خار پاشنه پا چیست و چگونه درمان می شود؟

فرارو/ خار پاشنه (استئوفیت یا زائده استخوانی) زائده استخوانی کوچک یا مجموعه زائده های استخوانی است که پشت پاشنه یا زیر آن ایجاد می شود. خار پاشنه پا می تواند همراه با درد یا بدون درد باشد. بیماران غالباً خار پاشنه پا را با عارضه دیگری به نام التهاب رباط کف پا (التهاب پلانتار فاسیا) اشتباه می گیرند که در آن، نوار بافتی کشیده شده از برجستگی کف پا تا پاشنه، یعنی همان پلانتار فاسیای ایجاد کننده قوس کف پا، ملتهب و منجر به درد کف پا و پاشنه پا می شود. بسیاری از افراد هیچ گاه متوجه وجود خار پاشنه نمی شوند. خار پاشنه احتمالاً هنگامی شکل می گیرد که بدن با ایجاد استخوان اضافی در محل ضربه و صدمه دیدن در صدد ترمیم آسیب های مکرر برمی آید. اگر با عارضه و التهابی در پاشنه پای خود مواجه هستید و نمی دانید علت آن چیست و چگونه باید آن را درمان کنید، این مطلب می تواند به شما اطلاعات جامعی در این زمینه دهد.

خار پاشنه پا چیست؟

خار پاشنه در واقع یک زائده ی استخوانی است که در زیر استخوان پاشنه پا شکل می گیرد. در گذشته تصور می شد که خار کف پاشنه پا به به دلیل بخشی از تنش (کشش طولی) بافت نرم مانند پلانتار فاسیا بر روی استخوان ایجاد می شود، اما تحقیقات اخیر نشان می دهد که خار کف پاشنه پا بیشتر به دلیل واکنش انطباقی به فشار عمودی (محوری) در استخوان پاشنه پا شکل می گیرد. خار پشت پاشنه پا که باعث تغییر شکل غیر طبیعی استخوان کالکانئال می شود، می تواند به دلیل واکنش به سفت شدن غیر عادی تاندون آشیل ایجاد شود که موجب التهاب مزمن تاندون و شکل گیری استخوان واکنشی (راکتیو) در آن محل شود.

اما در سوی دیگر برخی از متخصصان نیز معقدند که شکل گیری عارضه خار پاشنه پا با بافت پلانتار فاسیا مرتبط است. این کارشناسان معتقدند که در کف پا یک نوار ضخیم از بافت نرم به نام فاسیت پلانتار (پلانتار فاسیا) وجود دارد که به استخوان پاشنه ی پا متصل است. این نوار ضخیم و محکم موجب تشکیل قوس کف پا شده و به حفظ ثبات پا کمک می کند. در صورتی که با گذشت زمان به دفعات زیاد به نوار فاسیت پلانتار در کف پا فشار وارد شود، این فشار به نقطه اتصال فاسیت به استخوان پاشنه منتقل شده و این تنش و فشار های مکرر موجب تشکیل خار استخوانی در استخوان پاشنه می شود که به آن خار پاشنه گفته می شود هر چند بدون وجود خار پاشنه و صرفا با التهاب فاسیای پلانتار تمام علائم می تواند برای بیمار ایجاد شود، بدون اینکه در عکس خار پاشنه دیده شود.

روی هم رفته باید توجه داشت که عرضه خار پاشنه پا با التهاب فاسیت پلانتار متفاوت است هر چند که بی ارتباط نیز نیستند. پلانتار فاسیتیس درواقع به معنای التهاب نوار فاسیت پلانتار در کف پا می باشد (نوار فاسیت پلانتار، یک نوارضخیم و محکم است که در کف پا قرار دارد و از پاشنه ی پا تا نوک انگشتان کشیده شده است). اما خار پاشنه، به زائده استخوانی گفته می شود که در محل اتصال فاسیت پلانتار به استخوان پاشنه، شکل می گیرد. خار پاشنه پا در واقع بر اثر مزمن شدن التهاب فاسیت پلانتار شکل می گیرد.

خار پاشنه بیشتر در میان زنان و مردان میان سال شیوع دارد، اگرچه گروه های سنی دیگر نیز به این عارضه مبتلا می شوند. با این حال تاکنون تفاوت معناداری میان ابتلای مردان و زنان به این عارضه مشاهده نشده است و به نظر می رسد این عارضه به طور یکسان هر دو جنس را تحت تأثیر قرار می دهد. با این حال بررسی ها نشان می دهد که خار پاشنه پا در زنان جوان تر که در پای آن ها رشد استخوانی به دلیل بورسیت طولانی مدت ناشی از فشار پوشیدن کفش های پاشنه بلند شکل گرفته است، بیشتر دیده می شود، همچنین ورزشکارانی که ورزش های دومیدانی انجام می دهند نیز بیش از سایرین دچار خار پاشنه پا می شوند. 55 درصد از افراد بین سنین 62 تا 94 سال حداقل یکبار دچار عارضه خار پاشنه پا می شوند. تقریبا در 50 درصد افرادی که دچار درد پاشنه پای ناشی از فاسیت کف پا هستند، در عکس برداری رادیولوژی کف پای آن ها، خار پاشنه پا دیده می شود.

علت پدید آمدن خار پاشنه پا چیست؟

اگر با گذشت زمان، نوار فاسیت پلانتار در کف پا به طور مداوم به استخوان پاشنه فشار بیاورد، نهایتا یک زائده ی استخوانی در محل اتصال این دو به یکدیگر تشکیل می شود. وارد شدن فشار به استخوان پاشنه توسط نوار فاسیت پلانتار عمدتا به خاطر عملکرد غیرطبیعی پا و یا به خاطر وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..) است. در واقع همان دلایلی که موجب التهاب فاسیت پلانتار (و درد کف پا) می شوند، نهایتا به شکل گیری خار پاشنه نیز منجر می شوند. این دلایل عبارتند از:

1. وضعیت بد قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن و ..) - در صورتی که پای شما بیش از حد به داخل یا خارج چرخش داشته باشد، بافت نرم موجود در کف پا بیش از حد تحت فشار قرار می گیرد و کشیده می شود و این مسئله باعث درد و التهاب در کف پا می شود.

2. گرفتگی عضلات - گرفتگی و عدم انعطاف پذیری عضلات ساق پا موجب وارد شدن فشار بیش از حد به نوار فاسیت پلانتار در کف پا می شود.

3. پوشیدن کفش نامناسب که به خوبی از قوس کف پا پشتیبانی نمی کند و فشار های وارد شده به کف پا را جذب نمی کند.

4. داشتن اضافه وزن

5. افزایش سطح فعالیت

6. راه رفتن روی سطوح سخت- راه رفتن با پای برهنه روی سطوح سخت (مانند سیمان یا کاشی) می تواند موجب تشدید درد پاشنه شود.

7. قوس زیاد کف پا و یا قوس کم کف پا

8. مشکلات مربوط به کمر

بعضی از بیماری ها نیز می توانند موجب ایجاد خار پاشنه شوند. این بیماری ها عبارت اند از:

1. آرتریت واکنشی (reactive arthritis) یا سندرم رایتر (Reiter’s disease).

2. روماتیسم ستون فقرات (ankylosing spondylitis).

3. بیماری هیپر استوز اسکلتی ایدیوپاتیک منتشر (diffuse idiopathic skeletal hyperostosis).

4. پلانتار فاشیاتیس (plantar fasciitis).

خار پاشنه پا چه علائمی دارد؟

معمولا خار پاشنه علامتی ندارد، ولی اگر در قسمت تشکیل خار پاشنه التهاب ایجاد شود، موجب بروز درد متناوب یا مزمن (به ویژه در هنگام راه رفتن یا دویدن) می شود. به طور کلی علت ایجاد درد خود خار پاشنه نیست، بلکه آسیب بافت نرم مرتبط با آن است. بسیاری از افراد در توصیف درد خار پاشنه و پلانتار فاشیاتیس می گویند این درد طوری است که انگار چاقو یا سوزن در ته پایشان فرو می رود. این درد هنگامی که صبح و پس از بیدار شدن روی پای خود می ایستند، ایجاد می شود و سپس به درد خفیفی تبدیل می شود. به گفته ی آنها، وقتی پس از نشستن برای مدتی طولانی، روی پای خود می ایستند نیز این درد شدید دوباره برمی گردد. به طور کلی می توان علائم خار پاشنه را به صورت زیر بیان کرد:

1. درد شدیدی مانند درد فرو کردن چاقویی در پاشنه ی پا، هنگام صبح و پس از ایستادن روی پای خود.

2. دردی خفیف در پاشنه ی پا در باقی ساعات روز.

3. التهاب و تورم در جلوی پاشنه ی پا.

4. ایجاد حرارت در قسمت درگیر و آسیب دیده.

5. برآمدگی استخوانی شکل کوچک و قابل مشاهده ای زیر پاشنه ی پا.

6. حساسیت در کف پاشنه ی پا که موجب سخت شدن راه رفتن در حالت پابرهنه می شود.

اگر فردی این علائم را داشته باشد، پزشک برای تشخیص مشکل او از اشعه ی ایکس استفاده می کند. مشاهده ی برآمدگی با استفاده از اشعه ی ایکس، تنها راه اطمینان یافتن از وجود مشکل خار پاشنه در فرد است. البته تمام علائم بالا در همه ی افرادی که دچار خار پاشنه هستند، مشاهده نمی شود. بعضی از افراد مبتلا به خار پاشنه هیچ علامتی ندارند. این افراد تنها زمانی متوجه خار پاشنه ی خود می شوند که پای آن ها به دلیل مشکل دیگری توسط اشعه ی ایکس بررسی شود.

خار پاشنه پا را چگونه می توان تشخیص داد؟

بهترین راه برای تشخیص درست عارضه خار پاشنه پا، مراجعه به پزشک است. پزشک نیز از طریق راه های مختلفی بررسی سوابق پزشکی بیمار و معاینه فیزیکی قادر به تشخیص این عارضه است، اما در هر صورت متداول ترین راه تشخیص خار پاشنه پا، معینه است. شیوه های تشخیص عارضه خار پاشنه پا را می توان به روش های متداول ذیل تقسیم کرد؛

1. بررسی سوابق بیمار: خار پاشنه یا کالکانئال که در عکس های گرفته شده به وسیله اشعه ایکس قابل مشاهده است. معمولاً بدون علامت و نشانه هستند. افرادی که دچار درد در پاشنه پا هستند علائمی را در هنگام انجام فعالیت هایی که باعث فشار وزن بدن بر روی پا ها می شود مانند ایستادن و راه رفتن و همچنین در هنگام استفاده از کفش های نامناسب یا کفش های با کفی ناکافی گزارش داده اند.

2. انجام معاینات فیزیکی: بسیاری از خار های پاشنه در معاینات مشخص نمی شود، اما وقتی که پزشک پاشنه پا را لمس می کند ممکن است افرادی که دارای خار پاشنه پا هستند احساس درد و ناراحتی کنند. در افرادی که خار پاشنه دارند ممکن است محل اتصال تاندون آشیل به استخوان پاشنه به لمس حساس باشد.

3. انجام آزمایشات متناسب: بسیاری از خار های پاشنه پا معمولاً به صورت اتفاقی در عکس های گرفته شده با اشعه ایکس که به دلایل دیگری گرفته شده اند، دیده می شوند. اکثر افرادی که خار پاشنه پای آن ها در عکس های گرفته شده به وسیله اشعه ایکس دیده شده، هیچ علائمی نداشته اند. اگر علائم درد پاشنه پا باعث اختلال ماهیچه ای یا عصبی شود باید آزمایش های دیگری مثل ام آر آی، سی تی اسکن یا الکترومیوگرافی انجام شود.

معاینه بیمار خار پاشنه جهت پیشگیری و درمان نیز شامل موارد ذیل می شود:

1. ارزیابی قدرت عضلات پا

2. ارزیابی دامنه حرکتی پا

3. بررسی وضعیت قرارگیری پا (در هنگام ایستادن یا راه رفتن)

4. ارزیابی نحوه ی راه رفتن بیمار

5. ارزیابی توانایی و تحمل بیمار در حین انجام تست تحریک درد

خار پاشنه پا را چگونه می توان درمان کرد؟

اگرچه عارضه راه علاج منحصر به فردی ندارد، اما از روش های متعددی برای تسکین و درمان آن استفاده می شود. این روش های درمان نیز معمولاً به دو روش درمان های خانگی و پزشکی تقسیم می شوند که می توان آن را به ترتیب ذیل برشمرد.

الف) درمان های خانگی خار پاشنه پا

در واقع درمان درد خار پاشنه و التهاب آرنگ کف پا یکسان است، چرا که این دو مشکل مرتبط با یکدیگراند. استراحت کوتاه مدت و کنترل التهاب نخستین مرحله درمان خار پاشنه است. بهترین روش های درمانی خانگی را می توان به ترتیب ذیل برشمرد:

1. استراحت و ماساژ یخ: استراحت نسبی و اجتناب از انجام فعالیت های پر فشار و انجام ماساژ با یخ، سه بار در روز، برای کاهش التهاب. ما امروزه جملات زیادی می شنویم در مورد درمان خانگی خار پاشنه با سرکه سیب، درمان خار پاشنه با گوجه فرنگی، درمان خار پاشنه با ابغوره و درمان خار پاشنه با صابون، درمان خار پاشنه با ماساژ شیشه آب یخ زده و غیره، ولی واقعیت بهترین درمان خانگی خار پاشنه ماساژ یخ و ماساژ با انگشت شست می باشد.

2. استفاده از چسب های ورزشی: بستن پا با چسب های ورزشی مخصوص یا همان Taping، که به کاهش فشار وارده بر فاسیت پلانتار کمک می کند و بنابراین موجب تسکین درد می شود.

3. تمرین های کششی: با انجام تمرین های کششی ساق پا می توان درد را کاهش داد و دوران بهبود را کوتاه کرد. عضلات ساق پا و تاندون آشیل را حتما کشش بدهید. انجام حرکات کششی قبل و بعد از جلسات تمرینی از اهمیت زیادی برخوردار است. توصیه ما این است که در ابتدای تمرین خود، اول کمی بدن خود را گرم کنید و سپس حرکات کششی را انجام دهید.

4. پا برهنه راه نرفتن: بدون کفش راه رفتن فشار و کشش مضاعفی را بر آرنگ کف پا وارد می کند.

5. کاهش وزن: کم کردن وزن بدن نیز کمک بزرگ جهت اثر بخشی درمان درد خار پاشنه پا خواهد بود.

ب) درمان های پزشکی خار پاشنه پا

1. استفاده از کفی و کفش طبی: جز لاینفک درمان خار پاشنه کفی طبی است که موجب قرار گرفتن کف پا در وضعیت بهتری شده و از فشار وارده به فاسیت پلانتار می کاهند. تحقیقات نشان داده اند در مواردی که درد پاشنه بر اثر مشکلات بیومکانیکی ایجاد شده است، موثرترین روش درمانی استفاده از کفی های طبی است که به طور سفارشی ساخته می شوند. این کفی ها با استفاده از اسکن سه بعدی که از پا گرفته می شود، تهیه می شوند و برای کاهش فشار وارده بر کف پا و بازیابی راستای صحیح پا و در نتیجه عملکرد طبیعی مفاصل، تجویز می شوند.

2. شاک ویو تراپی: شاک ویو درمانی فناوری است که به بهترین شکل در افراد دارای خار های استخوانی مزمن اثر بخش است. شاک ویو تراپی با تحریک تولید فیبروبلاست و تنوسیت به فرایند خود درمانی بدن سرعت می بخشد و با تهییج زیاد عصب ها درد خار پاشنه را کاهش می دهد. درمان شاک ویو غیرتهاجمی است و نیاز به انجام عمل جراحی ندارد. به دلیل ریسک پایین، این روش قبل از جراحی های تهاجمی مورد استفاده قرار می گیرد.

3. داروها: دارو های ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوبروفن می تواند به کنترل درد کمک کند. شما در صورتی می توانید از دارو های ضد التهاب غیر استروئیدی استفاده کنید که، به بیماری یا شرایط خاصی که موجب منع مصرف این دارو ها می شود، دچار نباشید؛ بنابراین هر چند این دارو ها به صورت غیر تجویزی نیز قابل تهیه می باشند، اما بهتر است در مورد مصرف این دارو ها محتاط باشید و قبل از مصرف آن ها حتما راهنمای دارو را مطالعه کرده و دوز مناسبی را مصرف کنید. توجه داشته باشید که ممکن است این دارو ها با دارو های دیگری که مصرف می کنید، تداخل دارویی داشته باشند و موجب بروز مشکلات بسیار جدی برای شما شوند. این دارو ها می توانند کمک کنند که در حین روند بهبودی التهاب فاسیت پلانتار، شما درد کمتری داشته باشید. در صورتی که به نظر می رسد مصرف این دارو تاثیری در تسکین درد شما ندارد مصرف آن ها را متوقف کنید. در صورتی که به بیماری خاصی مبتلا هستید، باردار هستید یا قصد باردار شدن دارید یا قبلا از داروی ضدالتهاب غیر استروئیدی استفاده کرده اید و نتیجه نگرفتید، می توانید این موضوع را با پزشک خود درمیان بگذارید تا داروی جایگزین مناسبی را برای درمان خار پاشنه شما تجویز کند.

4. تزریق: تزریق برای خار پاشنه دو نوع است.

الف: تزریق کورتن برای درمان خار پاشنه: ممکن است برای کاهش التهاب ودرد ناشی از آن، تزریق کورتیزون در محل آسیب دیدگی تجویز شود. کورتیزون یک ماده ی استروئیدی است که عملکرد هورمون هایی را شبیه سازی می کند که به طور طبیعی موجب کاهش درد خار پاشنه می شوند.

ب: اوزون درمانی خار پاشنه: با کمک تزریق گاز اوزون در ناحیه پاشنه هم می توان التهاب و در نتیجه درد خار پاشنه را کم کرد و هم فرایند های ترمیمی برای درمان خار پاشنه را با کمک یک سیستم طبیعی و سالم فعال و تقویت کرد. بسیاری از بیمارانی که از درمان های خار پاشنه خسته شده اند و همچنان درد دارند با کمک ازن درمانی پاشنه می توانند بهبود قابل توجهی در درد پاشنه خود پیدا کنند.

5. پلاسمان وان: هم به عنوان یکی از جدیدترین درمان های کاهش التهاب و ترمیم با مکانیسم یونتوفورزیس و تولید ازن زیر جلدی و بدون ایجاد تزریق رضایت شگرفی را در کنار سایر درمان ها به عنوان جدیدترین درمان خار پاشنه به خود اختصاص داده است.

6. تکارتراپی: یکی از تکنیک های مناسب برای کاهش چسبندگی در خار پاشنه استفاده از امواج ردیوفرکوانسی و تکار درمانی با پروتکل های خاص غیر گرمایی است. استفاده از تکار در فاز حاد التهابی خار پاشنه توصیه نمی شود.

7. جراحی: بیش از 90 درصد افراد با درمان های غیرجراحی بهتر می شوند. اگر پس از دوره ای 9 تا 12 ماهه درمان های غیرجراحی نتواند علائم خار پاشنه را بهبود دهد، شاید لازم باشد که برای برطرف کردن درد و بازگرداندن تحرک از روش های جراحی استفاده کنیم. تکنیک های جراحی درمان خار پاشنه شامل موارد زیر است:

ــ رها کردن فاسیت پلانتار

ــ برداشتن خار پاشنه