برج رادکان مشهد؛ راهنمایی ساده برای تشخیص فصل ها و سال کبیسه

در گذشته های دور و ادوار قدیم که مسافران و کاروانها در سفرهای طولانی مدت از ستاره ها برای پیدا کردن راه استفاده می کردند، اجسام دست سازی هم وجود داشتند که حکم راهنما را بازی می کردند. این راهنماها را به نام برج راهنما می شناختند. ساخت برج های راهنما فنون و علوم خاص خود را می طلبید و معمولا علاوه بر راهنمایی، خاصیت های دیگری هم داشتند. یکی از این برجهای راهنما، برج رادکان مشهد است. برج رادکان خواجه نصیرالدین طوسی علاوه بر اینکه به نظر می رسد یک برج راهنما باشد، برای تشخیص فصلها، سال کبیسه و نوروز هم کاربرد داشت. در این مقاله جذاب با ما همراه شوید تا شما را با برج رادکان مشهد و همچنین پلان برج رادکان آشنا کنیم.

سازنده برج

با توجه به کاربردهای عجیبی که برج رادکان خواجه نصیرالدین طوسی در تشخیص فصلها و سال کبیسه دارد، عده زیادی معتقدند که این برج راهنما کاربرد نجومی داشته و توسط خواجه نصیرالدین طوسی بنا شده است. اما، یکی از شرق شناسان بنام فرانسوی یعنی گدار عقیده دیگری دارد. او برج رادکان مشهد را یک آرامگاه می داند و معتقد است متوفی یک زن بوده و این بنا تنها یک مقبره است. اما، با توجه به کتیبه به جا مانده در درون بنا که نام بانی آن بر رویش ذکر شده، می توان با اطمینان گفت که این بنا متعلق به قرن هفتم هجری است.

جالب است بدانید که دونالد ویلبرهن هم مانند گدار این برج را قدیمی ترین مقبره برجی ایران می داند و معتقد است برج کاشمر نیز از روی این بنا الگوبرداری شد. نویسنده کتاب مطلع الشمس که در بخشی از این کتاب سه جلدی گزارشی از سفر ناصرالدین شاه به مشهد را نگاشته، این بنا را متعلق به دوران دیلمان ذکر می کند. اعتماد السلطنه در این کتاب اشاره های دیگری هم به آن دارد.

محل دقیق برج

برج میل چه یک ینای راهنما باشد یا تنها کارکردش تعیین فصل، ماه، نوروز و کسیبه، یکی از بناهایی است که برای تک تک بخشهایش به دقت فکر شده و با اصول مهندسی دقیق و بکارگیری از علم نجوم بنا شده است. این برج 25 متری با بدنه استوانه ای در 74 کیلومتری شمال مشهد قرار دارد و به نام برج میل رادکان معروف گشت. کتیبه داخل پلان برج رادکان نشان دهنده قدمت این بنا است که به دوره ایلخانان مغول می رسد.

کارکرد بنای میل رادکان

همانطور که پیشتر به آن پرداختیم، بسیاری از شرق شناسان بنام جهان بنای میل را یک برج راهنما نمی دانند و به آن نسبت آرامگاه می دهند. ولی، با توجه به معماری و نوع قرارگیری در و دریچه ها که هیچکدام بر حسب تصادف و اتفاق نبوده، به نظر می رسد باید آرامگاه بودن آن را رد کرد. حتی اگر از راهنما بودن برج میل هم صرف نظر کنیم، نمی توانیم از دقت ساخت بنا برای تشخیص فصلها، سال کبیسه و نوروز بگذریم. در ورودی هنگام انقلاب زمستانی و تابستانی دقیقا در راستای غروب قرار می گیرد و نمای بیرونی آن به 12 بخش با زاویه 30 درجه تقسیم بندی شده است.

برج میل رادکان علاوه بر این، یکی دیگر از نشانه های فصل، روز و ماه را هم در نمای بیرونی خود دارد. بر روی دیواره آن 365 ترک بچشم می خورند که این برج بی مثال را به 36 بخش 10 درجه ای تقسیم نموده اند. این بنای به جا مانده از دوره ایلخانی یکی از معدود بناهایی بوده که توانایی تشخیص فصلها را به ما می بخشد.

معماری برج

ستونی به ارتفاع 25 متر، قطر خارجی 20 متر و قطر داخلی 14 متر با 12 وجه، نمایی است که از بیرون دیده می شود. پلان برج رادکان از داخل دارای تزئینات ویژه ای نبوده و با گچ و آهک پوشیده شده است. ملات گچ و آهگ و آجر مصالح به کار رفته در برج میل رادکان مشهد هستند. روزنه ای بر بالای سقف قرار دارد که نور خورشید از آن به داخل بنا می تابد. دو کتیبه به خطوط پهلوی و کوفی که در آن بانی بنا و سال ساخت ذکر شده در حوالی محل اتصال دیواره و سقف قرار دارند. برج میل رادکان مشهد دارای دو در بوده که یکی از آنها به سوی ویرانه ای گشوده می شود و برخی معتقدند روزگاری مسجد جامع شهر بوده است. البته، برخی هم اعتقاد دارند که این بنا نه یک برج راهنما، بلکه بخشی از همین مسجد جامع بوده است.