یخدان مویدی در کرمان | تجربه خنکی در گرمای کرمان

همه ما می دانیم که آب یکی از عناصر اصلی برای زیستن بشمار می آید. به همین جهت، اهمیت آن در مناطق کویری به سبب شرایط محیطی چندین برابر می شود. اما، چگونه می توان در این مناطق گرم و خشک آب را نگهداری کرد؟ این سوال در زمانهای گذشته یکی از دغدغه های مردمی بود که در این مناطق زندگی می کردند. از این رو، افراد برای استفاده بهینه و بیشتر از آب، شروع به ساخت قنات، آب انبار و یخدان ها کردند. در کرمان یخدان های معروف بسیاری بوده که البته برخی از آنها از بین رفتند. از معروفترین یخدان های کرمان می توانیم به یخدان مویدی در کرمان اشاره کنیم که به بزرگترین یخدان خشتی ایران نیز معروف هست. با ما در مقاله یخدان مویدی کجاست همراه شوید تا بدانید این یخدان دیدنی چه ویژگی هایی دارد.

یخدان مویدی کجاست؟

یکی از یخدان های معروف کرمان در محلی به نام مویدی بوده و یک جاذبه دیدنی و گردشگری بشمار می آید. بزرگترین یخدان خشتی ایران با شماره 2437 در 2 آبان 1378 ثبت گردید و بنای آن در خیابان ابوحامد هست. آب مورد نیاز این یخدان از قناتی به نام قنات مویدی آمده که این عامل را می توان به نامیدن این یخدان به یخدان مویدی مرتبط دانست. بد نیست براساس مقاله یخدان مویدی کجاست بدانید که این بنا در دوره های پایانی حکومت صفویه بنا گشت.

قنات ها، یکی از منابع مهم تامین آب در کویرهای ایران

جالب است بدانید مردم کرمان قبل از اینکه برق اختراع شود، یخچال داشتند. در ساخت این یخچال ها از خشت و گل استفاده شد و می توانستند تا مدتها مخصوصا در فصل گرم، یخ ها را در خود نگه دارند. در درون این یخچال ها عده ای مشغول به کار و فعالیت بودند و معمولا آب از طریق قنات به این یخچال ها انتقال می یافت. البته، امروز هم این سازه ها در شهر کرمان به چشم می خورند. یکی از مواردی که موجب نگهداری یخ به مدت طولانی می شود، دمای اطراف بنایی بوده که یخ ها درون آن قرار دارند. معمولا برای جذب حداقل تابش آفتاب، نوک این بناها را به صورت مخروطی می سازند و همچنین دیوارهای بلندی که در اطراف این مخروط ها قرار دارند، بگونه ای با ایجاد سایه و وزش باد دما را کاهش داده و شرایط را برای نگهداری یخ مهیا می سازند.

یخدان ها متشکل از چه عناصری هستند؟

مصالح بنیادی ساخت این بناها خشت خام و ملات گل هست. از جمله اجزای مهم یخدان مویدی در کرمان که یکی از انواع قنات هاست، میتوان به مخزن، حصار، چاله یخ و استخر اشاره کرد. گنبدی از نوع بستو بر روی یک مخزن دایره ای شکل به نام پلان قرار گرفته و خشتی که در ساختار این بنا استفاده شده است، از ورود حرارت و گرما به درون جلوگیری می کند و به نوعی عایق حرارت بشمار می آید. ارتفاع حصارهای اطراف این بنا به چیزی حدود 12 متر می رسد.

اختراع برق و نصب کارخانه های یخ سازی چه تاثیری بر روی یخدان ها گذاشت؟

در گذشته، فالوده فروش های کرمانی زیر سایه یخدان ها فالوده های مخصوصی ساخته و به فروش می رساندند و مردم در زیر سایه این یخدان ها به استراحت می پرداختند. بعدها، با وجود برق و کارخانه های یخ سازی این یخدان ها کم کم تبدیل به متروکه شدند و استفاده از آنها کاهش چشمگیری پیدا کرد. تا سالهای اخیر، به عنوان مکانی جهت جمع آوری زباله ها بود اما، امروزه بخش هایی از بزرگترین یخدان خشتی ایران توسط سازمان میراث فرهنگی مورد بازسازی قرار گرفته و در زمینه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فعالیت دارد.

معرفی ویژگی های فنی و معماری یخدان ها

یخ ها در گذشته به شیوه جالبی ساخته می شدند. معمولا برای این کار، سطوحی صاف را در پشت دیوارهای بلند قرار می دادند تا اگر نور خورشید به آنها می تابید، در آن نقاط دیوارهایی را جهت جلوگیری از ورود تابش نور خورشید بنا کنند. آبی که در شب بر روی یخ های قبلی جاری می شد، معمولا به میزانی بود که توسط سرمای شب منجمد شود. در نهایت، زمانیکه قطر یخ به 30 الی 40 سانتی متر می رسید، آنها را به قطعه های کوچکتری تقسیم و سپس، در درون منابع یخ ذخیره می کردند.

یکی دیگر از بخش های یخدان مویدی در کرمان، چاه های مخروطی شکلی بوده که در کف انبار یخ قرار گرفت و آبی را که از ذوب شدن یخ ها در فصلهای گرم سال بوجود می آید، در درون خود ذخیره می کنند. در گذشته برای اینکه یخ ها به هم نچسبند، معمولا بر روی هر طبقه کاه می گذاشتند. مخازن یخ داری دو راهرو هستند که یکی از آنها برای نگهداری و ذخیره یخ ها استفاده گشته و راهروی دیگر مسیری برای بیرون آوردن یخ در فصل های گرم است. یخدان ها معمولا 15 الی 20 متر ارتفاع دارند و دارای پله هایی برای دسترسی و تعمیر خشت ها هستند. در گذشته، مردم بر این باور بودند که هرچه ارتفاع یک یخدان بیشتر باشد، کف آن هم خنک تر می ماند که این ویژگی برای نگهداری یخ ها به مدت طولانی اهمیت بسیاری داشت.