شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصر مفرغ قدیم

ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصر مفرغ قدیم در قم صورت گرفت.

داستان چیست؟

سیامک سرلک، سرپرست هیات باستان شناسی این محوطه تاریخی با اعلام این خبر توضیح داد: عملیات خاکبرداری اهالی روستای خاوه در زمستان سال گذشته که با هدف توسعه فعالیت های اقتصادی و زراعی انجام شد، به کشف اتفاقی بقایای یک گورستان باستانی منجر شد، که محدوده این گورستان در یک پشته طبیعی به نام مالک خصوصی آن یعنی تپه یوسف خان معروف بود، قرار داشت.

وی با بیان اینکه تپه یوسف خان خاوه یک پشته طبیعی به وسعت حدود یک هکتار و با بافت شنی ـ رسی است که تا پیش از عملیات خاکبرداری توسط ادوات سنگین، هیچ نشانه سطح العرضی که بر وجود آثار تاریخی و فرهنگی در این محدوده دلالت کند، وجود ندارد، ادامه داد: پس از خاکبرداری از این تپه، بقایای تخریب شده چندین گور و تعدادی ظروف سفالی نمایان و مراتب بلافاصله توسط مالک خصوصی، دهیاری و شورای روستا به اداره کل میراث فرهنگی استان قم اعلام شد که با حضور کارشناسان میراث فرهنگی استان در محل تپه یوسف خان، ادامه خاکبرداری متوقف و مراتب به پژوهشکده باستان شناسی منعکس شد و در عین حال اداره کل استان با استقرار یگان حفاظت 24 ساعته در محل تپه یوسف خان حفاظت محوطه را تامین کرد.

وی با اشاره به اینکه در نهایت با تلاش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و اداره کل استان، هیاتی از کارشناسان ستادی و استانی به سرپرستی وی و عمار کاوسی، برای انجام کاوش های اضطراری به محل اعزام شدند، تاکید کرد: کاوش های باستان شناسی در گورستان یوسف خان خاوه به شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصرمفرغ قدیم جنوب غرب آسیا که به فرهنگ کورا _ ارس یا ماورای قفقاز قدیم موسوم است، منجر شد.

ارتباط و تعامل محوطه یوسف خان با فرهنگ گودین

سرلک با بیان اینکه تا پیش از کاوش های تپه یوسف خان خاوه شواهد اندک و پراکنده ای نشان از ارتباط دوره IIIA «قلی درویش» با فرهنگ «کورا – ارس» در منطقه قم شناسایی شده بود، ادامه داد: به دلیل آنکه هیچ مدرک متقن و مستدلی دال بر وجود بقایای معماری و استقرارهای این فرهنگ از محوطه قلی درویش و دشت قم مورد شناسایی قرار نگرفته بود، تحلیل آثار این دوره را به سمت وجود ارتباط و تعامل با فرهنگ گودین IV سوق داد.

وی تاکید کرد: چنین تحلیلی بر پایه شواهد و مدارک باستان شناسی که به وجود ارتباطات گسترده بین دشت قم و زاگرس مرکزی در طول هزاره سوم و دوم پیش از میلاد تاکید داشت، استوار بود.

او با بیان اینکه در این شرایط به نظر می رسد تا پیش از شناسایی دیگر محوطه های این فرهنگ در بخش غربی حوضه فلات مرکزی ایران، گورستان یوسف خان خاوه را می توان یکی از جنوبی ترین محوطه های فرهنگ کورا- ارس در فلات ایران بشمار آورد، افزود: براساس نتایج تاریخگذاری مطلق به روش کربن 14، قدمت بقایای فرهنگی این گورستان از حدود 2800 تا 2400 پیش از میلاد مشخص شد.

به گفته او نمونه هایی از بقایای تدفین ها نیز در قالب تفاهم نامه هایی بین پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه ها و موسسات خارجی، برای انجام مطالعات ژنتیک باستانی و سایر مطالعات مورد نظر به کشورهای دانمارک و ایتالیا ارسال شده که روند مطالعات آن در حال انجام است.

نکات مبهمی که کشف گورستان یوسف خان به آن ها پاسخ داد

این باستان شناس با بیان اینکه کشف گورستان خاوه و نتایج مقدماتی پژوهش های انجام شده در این محوطه چند نکته مبهم در باستان شناسی عصر مفرغ دشت قم را تا حدود زیادی تبیین کرد، توضیح داد: نخست اینکه توالی گاه شناختی دشت قم را تکمیل کرد. تا پیش از کاوش های گورستان یوسف خان خاوه، بجز در محوطه قلی درویش، در سایر محوطه های دشت قم مدارک مستدلی دال بر عدم وجود گسست در توالی گاه شناختی پایان دوره آغاز عیلامی تا آغاز عصرمفرغ میانی در دست نبود.

او افزود: از سوی دیگر مدارک بدست آمده از گورستان یوسف خان خاوه نشان داد حضور مستقیم فرهنگ کورا – ارس در دشت قم غالبا محدود به مناطق کوهستانی جنوب دشت قم و در وضعیت فعلی و تا پیش از تکمیل بررسی های باستان شناسی دشت قم به نظر می رسد شواهد این فرهنگ در مناطق دشت بویژه در دوره IIIA قلی درویش، محصول ارتباط دوسویه و تعامل فرهنگی بین جوامع بومی و جوامع کورا ـ ارسی است که به تعبیر دیگر تا کنون شواهد مستندی از حضور مستقیم این فرهنگ و استقرار های مرتبط با آن در محوطه های دشت قم که در ارتفاع کمتر از 1200 متری از سطح دریا قرار دارند، یافت نشد.

سرپرست هیئت باستان شناسی افزود: بدون تردید یک چنین نتیجه گیری هایی صرفا یک فرض موقت محسوب شده و براساس شواهد موجود ارائه شده است و تا تکمیل بررسی های مناطق دشت و کوهستان منطقه قم در حد یک فرض باقی می ماند. در همین رابطه گورستان خاوه که نشانگر حضور مستقیم این فرهنگ است ،در ارتفاع 2000 متری از سطح دریا در کوهپایه های جنوب دشت قم قرار دارد.

به گفته این باستان شناس سومین نکته نیز به شواهد باستان شناختی، حضور این فرهنگ در مناطق کوهستانی دشت قم همراه با شواهدی از همزیستی، تعامل و ارتباط با فرهنگ بومی منطقه برمی گردد.

سرلک افزود: در تایید این فرض، وجود توامان و همزمان سنت های سفالی شاخص فرهنگ کورا - ارس (سفال های سیاه و قرمز قهوه ای داغدار، ظروف با دسته های موسوم به نخجوانی، کاربرد تزئین نقش کنده و برجسته بر روی ظزوف سفالی دست ساز) و سنت های سفالی فرهنگ بومی (ظروف سفالی نخودی و آجری ساده چرخساز، ظروف با آبریز ناودانی شکل) در قبور تپه یوسف خان خاوه ملاک قرار گرفته است.

او همچنین اضافه کرد: شواهد موجود این احتمال را مطرح می کند که جوامع کورا – ارسی مستقر در دره های مناطق کوهستانی جنوب قم از نظر ساختار اقتصادی و معیشتی به پرورش دام متکی بوده اند و الگوی استقراری آن ها احتمالا بر پایه کوچ نشینی یا نیمه کوچ نشینی استوار بود.

وی با اشاره به اینکه براساس مدارک به دست آمده از کاوش به نظر می رسد گورستان یوسف خان خاوه معرف جامعه ای است که از نظر اقتصادی در سطح نسبتا بالایی قرار داشته و حجم کمابیش چشمگیر اشیا و ابزار فلزی بویژه از جنس مفرغ و نقره و وفور ظروف سفالی در قبور این فرهنگ این فرض را قوت می بخشد، گفت: بدلیل محدودیت مدارک در وضعیت فعلی نمی توان وفور نسبی اشیای مفرغی و نقره ای در قبور تپه یوسف خان را به پیشرفت های تکنولوژیکی این فرهنگ یا میزان دسترسی آن ها به اشیای فلزی نسبت داد.

تنوع معماری قبور در یوسف خان خاوه، نشان دهنده فرهنگ تدفینی منطقه

سرپرست هیئت باستان شناسی پیرامون شناسایی یکی از توسعه یافته ترین فرهنگ های عصر مفرغ قدیم گفت: قبور به شکل چاله تدفینی با پوشش قطعات لاشه سنگ و سنگ های تخت ورقه ای نیمه تراش، قبور دورچین سنگی بدون کاربرد پوشش سنگی و قبور چاله تدفینی ساده از انواع معماری قبور شناخته شده این فرهنگ در گورستان یوسف خان خاوه است.

سرلک تاکید کرد: نتایج کاوش های تپه یوسف خان خاوه بویژه در روشن تر کردن وضعیت توالی گاهشناختی دشت قم و نحوه و میزان ارتباطات فرهنگ های مستقر در این منطقه با سایر مناطق و حوزه های فرهنگی فلات ایران از اهمیت زیادی برخوردار است و کشف اتفاقی این گورستان، به تکمیل آگاهی ما در روند انجام «پروژه پژوهش های باستان-شناسی پیش از تاریخ دشت قم» انجامید.