آتشکده بهرام یزد، مامن آتش مقدس زرتشتیان

آتش از دیرباز به سبب داشتن روشنایی و دادن نور به ظلمت شب در بین آیین های کهن دارای اجر و قرب فراوانی بود. در قسمتی از آیین های باستانی از آتش به مظهر ایزد روشنایی یاد شده و فروزان نگاه داشتن آن یکی از اعمال نیک محسوب می شد و معابد و آتشکده های بسیاری بدین منظور ایجاد شدند. یکی از رسوم کهن ایرانی که آتش در آن گرامی بوده، آیین زرتشت است. همانطور که در مزدیسنا ذکر شده، آتش مهمترین و بهترین هدیه اهورامزدا بوده و نقش واسطه و نجاتگر را بین خالق و مخلوق ایفا می کند. در یسنا آتش مثلی از فرزند اهورامزدا ذکر شده و معتقدند نیایش و دعاها مردم گاهی به واسطه آتش به اهورامزدا می رسد. یزد با داشتن چندین آتشکده، یکی از شهرهای مورد احترام زرتشتیان بوده و ارزش فراوانی دارد. یکی از بی مثال ترین آتش هایی که در این شهر روشن است و افروخته بوده، آتشی است به قدمت 1500 سال که مسیرهای متعددی را برای رسیدن به شهر یزد طی کرده است. این آتش باستانی به جا مانده از هزاره قبل، هم اکنون در آتشکده بهرام یزد یا به عبارتی آتشکده زرتشتیان حفظ شده که بسیار مورد پاسداشت است. در این مقاله سعی کردیم تا شما را هرچه بیشتر با آتشکده یزد آشنا کنیم.

آتش هزار و پانصد ساله از کجا آمده است؟

آتشکده بهرام یزد قدمتی 80 ساله دارد و در عهد پهلوی ساخته شد، اما آتش درونش سفری داشت به درازای تاریخ. این آتش که ظاهرا در آتشکده کاریان افروخته بود، به دلایلی به عقدا آمد. مدت 700 سال موبدان و زرتشتیان معتقد این آتش را در این منطقه روشن نگه داشتند. از سال 522 تا سال 852 این آتش در اردکان مورد مراقبت قرار گرفت و در این سال به شهر یزد منتقل شد. موبد اعظم، تیرانداز آذرگشسب خانه خود را به حفظ از این آتش مقدس اختصاص داد که در محله خلف خان علی قرار داشت. عاقبت و در سال 1313 هجری شمسی، با بنا شدن آتشکده یزد، آتش باستانی به این آتشکده انتقال یافت و همچنان روشن است. البته جابجایی این آتش در شهر یزد داستانی طولانی دارد که به آن خواهیم پرداخت.

معماری و ساختار بنای آتشکده زرتشتیان

آتشکده ها برخلاف معابد و مکان های مذهبی عاری از هرگونه تجملات و زرق و برق های مرسوم هستند. آتشکده های باستانی بسیار ساده ایجاد می شدند و فضایی آرامش بخش و مقدس را به زائرین القا می کردند. آتشکده زرتشتیان هم از این قاعده جدا نیست، اما قواعد معماری ایرانی و سبک و حال و هوای بناهای کویری در آن به چشم می خورد. آتشکده بهرام یزد براساس سلسله مراتب آتشکده های پارسیان هند بنا شده و اصول مذهبی و آیینی در آن رعایت شده است. برای ورود به آتشکده یزد باید 8 پله را صعود کرد تا به ارتفاع 21 متری از سطح زمین رسید. بنا در میان حیاطی با درختان سرسبز قرار دارد که به نظر می رسد الگویی است از تمام خانه های کویری. سنگ های گلدار بخش پایینی دیوارها و سرستون های کار شده حکایت از هنر دست استادکاران اصفهانی دارد و ظاهرا در همان اصفهان ساخته شده اند و سپس به آتشکده یزد منتقل شده اند. فروهر بالای سردر ورودی محل جای گیری آتش، با ابهت و شکوهی خاص کار هنرمندان یزدی بوده و تزیین دیوارهای داخلی با جمله هایی از اوستا و عکس هایی از زرتشت هم همگی کار هنرمندان معاصر یزدی هستند. حوض مقابل آتشکده زرتشتیان هم یکی دیگر از خصوصیات آتشکده های باستانی بوده که با سکه های علاقمندان کف آن قابل رویت نیست. آتش مقدس در ساختار مرکزی آتشکده زرتشتیان جای گرفته و طراحی آن به صورتی است که اشعه های آفتاب به آن نمی تابد. در اطراف این عمارت مکان هایی برای عبادت بنا شده تا زرتشتیان مراسم خود را در آنان به جای آورند.

آتشکده های مهم دوران ساسانی

طبق اسناد مکشوفه و نقل قول های به جا مانده، ساسانیان دارای سه آتکشده بسیار مهم بوده اند که قدمت و ارزش والایی داشته اند. یکی از این آتشکده ها در روستای فشتنق بوده که تحت اسم آذربرین مهر شناخته می شد. آتشکده دیگر در شهرستان تکاب جای گرفته که با نام آتشکده آذرگشنسب معروف بوده و در حال حاضر به نام تخت سلیمان مشهور است و آتشکده مهم دیگر در روستای کاریان بوده که از توابع جویم لارستان محسوب می شده است. سه آتش برافروخته این سه آتشکده محبوب با نام آتش ورهرام مشهور بوده که مفهموم آن آتش پیروزی است. آتشکده فرنبغ کاریان به دلیل یورش دشمنان تبدیل به مکانی ناامن شد و آتش آن به آتشکده بزرگ شهر منتقل گردید، ولی این هنوز شروع ماجرای سفر طولانی و باستانی آتش ورهرام است. آتشکده وسیع شهر در سال 513 هجری قمری از بین رفت و زرتشتیان و موبدان آتش مقدس را به بخشی در دل کوه اشکفت یزدان منتقل کردند. آتش مقدس زرتشتیان 30 سال در دل این کوه روشن ماند. به دلیل همین مخفی کاری برای نرسیدن گزند به آتش مقدس، زرتشتیان در 200 سال بعد آتش مقدس خود را در روستاهای یزد و در بین زرتشتیان معتقد جا به جا کردند تا اینکه در سال 750 هجری قمری به همراه موبدان و زرتشتیان فراوان به روستای ترک آباد رسید. از این تاریخ تا 300 سال بعد مکان آتش مقدس در همین روستا بود، اما به مرور زمان این جامعه زرتشتی رو به زوال نهاد و آتش به شریف آباد انتقال یافت. در سال 1189 هجری شمسی آتش مقدس به یزد بازگشت و در محله ای به نام دستوران که به کوی موبدان شهرت داشت، آرام گرفت. زرتشتیان با رعایت همه آداب و اصول توانستند آتش مقدس خود را در این منطقه به صورت مخفیانه روشن و با این نماد آیینی، رسوم خود را زنده نگه دارند تا اینکه رضا شاه پهلوی آئین زرتشتیان را به رسمیت شناخت و اجازه و دستور ساخت آتشکده زرتشتیان را صادر کرد. زرتشتیان پس از سال ها رنج و انجام فرایض به شکلی مخفیانه توانستند صاحب عبادتگاهی شوند که به راحتی مراسم خود را انجام دهند و شکوه دوران کهن خود را بازیابند.

آتشی درون شیشه

آتش مقدس آتشکده زرتشتیان داخل محفظه ای شیشه ای حفظ گردیده که از زمین بالاتر است و نور خورشید به آن نمی تابد. این آتش درون یک ظرف برنزی افروخته شده و گردشگران می توانند از پشت شیشه این آتش به یادگار مانده از دروان باستان را نگاه کنند. اما چرا باید این آتش مقدس درون یک محفظه شیشه ای باشد؟ دلیل آن حرمتی است که زرتشتیان برای آتش مقدس قائل هستند و معتقد هستند که هوای انسان ها نباید به آتش پاک و مقدس برخورد کند.

درباره احداث آتشکده بهرام یزد بیشتر بدانیم

بعد از تائید رضا شاه مبنی بر ساخت آتشکده یزد برای آتش مقدس زرتشتیان، تعدادی از زرتشتی های معتقد ایرانی همانند برادران امانی و مبالغی که انجمن پارسیان هند اهدا نمود، قطعه زمینی تهیه کردند و سرمایه ساخت آتشکده یزد نیز توسط یکی دیگر از زرتشتیان به نام همابائی تامین گردید. این زمین که توسط پدر برادران امانی به نام ارشیر مهربان رستم امانت موقوفه زرتشت اعلام شده بود، در اختیار مهندس پارسی قرار گرفت تا طراحی خانه آتش را انجام دهد و کارهای ساخت و ساز آن تخت مدیریت ارباب جمشید امانت انجام شد. البته آتشکده یزد تا سال های سال برای ورود گردشگران ممنوع بود تا اینکه در زمره آثار تاریخی ایران قرار گرفت. در ابتدا با مخالفت هایی از طرف زرتشتیان مواجه شد که ورود گردشگران را با پاکی و آرامش فضای آتشکده زرتشتیان در تعارض می دیدند، اما با درخواست های فراوان بخش هایی از آتشکده بهرام یزد برای بازدید مردم بازگشایی شدند.

سلسله مراتب آئینی زرتشت در آتشکده ها

زرتشتیان برای ورود به زیارتگاه های خود که آتشکده بهرام یزد را هم شامل می شود، باید لباسی با رنگ سفید به تن کنند. مردان کلاه سفید و زنان روسری سفید بر سر می گذارند و پوشیدن کفش را بی احترامی به شمار می آورند. مراسم نیایش زرتشتیان مملو از پاکیزگی و سفیدی بوده که باعث می شود دیدن مراسم های زرتشتیان در آتشکده بهرام یزد، حسی پر از مهربانی و لطافت را به مردم القا کند.

آتشکده بهرام یزد دقیقا در کجا قرار دارد؟

برای رفتن به آتشکده بهرام یزد، باید به یزد رفته و خود را به بلوار شهید منتظر قائم برسانید و در این بلوار به خیابان آیت الله کاشانی ورود کنید. آتشکده بهرام یزد دقیقا مقابل جاده اکبر جای دارد. به احترام آئین زرتشتیان، هنگام دخول به آتشکده بهرام یزد تمیز باشید و تلاش کنید پیراهنی به رنگ روشن بر تن داشته باشید.