چگونگی نجات یافتن کاخ تاریخی ثابت پاسال در تهران

ایسنا/ این خبر پیرامون چگونگی نجات یافتن کاخ تاریخی ثابت پاسال در تهران نگارش شده است.

داستان چیست؟

عمارت تاریخی ثابت پاسال را بزرگترین خانه تهران می نامند، بنایی با 12 هزار مترمربع مساحت که به واسطه طرح هایی که مالک بنا قبل از ثبت ملی به میراث فرهنگی ارائه کرده، احتمال بالا آمدن برجی هم قد و هم طراز دیگر ساختمان های اطراف آن دور از ذهن نبوده و هنوز هم نیست، برجی که گاهی گفته می شود می تواند جای بنای اصلی که در آخرین صحبت ها نسبت به موزه شدن آن توافق شده بود، بالا بیاید.

بر سر زبان افتادن نام بزرگترین خانه تهران از بیش از شش سال قبل اتفاق افتاده، بحثی که در همان زمانِ مطرح شدنش با هشدارها و اعتراض ها از سوی دوستداران میراث فرهنگی و رسانه ها مواجه می شود.

آذرماه 1393، نام ثابت پاسال به گوش بسیاری از کارشناسان میراثی، رسانه ها و مردم خورد؛ بنایی تاریخی که قرار بود محدوده اش با رای کمیسیون ماده پنج و براساس طرح تفصیلی شهر تهران که در سال 1386 تهیه شد، از پهنه (M12) به پهنه (M11) تغییر یافته و به مجتمعی نه طبقه با سه کاربری تجاری، اداری و مسکونی تبدیل شود، به همین دلیل بود که یک رسانه برای نخستین بار احتمالِ تخریبِ این بنای تاریخی را مطرح کرد.

ورود میراث فرهنگی به تاریخی که خانه ثابت پاسال به جا گذاشته بود

وسوسه ساخت برج تجاری همچنان پابرجا بود تا زمانی که هشدارها و فشارهای رسانه ای و کارشناسان میراثی بالاخره کار خودش را کرد تا میراث فرهنگی تهران نسبت به شناسایی و ثبت ملی این بنای تاریخی به صورت اضطراری اقدام کند.

حرف و حدیث ها و تهدیدها ادامه داشت تا سرانجام خردادماه سال 1396 رسید؛ ماهی پر از اتفاق برای این بنا تاریخی.

با تسلیم طرح مالک ثابت پاسال به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در اوایل خرداد سال 1396 برای پروژه ای که مالک قصد دارد در فضای باز خانه "ثابت پاسال" اجرایی کند، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرد که «طرح ارائه شده برای کاخ "ثابت پاسال" یعنی تبدیل بخشی از فضا به مرکز اقامتی یا هتل نهایی نیست و باید در چند شورای کمیسیون ماده 5 و معماری و شهرسازی بررسی شود.»

در همان روز محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان وقت میراث فرهنگی پیرامون چگونگی نجات یافتن کاخ تاریخی ثابت پاسال در تهران گفت: از زمان اطلاع یافتن درباره خانه «ثابت پاسال»، با شهرداری و وزارت راه نامه نگاری کردیم که از نظر اجتماعی باید به این فضا اهمیت داده شود، اهمیتی که نشان دهنده لزوم حفظ این خانه است، چون طرح های تفصیلی باید به این موضوعات توجه کنند و این روند از جمله وظایف شهرداری است که به ثروت شهر حساس باشد و در این زمینه پیش قدم شود.

او با اشاره به جلساتی که میراث فرهنگی استان تهران با مالک خانه در طول روزهای گذشته داشته، گفت: «این جلسات به منظور تسهیل اتفاقات آینده برای این خانه تاریخی برگزار شده و به آقای خسروآبادی اعلام کرده ایم که باید از مالک تعهد برای حفاظت از خانه گرفته شود.»

در 31 خرداد همان سال یعنی در هفته میراث فرهنگی بعد از ثبت ملی این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی برای نخستین بار، مهدی چمران، رئیس وقت شورای شهر تهران گفت: «می خواستند در این عمارت مجتمع تجاری بسازند و بلندمرتبه سازی کنند، اما پیشنهاد دادیم در آن جا مرکز فرهنگی و مذهبی ساخته شود یعنی مسجد بسازند. البته باید در این مکان، بخش تجاری هم فعال شود تا بتواند هزینه های خود را دربیاورد.»

اما آخرین خبرها و اظهار نظرها براساس نقشه های ارائه شده به اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، حرف دیگری داشتند: «در فضای خالی حیاط این بنا به سمت غرب آن طرح ساخت برجی 14 طبقه وجود دارد.»

شاید اعلام این طرح به عقبه حرفی که سپیده سیروس نیا، معاون وقت میراث فرهنگی استان تهران گفته بود برمی گشت؛ او نهم خرداد سال گذشته و قبل از تصویب ثبت این بنای تاریخی، اعلام کرده بود که «براساس توافق انجام شده میان میراث فرهنگی استان تهران و مالک عمارت ثابت پاسال، این خانه تاریخی پابرجا می ماند و در کنار آن یک مرکز اقامتی ایجاد می شود، دراین بنا اصل عمارت حفظ و مرمت می شود اما با فاصله ای به اندازه عرض معبر عمارت تا دیواره خیابان جردن یک هتل در بخش شمال غربی "ثابت پاسال" ایجاد می شود.»

داستان این عمارت تا 24 اسفند 1397 همچنان باقی بود تا این بار ابراهیم شقاقی، مدیر کل دفتر حقوقی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که در همان زمان در جلسه ای با حضور اعضای میراث فرهنگی و برخی مالکان ثابت پاسال از این پرونده به نفع میراث کشور دفاع کرده و موضع سازمان را مخالفت با ساخت و ساز اعلام کرد، گفته بود: بعد از ثبت این بنا در فهرست آثار ملی، مالک این بنا در شکایتی که به شعبه دهم دیوان عدالت اداری ارسال کرده، درخواست خروج از ثبت این اثر فاخر معماری را داد، در زمانی که به این سازمان آمدم، احساس کردم که ممکن است بنا در معرض خطر یا تخریب قرار گیرد بنابراین برای جلوگیری از این اقدام یک شکایت کیفری انجام شد که مرجع رسیدگی آن حسن حاجیلو، بازپرس شعبه اول ناحیه 37 دادسرای عمومی انقلاب است که به خوبی و با جدیت براساس دستوراتی که داد امروز به موضوع پرونده رسیدگی می کنند.

پس از آن دو سه مرتبه از این محل به همراه پلیس امنیت بازدید و گزارش های آن ارائه شده اند، همچنین یک بیل مکانیکی که می توانست برای آن بنا خطرآفرین باشد، با دستور بازپرس و مقام قضایی از آنجا خارج شد، همچنین چند نقطه در اطراف خانه که گمانه زنی شده بود نیز به دستور مقام قضایی به حالت اول برگردانده شد و در ادامه براساس دستور کیفری بازپرس شعبه اول ناحیه 37، هر ماه به همراه پلیس امنیت یک نفر به نمایندگی اداره حقوقی و معاونت سازمان میراث فرهنگی و یک نفر به نمایندگی مالک از محل بازدید کنند تا اگر دخل و تصرف و تستی صورت گیرد، به سرعت جلوی آن گرفته شود.»

او در آن زمان با اشاره به برگزاری جلسه دادرسی در چند روز قبل با حضور وکلای مالک، کارشناسان اداره میراث فرهنگی استان تهران و کارشناس حقوقی این اداره کل و سازمان میراث فرهنگی در این زمینه ادامه داده بود: «سازمان میراث فرهنگی با پیشنیه ای که از قاضی این پرونده نسبت به تاکیدهای او برای حفاظت از آثار تاریخی شنیده، امیدوار است تا وی با دفاعیات انجام شده، همچنین نسبت به صحبت های فنی که انجام شده، دادخواست مالک مبنی بر خروج از ثبت را ابطال کند و نگرانی اهالی فرهنگ و علاقمندان به حوزه هنر و معماری که اذهان عمومی را به خود مشغول کرده، برطرف کند.

پیش از این صحبت از نامه ای بود که از دفتر مقامات بالاتر درباره این خانه ارسال شده بود و براساس آن اعلام شده بود حق هیچ گونه ساخت وساز در این مجموعه وجود ندارد، مضاف بر اینکه محدوده مورد بحث به خیابان جهان کودک منتهی می شود که تحمل هیچ بار ترافیکی اضافه را ندارد، این در حالی است که گفته می شود مالک قصد دارد بنای فعلی را حفظ و در فضای باقی مانده، هتلی چند ستاره و Vip بسازد، در این صورت برای تأمین امنیت آن باز هم بار ترافیکی مضاعفی ایجاد می شود.

در سنوات گذشته، مکاتباتی بین مراجع دستگاه های مختلف ردوبدل شده است، اما خدا را شکر در حال حاضر، شهرداری تعامل خوبی با میراث فرهنگی دارد و در موارد زیادی با همکاری میراث فرهنگی از تخریب آثار جلوگیری کرده است.»

اکنون به نظر می رسد همه آن حرفها به واقعیت تبدیل شده اند؛ نخست دیوان عدالت اداری حدود 10 روز قبل به نفع میراث فرهنگی و برای باقی ماندن همیشگی این بنای تاریخی رای داد و اکنون نیز خبر می رسد این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

ثابت پاسال در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد

اکنون بعد از گذشت دوره ای سخت برای این بنای تاریخی، روابط عمومی میراث فرهنگی استان تهران به نقل از پرهام جانفشان، مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان تهران اعلام کرد: حفظ کاخ ثابت پاسال با مشارکت و اقدام درست رسانه ها، دستگاه قضایی و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی و واحد حقوقی در فهرست آثار ملی ماندگار شد.

او پیرامون چگونگی نجات یافتن کاخ تاریخی ثابت پاسال در تهران تاکید کرد: ادله و مستندات ارائه شده به شعبه رسیدگی کننده در دیوان عدالت اداری توسط کارشناسان واحد حقوقی و روشن سازی رسانه ها و دوستداران میراث فرهنگی از اهمیت حفظ معماری کاخ ثابت به عنوان یک بنای ارزشمند و نقش آن در حفظ هویت شهری، باعث شد تا قاضی پرونده با شناخت کافی از موضوع به حفظ این بنای ارزشمند رای دهد.

او با اشاره به شکایت مالک بنا به دیوان عدالت اداری بعد از ثبت ملی این اثر در فهرست آثار تاریخی کشور، افزوده است: در نهایت در سال 98 شعبه 10 دیوان عدالت اداری که شعبه بدوی این پرونده است، به وارد بودن شکایت رای داد تا اثر از ثبت ملی خارج شود که در نهایت اداره حقوقی میراث فرهنگی استان تهران و اداره کل حقوقی وزارت خانه از این رای درخواست تجدیدنظر کرد و پرونده به شعبه سه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری ارجاع داده شد.

به گفته او، در نهایت رأی قطعی شعبه سه تجدیدنظر دیوان عدالت اداری مبنی بر ابطال دادنامه بدوی صادر شد و خانه در ثبت ملی باقی ماند.

خانه ثابت پاسال امروز یکی از چند نقطه انگشت شمار سبز منطقه آفریقا در تهران است . این خانه را امروز می توان تنها گواه برای وضعیت قبلی این منطقه دانست که باید دست کم به عنوان شاهد برای کل منطقه در تهران باقی بماند، که خوشبختانه بعد از سالها میراث فرهنگی توانست آن را از چنگ لودرها نجات دهد.

تاریخ ثابت پاسال از بیش از 50 سال قبل تا امروز

کاخ ثابت پاسال با وسعت 11 هزار و 543 متر مربع، بزرگترین خانه تهران لقب گرفته، خانه ای که گفته می شود صاحبش حبیب الله ثابت، سرمایه دار ایرانی در پیش از انقلاب تلویزیون ملی را به ایران آورد و در دربار پهلوی بود. خانه ای که پس از انقلاب مکان رخداد رویدادهای انقلابی بود، رویدادهایی که منابع تاریخی دارند. هر چند گفته می شود عمر این بنای تاریخی فقط به دوره پهلوی قد می دهد، اما نباید فراموش کرد این کاخ را با کاخ ورسای فرانسه تطابق می دهند. معماری این خانه از قصر لو پتی تریانو یکی از کاخ های جانبی ورسای در فرانسه کپی برداری شده و اشیای به کار رفته در آن بسیار ارزشمند است، به حدی که قبل از انقلاب به روایتی این بنا حدود «15 میلیون دلار» قیمت گذاری شد.

این عمارت استخری بزرگ دارد و یک جریان آب که مثل معماری سنتی ایران از زیر خانه رد می شود. یک تئاتر روباز کوچک در بخشی از باغ در نظر گرفته شده است. به موازات باغ و از ورودی سواره خانه، یک پارکینگ بزرگ برای مهمانی های شبانه و پارک ماشین های مدعوین طراحی شده که نشان کمی از سلیقه دارد و به پارکینگ یک مرکز خرید می ماند. زیربنای خانه نزدیک به دوهزار مترمربع در دو طبقه اصلی و یک طبقه زیرزمین است.
گفته می شود این خانه از روی اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دو باری و بعدها ماری آنتوانت، قصر پتی تریانو در کاخ ورسای ساخته شده که آنژ-ژاک گابریل آن را طراحی کرد. همچنین نمای اصلی عمارت ثابت شباهتی انکارناپذیر به نمای جنوبی کاخ سفید دارد که یکی از مشهورترین بناهای نئوکلاسیک محسوب می شود.