن است و از دو جهت نشان از تاریخ پر فراز و نشیب معدن گوگرد دارد.

این معدن از دوران صفویه به شکل غیر رسمی مورد بهره برداری قرار می گرفته و آثاری از سفال ها و آثار این دوران در محوطه اثر رؤیت می شد. در دوران قاجار و پهلوی معدن بطور رسمی مورد بهره برداری قرار گرفته و بناهایی جهت اسکان افراد، انبار محصولات و کوره های ذوب احداث شده است. از زمان بهره برداری از معدن در دوران قاجار و پهلوی، گوگرد استخراج شده جهت مصارف دارویی، کشاورزی و صنعتی به کارگاه ها، کارخانه جات و سایر تأسیسات خارج از شهر سمنان منتقل می شده است. شنیده ها از افرادی که در گذشته در معدن فعالیت داشته اند حاکی از این است که خلوص مواد اولیه موجود در جداره های میانی و سطحی سنگ های معدن بسیار بالا بوده و پس از استخراج به کلیه شهرهای کشور ارسال می شده است.

متأسفانه طی 35 سال گذشته معدن به شکل متروکه و غیر قابل استفاده رها شده و فقط از خاک آن جهت مصارف کشاورزی برداشت می شود. همچنین این برداشت های غیر اصولی منتج به تخریب بخش عظیمی از معدن شده است.

از مهمترین ویژگی های این اثر می توان به قدمت تاریخی بهره برداری از آن و محیط طبیعی بکری اشاره کرد که امکان تبدیل به فضاهای منحصر به فرد جذب گردشگر داخلی و خارجی را دارد. از دیگر ویژگی های این معدن می توان به وجود آثار از چندین دوره تاریخی در محوطه آن اشاره کرد که در نوع خود بی نظیر است. از سفال های دوره صفویه و قاجار گرفته تا بناها و آثار تاریخی مربوط به دوره قاجار و پهلوی که به منظور حمل و نقل آسان تر فرآورده به شهر احداث شده و بغضاً این ابزار و آلات به شکل بدیعی در حوزه های صنعتی دوران قاجار و اوایل پهلوی مورد استفاده قرار می گرفتند.

در گذشته سنگ گوگرد جهت استفاده در مصارف خاص پزشکی، دارویی، کشاورزی، صنعتی و … از معدن استخراج می شد، ولی تقریباً از 35 سال گذشته بهره برداری از سنگ گوگرد معدن متوقف شده و افرادی بطور غیرقانونی با ماشین های سنگین نظیر خاور و لودر که بار و فشار زیادی را به جداره و استحکامات معدن وارد می کند، اقدام به برداشت خاک اطراف معدن جهت استفاده در مصارف کشاورزی کرده اند. در چند سال اخیر به دلیل برداشت غیر اصولی و استفاده از ماشین آلات و ابزارهای نامناسب جهت حمل خاک منطقه، آسیب هایی به درون و بیرون معدن وارد آمده، ولی با این حال جداره های داخلی معدن از ایستایی و مقاومت مناسبی برخوردار است. در اثر متروکه بودن و عدم بهره برداری و رسیدگی به معدن، آسیب ها و مخاطراتی متوجه آن شده که منتج به تخریب بخشی از آن شده است.

از دیگر جاذبه های موجود در معدن، محوطه آن و جاده عبوری تا معدن است که امکان ایجاد فضای مناسبی را برای علاقمندان به ورزش های موتوری (نظیر Off –Roading، Paramotor و Desert Rally) بوجود می آورد. از دیگر موضوعات مطرح در خصوص این معدن عدم وجود نمونه های مشابه از آن در منطقه خاورمیانه و خاور دور است که می تواند این مجموعه را به نقطه هدف گردشگری در منطقه و جهان مبدل کند. شاید بتوان نمونه های مشابه این گونه معادن را در چین، هند و افغانستان مشاهده کرد.