چرا مصونیت در برابر برخی بیماری ها همیشگی است؟

زومیت/ مصونیت حاصل از ابتلا به عفونت یا واکسیناسیون در برخی بیماری ها مادام العمر و در برخی بیماری ها کوتاه مدت است. درک علت این امر به ما در دسته بندی کووید 19 از این نظر کمک می کند.

بعضی از بیماری ها مانند سرخک ما را یک بار عفونی می کنند و معمولا به ما یک عمر مصونیت می بخشند. برای بیماری های دیگری مانند آنفولانزا باید پس از یک سال واکسینه شویم؛ بنابراین، چرا دربرابر برخی بیماری ها مصونیت همیشگی کسب می کنیم اما درمقابل برخی دیگر نه؟ ویروس کرونای جدید از کدام نوع است؟

اینکه ما دربرابر بیماری ایمنی حاصل کنیم یا نه، اغلب بستگی به آنتی بادی های ما دارد. آنتی بادی ها پروتئین هایی هستند که در پاسخ به عفونت تولید می کنیم و یکی از شیوه های شناخته شده ی دفاع بدن هستند. آن ها عوامل مهاجم را می پوشانند و در بهترین حالت مانع از این می شوند که مهاجمان سلول های ما را بربایند و در آن ها تکثیر شوند.

پس از اینکه عفونتی را پاک سازی می کنیم، اغلب سطوح آنتی بادی ها در بدن ما کاهش پیدا می کند؛ اما حداقل تعدادی از آن ها در آن اطراف می مانند و آماده اند تا اگر همان عامل بیماری زا دوباره حمله کند، تولید را افزایش دهند. به همین دلیل، آزمایش آنتی بادی می تواند به شما بگوید در گذشته عفونی شده اید یا نه. وجود این آنتی بادی ها معمولا از بیمارشدن مجدد ما با همان عامل عفونی جلوگیری می کند.

به گفته مارک جنکینز، ایمونولوژیست دانشکده پزشکی دانشگاه مینه سوتا، بدن درواقع فراموش نمی کند. معمولا وقتی دوباره دچار بیماری (عفونی) می شویم، به این علت نیست که بدنمان مصونیت خود را از دست داده است. دوباره به بیماری مبتلا می شویم؛ زیرا پاتوژن جهش پیدا کرده است و سیستم ایمنی ما دیگر نمی تواند آن را شناسایی کند یا اینکه بدن ما تمایل دارد پاسخ ایمنی بسیار ضعیف تری ایجاد کند.

آنفولانزا را در نظر بگیرید. ویروس آنفولانزا ویروسی است که می تواند ژن های خود را به سادگی تغییر دهد. درست وقتی سیستم ایمنی ما نسخه ای از ویروس را می کشد، نسخه ی دیگری ظهور می کند که سیستم ایمنی ما نمی تواند آن را تشخیص دهد. همه ی ویروس ها به این راحتی جهش پیدا نمی کنند. برای مثال، ویروس فلج اطفال نمی تواند به راحتی ژنوم خود را تغییر دهد؛ به همین دلیل تقرییا در ریشه کن کردن آن بسیار موفق بوده ایم.

مارک سلفیکا، ایمونولوژیست مرکز تحقیقات ONPRC در آمریکا، گفت ویروس های عامل سرماخوردگی و ویروس های دیگر که معمولا از دستگاه تنفسی فوقانی ما عبور نمی کنند، لزوما به این دلیل دوباره ما را عفونی نمی کنند که به سرعت جهش می یابند؛ بلکه به این دلیل است که بدن ما معمولا از اول آنتی بادهای زیادی علیه این پاتوژن ها تولید نمی کند. بدن ما بابت دستگاه تنفسی فوقانی نگران نیست. این چیزی است که ما در موارد خفیف کووید 19 می بینیم. ویروس به دستگاه تنفسی فوقانی می چسبد؛ جایی که بدن با آن مانند تهدید برخورد نمی کند. در مطالعه ی پیش چاپی که در سال جاری در MedRxiv منتشر شده است، از 175 فرد مبتلا به علائم خفیف بیماری، 10 نفر بدون توسعه ی آنتی بادی های تشخیص پذیر بهبود پیدا کردند.

برای بیماری هایی که در هیچ یک از این گروه ها قرار نمی گیرند؛ یعنی به سرعت جهش پیدا نمی کنند و معمولا پاسخ ایمنی قوی ایجاد می کنند، ایمنی معمولا برای مدت بیشتری ماندگار است. مطالعه ای که در سال 2007 در مجله ی New England Journal of Medicine منتشر شد، نشان می داد پس از عفونت سرخک یا اوریون، بیش از 200 سال طول می کشد تا نصف آنتی بادی های شما ناپدید شوند. همین مطالعه نتایج مشابهی برای ویروس اپشتین–بار پیدا کرده است که موجب بیماری مونو (مونو نوکلئوز عفونی) می شود.

با این حال، پاسخ های آنتی بادی همیشه تا آخر عمر دوام ندارند. مطالعه ی مذکور نشان داد برای ازبین رفتن نیمی از آنتی بادی های آبله مرغان حدود 50 سال زمان نیاز است و 11 سال طول می کشد تا نیمی از آنتی بادی های کزاز را از دست بدهیم. این بدان معنا است که ازنظر تئوری، بدون تزریق تقویت کننده می توانید در بزرگ سالی به این بیماری ها مبتلا شوید.

دانشمندان هنوز مطمئن نیستند چرا پاسخ آنتی بادی های ما برای برخی از بیماری ها درمقایسه با بیماری های دیگر به مدت بیشتری حفظ می شود. جنکینز گفت ممکن است برخی از این بیماری های شایع تر مانند آبله مرغان و مونو درواقع بیش از حد تصور دوباره ما را عفونی کنند؛ اما آنتی بادی های ما موجب شوند عفونت قبل از تشخیص پذیرشدن برای ما از بین برود. در این مواقع، به علت عفونت های مجدد سیستم ایمنی دوباره به ظرفیت کامل خود می رسد. به گفته ی جنکینز، این امر سیستم ایمنی ما را هوشیار نگه می دارد. درمقابل، در کزاز احتمالا ما به ندرت درمعرض آن قرار می گیریم.

سلفیکا گفت دانشمندان دیگر خاطرنشان می کنند سیستم ایمنی انسان در جهتی آموزش دیده است تا پاتوژن هایی را هدف قرار دهد که شکل ظاهری خاصی دارند. باکتری ها و ویروس ها به علت الگویی تکراری از پروتئین ها که در سطح خود دارند، معمولا متقارن به نظر می رسند. به ویروس عامل کووید 19 فکر کنید. این ویروس مانند توپی است که برجستگی هایی به طور یکنواخت روی آن را پوشانده اند. یکی از تئوری ها پیشنهاد می کند که پاسخ ایمنی ماندگارتر و بزرگ تری دربرابر پاتوژن های دارای ظاهر تکراری تدارک می بینیم. به عنوان مثال، آنتی بادی هایی که علیه واریولا تولید می کنیم، برای یک عمر باقی می ماند. ویروس آبله (واریولا) ساختار بسیار تکرارشده ای دارد؛ در حالی که کزاز اصلا ساختار تکراری ندارد. آنچه موجب بیماری ما می شود، توکسینی است که باکتری کزار تولید می کند و نه خود باکتری. براساس این تئوری، ممکن است بدن های ما برای هدف قراردادن این پروتئین نامتقارن ساده به خوبی آموزش ندیده باشند.

در اینجا، این سؤال مطرح می شود: آیا مصونیت دربرابر ویروس کرونای جدید (چه ازطریق ابتلا به عفونت، چه از راه واکسن) مانند ایمنی دربرابر آبله ماندگار خواهند بود یا اینکه هر سال به واکسن جدیدی نیاز خواهیم داشت؟

درحالی که این موضوع حقیقت دارد که برخی افراد پاسخ های آنتی بادی درخورتوجهی تدارک نمی بینند، جنکینز هنوز به مورد اول امیدوار است. او گفت تمامی شواهد هم از عفونت های طبیعی و هم از کارآزمایی های واکسن نشان می دهند که بیشتر افراد در حال ساختن آنتی بادی های خنثی کننده هستند که نوعی از آنتی بادی ها محسوب می شوند که از ورود ویروس به سلول های ما مانع می شوند. برخلاف آنفولانزا، ویروس عامل کووید 19، یعنی SARS-CoV-2، به سرعت جهش پیدا نمی کند. جنکینز معتقد است: «این ویروس ویژگی های ویروس هایی را دارد که ما در واکسیناسیون علیه آن ها بسیار موفق بوده ایم.»