در معبد متروکه همدان چه میگذرد؟

معبد حاجی آباد همدان تنها اثر مورد وثوق مادهاست، ولی با این وجود به حال خود رها شده و رو به نابودی است.

معبد حاجی آباد همدان و نابودی پیش رو

آثار دشت فامنین در محوطه حاجی خان را باستان شناسان سال 1387 کشف کردند، محوطه ای که هر چند شناسایی آن در اسفند همان سال انجام شد، اما بزرگترین اشتباه برای این محوطه تاریخی در سال 90 رخ داد؛ وقتی استعلام منطقه مجوز پتروشیمی ابن سینا در محوطه صادر و سایت پتروشیمی فامنین نیز کار خود را ادامه داد. از سوی دیگر خرداد 1396 با محصور شدن محوطه تاریخی «حاجی آباد» همدان در سایت پتروشیمی فامنین، باستان شناسان برای نجات بخشی محوطه به روستای رزقان همدان رفتند. محوطه ای که در آن سازه بسیار بزرگ خشتی از دوره آهن 3 (احتمالا متعلق به مادها) با دیوارهای قطور، سکوی آتشدان و سکوهای نشیمن با ابعادی بزرگتر از معبد نوشیجان بدست آمده بودند. اما داستان فقط به همان یک فاز نجات بخشی ختم نشد، آن هم برای محوطه ای تاریخی که با مهمتر خواندنش از سایت تاریخی نوشیجان، یکی از معدود محوطه های متعلق به دوره ی مادها زیر ذره بین قرار گرفت، ذره بینی که به نظر می رسد تنها چیزی که نمی بیند حضور سایت پتروشیمی است که می تواند این محوطه تاریخی ومهم در تاریخ همدان را به مرور از بین ببرد. اواخر تیرماه همان سال حمیده چوبک، رئیس وقت پژوهشکده باستان شناسی درباره این هشدارها پیرامون معبد حاجی آباد همدان گفته بود: «در جلسه شورای فنی سازمان میراث فرهنگی در این هفته –هفته پایانی تیرماه- قرار است برای توقف یا ادامه کار در این محوطه تاریخی تصمیم گیری شود. تصمیم برای توقف احتمالی پروژه پتروشیمی و جابجایی این پروژه یکی از گزینه های قابل مطرح در این جلسه است. تپه «حاجی آباد» (حاجی خان) محوطه ای با اهمیت تر از برخی محوطه های این استان است. تا سرانجام بعد از هشدارهای مختلف و تلاش های میراث فرهنگی در 22 مرداد 1396 تاکید شد که «شورای فنی سازمان وقت میراث فرهنگی و گردشگری، معبد حاجی آباد همدان به طور کامل حفظ می شود و سایت پتروشیمی فامنین با هدف حفاظت کامل از این تپه متعلق به دوره ماد، از این منطقه جابجا خواهد شد. با خارج شدن کامل این سایت از محوطه، کاوش ها در منطقه ادامه پیدا می کند و در بحث حفاظت نیز قرار شد معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اعتبار لازم را تامین کند تا این کاوش و مطالعه در معبد حاجی آباد همدان ادامه پیدا کند، چون این سایت یکی از محوطه های مهم شاخص دوره آهن یا دوره ماد است.»

اعتباری که 100 میلیون آن هم کم شد

حسین زندی، فعال میراث فرهنگی همدان می گوید: نکته این جاست که برای نجات بخشی این محوطه حدود 300 میلیون تومان بودجه تصویب شده بود، در حالی که فقط 210 میلیون تومان توسط پژوهشکده باستان شناسی برای این محوطه اختصاص پیدا کرد. او این پروژه را از معدود، عملیات های کاوش نجات بخشی می داند که واقعا به نجات بخشی محوطه تاریخی منجر شده و ادامه می دهد: این اتفاق برای مردم همدان از اهمیت زیادی برخوردار است. باستان شناسان سال هاست می گویند همدان پایتخت مادهاست، اما تا کنون هیچ اثری از این ادعا به دست نیاورده بودند، تا اینکه معبد حاجی خان یک نشان مهم در این زمینه بود. باستان شناسان در زمان انجام پروژه نجات بخشی معبد حاجی خان، در اطراف محوطه نشانی از استقرار دوره مادها پیدا کردند. وی با اشاره به وجود معبد نوشیجان که قبل از محوطه حاجی آباد کشف شده و به عنوان محوطه ای مهم که نشانه هایی از دوره ماد را در خود داشته، مطرح می شد، بیان می کند: با انجام فاز نخست کاوش در محوطه تاریخی حاجی آباد انتظار می رفت که اعتبار مناسبی برای کاوش در فصل بعدی برای این محوطه اختصاص پیدا کند اما نه تنها همه آن اعتبار اختصاص نیافت، بلکه حدود 100 میلیون تومان نیز از اعتبار تصویب شده کمتر اختصاص یافت و کار در مراحل بعدی نیز مسکوت ماند. زندی با اشاره بیرون آمدن بخشی از محوطه در زمان انجام مطالعه باستان شناسی در فصل نخست این محوطه بیان می کند: هر چند داده هایی بدست آمده، اما متاسفانه اکنون این محوطه به حال خود رها شده و در حال نابودی است. او با اشاره به صحبت های امیر خجسته، نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی می گوید: به اعتقاد آقای خجسته «علاوه بر این که باید میراث فرهنگی حفظ شود، از سوی دیگر بهره برداری از سایت پتروشیمی نیز برای ما اهمیت دارد. اشتغال به کار تعدادی زیاد از مردم در این محوطه خود حائز اهمیت است و از سوی دیگر اینکه اثری تاریخی در دل پتروشیمی به دست آمده نشان از اهمیت این بخش از منطقه دارد. حتی می توان با جا انداختن بحث فعالیت پتروشیمی در کنار معبد حاجی خان برای این محوطه تاریخی نیز تبلیغ کرد تا بگوییم در کنار این اثر تاریخی یک حوزه اقتصادی نیز فعالیت دارد که آن حتی برای پتروشیمی یک برند محسوب می شود.» زندی با تاکید بر اینکه این کار می تواند یک الگوی خوب برای نگه داشتن هر دو فعالیت باشد، می گوید: این محوطه برای باستان شناسان یک فرصت است که بتوانند روی آن کار کنند. آن هم در استانی که به طور دایم گفته می شود پایتخت مادهاست. در حالیکه به محوطه ای تاریخی رسیده ایم که علاوه بر معبد استقرار دوره ی مادها را دارد. او با اشاره به انجام حفاری های غیرمجازِ زیادی که در این محوطه انجام شده، بیان می کند: از سوی دیگر این مساله مطرح است که چرا به باستان شناسان بومی اعتماد ندارند و چرا حتما باید باستان شناسان از تهران به این محوطه بیایند. زندی با این وجود می گوید: در شرایط کنونی نیز به نظر می رسد محوطه پتروشیمی را که حتی در زمان ریاست احمدی پور در سازمان وقت میراث فرهنگی بودجه نجات بخشی برای آن تصویب، اما پرداخت نشد ـ را به منطقه ای نظامی تبدیل کرده اند و به سختی به میراث فرهنگی و رسانه ها اجازه ی ورود می دهند.

منبع: ایسنا